TÎPÊN ELFABEYA KURDÎ KÊMIN! (2010)
EMERÎKÊ SERDAR: TÎPÊN ELFABEYA KURDÎ KÊMIN!
Emerîkê Serdar, ku 44 salan di rojnama “Rya teze”-da xebitiye, bi tevayî 55 sal bi zimanê kurdî nivîsandiye, dibêje di zimanê kurdîda pirsgrêka bingehîn kêmaniya tîpane! Û dîsa dibêje, ku zimanê kurdî zimanekî gelek dewlemend û gelek dengên cur be cur hene, ji bo van dengan tîpê, ku were nivîsandin, tunene.
Nivîskarê kurd dibêje wêjeya kurdî gelek ji parçebûyina Kurdistane bandor bûye û hizrên xwe yên li ser wêjeya kurdî bi ANF’êra p’ar vekir.
Gava qala mijara wêjeya kurdî dikin, koçberî tê bîra mirov. Mirov dikare bibêje, ku wêjeya kurdî ji koçberiyê rizgar bûye? Û wekî din jî: heger wêjeya kurdî bi ya li welatra were cem hev, gelo wê pêşketinek çawa di xweda bibîne?
NIVÎSKARÊN KURD GELEK CARAN NIKARIN NIVÎSARÊN HEVDU BIXWÎNIN
Gava gilî tê ser wêjeya kurdî, yazya gelê kurd jî wêda tê kivşê. Çawa welatê me kirine 4 parç’a, usa jî wêjeya me perç’e-perç’e bûye. Nha heye wêjeya Bakûr, Başûr, Rohilat, Roava, usa jî heye wêjeya kurdê Ermenîstanê, Gurcistanê, Qazaxstanê, Avropaê. Raste, ruhê wan wêjeya yeke, kurdîye, lê ewana bin hukumê wêjeyê biyanîdanin. Gava welatê me rizgar bibe û wêjeya me wêderê pêşda here, wê ji bin wan hukuma derê û anegorî tradîsîaêd wêjeya meye klasîk û folklorê pêşda here. Telebextra, nha usa bûye, wekî em helbestvan û nivîskarê kurd gelek cara nikarin nivîsarê hevdu bixûnin (rûê tîpê kurdîye başqe-başqeda). Lê gava welatê meyî azadda wêjeya me bi tîpê yektî û bi zimanê (lê ne bi zaravê) yektî bê weşandine, wî çaxî emê karibin nivîsarê hevdu bixûnin û ji hevdu hînbin. Hetanî welatê me aza nebe, wêjeya me jî wê bi koçberî dom bike.
KÎ ÇAWA DIXWAZE, USA DINIVÎSE
Pirsgirêka herî sereke a rojanebûna wêjeya kurdî çiye?
Nha pirsgirêka wêjeya kurdîye sereke yekşvêtya nivîsara kurdîye (çawa alîê tîpada, usa jî alîê zarava û gramêrêda). Eva pirsa tenê bi dewletî dikare bê serrastkirinê, yanê na kê çawa dixweze, usa jî dinivîse. Mera yekşvêtî lazime. Ew jî her tenê bi destî dewleta miletîê dikare bê safîkirinê.
Hûn milên herî xurt yên wêjeya kurdî çi dibînin an jî çine?
Bi fikra min, wêjeya kurdîda ya zor poêzîaye. Ew tradîsîa ji sedsalîê navîn tê. Û ya baş ewe, wekî wêderê cîê sereke welatparêzî digre. T’u helbestvanekî meyî esilzade tune, wekî derheqa welatparêzîêda nenivîsîbe.
Hûn niha ji jikarketî, malnîşin bûne (emekli), lê belê, hûn gelek salan di “Rya teze”-da xebitîn. Ev rojname di xizmetkirina mijara wêje û edebiyeta kurdîda çi kir û roleke çawa leyîst? Hûn dikarin girîngiya vê rojnameyê ji bo me behs bikin?
Rojnema “Rya Teze”, ku rojnemeke kurdîye jiyandirêje, roleke giring lîstye di dereca pêşdaçûyîn û gulvedana çand û wêjeya kurdê Ermenîstanêda. Helbest, serpêhatî, pîês, gotarê wêjeya krîtîkîêye pêşin nava kurdê Ermenîstanêda cara yekemîn rûpêlê wê rojnemêda hatine weşandinê. Merî dikare bêje “Rya Teze” bû serkanya pêşdahatin û pêşdaçûyîna çand û wêjeya kurdî. Hemû helbestvan, nivîskar, dramatûrgê kurdê Ermenîstanê cara yekemîn rûpêlê wê rojnemêda pêşda hatine. Emekekî rojnemêyî sereke jî wergêrin. Rûpêlê wêda nivîsarê gelek helbestvan û nivîskarê netewê başqe-başqe kurdî hatine wergerandinê û weşandinê, wê reqemêda klasîkê usa, çawa Şêkspîre, Gyotêye, Pûşkîne, Rûstavêlîye, Nîzamîye û yêd mayîn.
Li gor me bihîstî NÛRÊ pirtûkek we ji bo weşandinê amade dike. Hûn dikarin hinek qala naveroka vê pirtûkê bikin?
Nûra qîza min nha berevoka efrandinêd mine bi sirêye 8-a wergerandye rûsî û bona weşandinê hazir kirye. Wêda çend serpêhatîê derheqa welatparêzîê, erf-edetê gelê me, mêrxasî û maqûlya gelê me, evîntî, emrê gund, heleqetîê meriva hene. Wêda pareke romana mine “Rya pêşîê min” cî girtye, lê, telebextra, roman nîvcî maye. Wê parêda derheqa koçberya gelê me tê gilîkirinê, çawa ji qezayê Qersê û Îdirê koçber bûne, hatine Ermenîstanê. Û tê gotinê, wekî ser wê rya koçberîê çi zulm hatye serê gelê me. Navê berevokê jî haye – “Rya pêşîê min”.
We bi salan kurdî nivîsand, li gorî we pirsgirêkên herî sereke a nivîsandina kurdî çine?
ELFABEYA ME NEHATIYE SERERASTKIRIN
Raste, eva 55 sale ez kurdî dinivîsim. Nivîsara kurdîda, bi fikra min, pirsgirêka sereke, çawa min got, cudabûna tîpane. Elîfba me hela nehatye helkirinê. Gelek zimanzan jimara tîpê me başqe-başqe didin û ew hela nehatine ser fikreke tomerî. Alîê gramêrêda jî (kurdê Ermenîstanê û Sûrîaê jî dibêjin “rêziman”) cudetî hene. Zimanê meda gele sewt hene, lê nîşanê wan elîfba me latînîda tunene. Ez emekê Bedirxan gelekî bilind qîmet dikim, lê elîfba wî jî motacê hinek rastkirinane. Bi fikra min, elîfba kurdîye bi tîpê latînîye heretam ya Erebê Şemo û Îsahak Marogûlov bû, ku sala 1929-a ronayî dîtye. Ez navêjim em vegerne ser wê elîfbaê, lê pêwîste elîfba meye nhaye bi tîpê latînî dha bê tamkirinê anegorî sewtê zimanê me.
Em dixwazin pirsa şêweya wêjeya yekemîn roman nivîsiyê kurdî a Erebê Şemo ji we bikin. Hûn şêwazê wêje û edebiyeta wî çawa dibînin û dinirxînin?
Erebê Şemo hesab dikin çawa bavê romana kurdîye pêşin. Romanoka wîye pêşin “Şivanê kurmanc” hela salê sedsalya derbazbûye 30-da bi kurdî, rûsî, ermenî, fransî hate weşandinê. Ew usa jî bi tîpê latînî Şamêda hate çapkirinê. Erebê Şemo hesab dibe çawa hîmdarê (bingehgirtîê) wêjeya kurdê Sovêtê. Ew usa jî hesab dibe çawa bavê romana kurdîye dîrokîye pêşin. Ew romana wîye “Dimdim”-e, ku bi çend zimana hate wergerandinê. Erebê Şemo dibistaneke edebyetê bû û mîrata wîye edebyetê wê hela gele silsileta terbet bike. Bi fikra min, ew klasîkekî wêjeya meye. Şikir Xwedê, peyçûyê Erebê Şemo cem me hene. Ew Wezîrê Eşo, Tosinê Reşîd, Babaê Keleş, Eskerê Boyîk, Ahmedê Hepo û yêd mayînin.
Em dixwazin li ser helbestên îroyîn bipirsin. Di roja me ya îroda helbestnivîsên ku herî zêde keyfa we jêre tê kîye an jî kîne? Û hûn asta helbesta îro çawa dibînin?
Belê, tê bêjî bûye nexweşî… Kê ji xewê hişyar dibe, çar xeta dinivîse, xwe hesab dike helbestvan. Eva alîkîva rinde, wekî wekîlê gelê me poêzîaê hiz dikin û dicedînin emekê xwe bikne nava wê. Hilbet, eva tiştekî şabûnêye. Lê gerekê qîmeta xebera bedewetîê nuxsan nekin. Her nivîsarek hela helbest nîne. Helbestvan merîfetê ji Xwedê distîne. Çawa herkes nikare bibe dengbêj, sazbend, usa jî herkes nikare bibe helbestvan. Helbestvanê mine hizkirî (xênji klasîkê me) Cegerxwîne, Hejare, Ebdulleh Gorane, Qadrîcane, Şêrko Bêkese û yêd mayînin. Ji kurdê Sovêta berê helbestvanê mine hizkirî Qaçaxê Mirade, Fêrîkê Ûsive, Şkoê Hesene, Mîkaêlê Reşîde, Eskerê Boyîke, Ezîzê Cewoye, Şemsîye, Ezîzê Îskoye. Nha gelek helbestê vekirî (white verses) dinivîsin, lê, televextra, helbestê rast û heq zef kêmin. Daxwaza min ewe, ku ew merivê helbesta dinivîsin dha gelekî bixûnin û ji helbestvanê eynsî hîn bibin.
Li ser wêjeya kurdî heger nêrîneke we ya taybet hebin, hûn dikarin binirxînin?
Berî her tiştî daxwaza min ewe, ku em guhdarya mezin bidne ser nivîsara vekirî (proza), çimkî her tenê mecalê wê hene jiyanê bi firetî û rêal nîşan bide. Ya duda, min dixwest nivîskarê meye usa hebûna, çawa Yaşar Kemale (Tûrkîa) û Ahmed Xudêdaye (Îran). Ez zanim – ew herdu jî eslê xweva kurdin, lê bi kurdî nenivîsîne û hesab nabin çawa nivîskarê kurd. (Eyane – nivîskar bi çi zimanî nivîsî hesab dibe nivîskarê wî miletî. Yaşar Kemal bi tirkî dinivîse, le Ahmed Xudêda bi farizî dinivîsî. Lê şikir nivîskar Îbrahîm Ahmed, Mehmed Uzun, Medenî Ferho, Salihê Kevirbir û yêd mayîn îdî bi kurdî dinivîsin). Mesele, romanê Yaşar Kemale “Mehmedê zirav”, “Lêgênda ç’yaê sar”, romana Ahmed Xudêdaye “Bextê gundî” min bi wergera rûsî û ermenî xwendine û wana hukmekî mezin ser min hîştine.
Rehmî Yagmûr
ANF NEWS AGENCY
MOSKOW
www.firatnews.com (30.XI.2010)
www.sinews.ca (30.XI.2010)
www.yeniozgurpolitika.com (2.XII.2010)
www.ku.firatnews.com (3.XII.2010)
www.rojaciwan.com (3.XII.2010)
www.kurdistan-news.net (4.XII.2010)
Usa jî van hevpeyvînê Emerîkê Serdare mayîn bixûnin:
Добавить комментарий