EWQAS DERD Û KUL HENE… (2004)
EWQAS DERD Û KUL HENE,
DERHEQA KÎJANADA BÊJIM, KÎJANADA NEBÊJIM…
HEVPEYVÎN T’EVÎ RÊDAKTORÊ ROJNEMA
“RYA TEZE”-YÎ SEREKE E’MERÎKÊ SERDAR
E’merîkê Serdar rêdaktorê rojnema “Rya teze”-yî serekeye. Nava rojnemêd dinyaêye kurdîda rojnema here jiyandirêje. Ev hevpeyvîn Yêrêvanêda, 25-ê avgûstê sala 2004-a rêdaksîa rojnema “Rya teze”-da hatye derbazkirinê. P’areke hevpeyvînê derheqa ji hevdu başqekirina olk’a êzdyadane li Ermenîstanê, ku îyûla sala 1989-da destpêbûye.
Yêrêvan-Ermenîstan
ONÎK GRÎGORYAN: – Nha halê “Rya teze” çawane?
E’MERÎKÊ SERDAR: – Nha “Rya teze” mehê carekê ronkayî dibîne. Hetanî sala 1991-ê rojneme rêgûlyar ronkayî didît, lê rûê tunebûna p’erada me şeş meha rojneme neşir nekir. Teşkîlet û partîaêd kurda alîê fînansada alîkarîê nadne me. T’enê hinek xêrxazêd meye li Ûrisêtê û welatêd HDS car-carna alîkarî dane.
O. G. – Lê teşkîletêd ortemiletîê tiştekî nakin? Ne axir Ermenîstanêda miletêd kêmjimar hene û teşkîletêd mînanî OBSÊ, wekîltya Teşkîleta Miletêd Yekbûyî, Şêwra Avropaê hene, kîjan derheqa extîyarîêd miletêd kêmjimarda xeber didin. Ewana komekdarîê didin, wekî neşirkirinêd miletêd kêmjimar bêne xweykirine?
E’. S. – T’enê fonda Soros komplêkta kompyûtora daye me.
Bi orteçîtya rêjîsorekî ji Fransîaêyî kurdî eyan baylozxana Fransîaêye li Yêrêvanê alî neşirkirina hejmareke rojnema me kir. Hejmarek jî bi alîkarya wekîltya TMY li Yêrêvanê hate neşirkirinê, bona wê yekê “ruhê” me derket, çimkî gelek kax’az hatine berevkirinê û hazirkirinê. Wekî mayîn t’u teşkîleke ortemiletîê alîkarî nedaye me.
Tu zanî, wekî ev rojneme sala 1930-da tê neşirkirinê. Dinyaêda rojnema kurdîye here jiyandirêje. Rojneme bi zimanê kurmancî neşir dibe, him kurdê êzdî, him jî kurdê musulman bi wî zimanî xeber didin. Ez nizanim, Ermenîstanêda çima wana ji hevdu başqe dikin. Firqî t’enê ewe, wekî êzdya îslam qebûl nekirin, ser dînê xweyî qedîmî man.
Anegorî hesabkirina binelîaye kutasîê, Ermenîstanêda weke 45000 kurdêd êzdî û kurdêd musulman hene, kîjan baca dewletê didin. Hukumetê bikaribûya qe na çend selefê wê bacê bida bona xweykirina çanda meye miletîê. Lê vê derecêda hukumet t’u tiştekî nake, nenihêrî, wekî rojnema me Ermenîstanêda yeke here kevne.
Xulese, anegorî hesabkirina binelîaye kutasîê, Rêspûblîka Ermenîstanêda 800-1000 ûkraîn hene, ew hîmlî neferê malêd ermenyane. Û tiştê e’cêbmayînê ewe, wekî dewlet rojnema wana xwey dike. Ev yeka varvêşî nîne?
Tu dikarî bipirsî, wekî gelek gundêd êzdya hene, ê çima ewana rojnemê xwey nakin? Lê tu gerekê bizanbî, wekî h’al gelekî girane. Hinek gundada, li k’u berê bi seda mal hebûn, nha sêzdeh yanê panzdeh mal mane. Çend gundada ava vexwarinê jî tune. Hine merî pê sîstêrna avê tînin û difroşine gundya, carna jî hasiletêra diguhêrin.
O. G. – Nikarî dha ze’f derheqa “Rya teze”-da xeberdî?
E’. S. – Çima na.
O. G. – Çiqase byûcêa rojnemê?
E’. S. – Byûcêa çi? Em çend merî rojnemêda dixebitin. Îznê nadme xwe bêjim, wekî ez, çawa rêdaktorê sereke, mehê 25000 drama (50 $) distînim, dewsgirtîê min û katibê cabdar, her yek 20000 drama (40 $) distîne… Salê bona neşirkirina rojnemê, çixarêd k’irê, êlêktroênêrgîaê, t’evî aylixê û yêd mayîn mer’a qe na 6000 dolarê ŞAY lazimin.
O. G. – Hûn dikarin wan 6000 dolara destxin?
E’. S. – Na xêr. Wexta p’ere hebin, em rojnemê neşir dikin, wexta tunebe, em neşir nakin. Em usa jî aylixê nastînin.
O. G. – Wexta min sala 1998-a t’evî te hevpeyvîn derbaz kir, wî çaxî “Rya teze” bi tîpê kîrîlî neşir dubû. Nha jî bi wan tîpa neşir dibe?
E’. S. – Sala 2000-da rojneme bi tîpê latînî neşir dibe.
O. G. – Ew yek bona xwendevanê rojnemê dijwar nîne? Ewana dikarin bixûnin?
E’. S. – Ew yek problêm nîne, çimkî ewana mektebêda zimanêd welatêd dereke (înglîsî, fransî, almanî) derbaz dibin, dikarin rojnemê bixûnin. Hetanî destpêka sala 1938-a me tîpê latînî dida xebatê, lê bi fermana Stalîn em jî derbazî tîpê kîrîlî bûn. Kurdêd Avropaê, Tûrkîaê, Sûrîaê, hela kurdêd Îranê û Îraqê jî (tîpêd wana erebîne) tîpêd latînî didine xebatê. Hema bona wê yekê jî me qrar kir tîpê latînî bidne xebatê. Lê bona wê yekê hukumetê hevekî zor da me.
Şêwra rewşenbîrêd kurd heye. Şêwr berbirî hukumetê bû, bona em ji miletê xwe dûr nekevin, îznê bidin, wekî em kitêbêd dersê zimanê kurdî çapkin, wekî em vegerine ser tîpê latînî, çimkî hetanî fermana Stalîn kitêbêd dersa û rojneme bi wan tîpa neşir dibûn. Paşî ker’bûna sê meha em cara duda berbirî hukumetê bûn. Axirkê cab hate stendinê, li k’u nivîsîbûn, wekî tîpê latînî ne anegorî fonêtîka zimanê kurdîye. Ez fe’m nakim, çira ew anegorî fonêtîka zimanê kurdêd derekeye, lê ne anegorî fonêtîka zimanê kurdêd vêderêye. Tu dikarî evê yekê şirovekî? Were em eşkere xeberdin. Vêderê hinek nevsêd qulixbir û k’om hene, kîjan naxwazin navê “kurd” û “Kurdistan” bibhên.
O. G. – Rojnema “Êzdîxane” jî heye, kîjanê ew k’oma olk’a êzdya neşir dike, ku dibêjin, wekî t’u tiştekî wana t’evî miletê kurd tune. Ew hetanî nha neşir dibe?
E’. S. – Belê (hejmarekê nîşan dide), ew bi tîpê ermenî û bi zimanê ermenî neşir dibe.
O. G. – Rojnema “Êzdîxane” alîkarîê ji dewletê distîne?
E’. S. – Na xêr, nastîne…
O. G. – Were em derheqa dutîretya olk’a êzdyaye Ermenîstanêda xeberdin. Duh ez çûme ofîsa Kurdistan Komîtê. Wêderê gotin, wekî wextê hesabkirina binelîaye sala 2001-ê Ermenîstanêda weke 41000 êzdî û 1500 kurd hene. Wextê hesabkirinê usa jî hatye k’ivşkirinê, wekî êzdî bi zimanê “êzdkî” xeber didin, ew jî wî çaxî, wexta Ermenîstanêda p’ir’anya pêşekzana ewî zimanî nav dikin kurmancî (zimanê kurdî). Derheqa vê yekêda tu ser çi fikrêyî?
E’. S. – Ez wan reqema bawer nakim, çimkî ez Ermenîstanêda hatime dinê, paytextêda dijîm û bajarvanê rêspûblîka Ermenîstanême, lê wextê hesabkirinê t’u kes nehatye mala min û t’u tiştek ji min nepirsye. Meselêd usa, dikarim bêjim, gelek û gelekin. Kurdistan Komîtê 5000 ankête hazir kirye û nava binelyada belav kirye û gişka ankêtada nivîsîne, wekî ew kurdin.
O. G. – Ji hevdu başqekirina usa, bi tex’mîna min, t’u welatekî mayînda tune, li k’u êzdî dijîn. Ew yek çima Ermenîstanêda heye?
E’. S. – Ez e’cêbmayî dimînim, wexta dibînim, wekî rewşenbîrêd ermenî nikarin firqya ort’a hebandinê û miletîêda tex’mînkin.
Wexta wekîlêd rewşenbîrêd kurd ji Lêvon Têr-Pêtrosyan pirsîn, wekî ew çima êzdîêd Ermenîstanê başqe dike, ewî, ku rêspûblîkaêda pêşekzanekî herî başe, got: “Çimkî ew yek mer’a usa dest dide”. Paşê, wexta ew çûbû Tûrkîaê tevî definkirina Tûrgût Ozal bibe, rojnemevanekî derheqa halê kurdêd Ermenîstanêda jê pirsî bû. Ewî cab dabû, wekî Ermenîstanêda kurd tunene, t’enê êzdî hene.
O. G. – Alîê hebandinêda tu êzdîyî?
E’. S. – Belê.
O. G. – Tu jî xwe kurd hesab dikî?
E’. S. – Hilbet. Tu ermenîyî û xaçp’arêzî, lê nabêjî miletya xweva xaçp’arêzim, çimkî xaçp’arêzî dînê teye.
Hinek merî û nevsêd qulixbir xebera “êzdî” didine xebatê, bi wê yekê dixwezin îzbatkin, wekî t’u tiştekî wana t’evî kurda tune. Lê, wexta gilî tê ser melekana, nabêjin, wekî ew ûris nînin. Ez nabêjim, wekî hukumetêda gişk ser wê fikrêne. Hinek merivêd qulixbir û nevs usa dibêjin.
Mesele, Garnîk Asatryan dibêje, wekî zaza, goran û yêd mayîn kurd nînin. Lê ew xwe hesab dikin kurd û ketne nava h’eja azakirina kurdaye miletîê.
Wexta meşa bona piştgirya E’bdulleh Ocalane li Yêrêvanê weke 10 hezar êzdî t’ev bûn. Eger em miletek nînin, çima 10 hezar êzdî derketine meşê?
Tiştek jî tabetîê nade min. Sedrê partîa yektya ermenîêd arîyaî hevpeyvîna rojnema “Aravot”-êda dibêje, wekî êzdya, kurda û cihûda gerekê ji Ermenîstanê derxin.
O. G. – Eger Anglîaêda tiştekî mînanî vê yekê bê neşirkirinê, ew yek wê bê hesabkirinê çawa gur’kirina rasayê. Lê hûn berbirî teşkîletêd ort’emiletîêye başqe-başqe yanê jî xweykira extîyarîêd mêriv Larîsa Alavêrdyanê bûne?
E’. S. – Em çûne bal Larîsa Alavêrdyanê, dîwanê, lê me t’u cabeke lazim nestend. Hela serda, wextêda rojnema akadêmîa miletîêye ulma miletê me bêhurmet kir. Lê serokê partîa “Hnçak”-ayî berê Êx’ya Naç’aryan, ku wextêda dêpûtatê parlamênta Ermenîstanê bû, rûpêlê rojnema partîa xweda em bêhurmet kirin, bi sernivîsa “Me’rê nava meda” mqale nivîsî, em hesab dikirn çawa xayînêd Ermenîstanê. Lê ew xwexwa nha kîderêye? Ewî avayî, hûrmûrê partîa xwe firot û r’evya Lîbananê.
Ewqas derd û kul hene, wekî nizanim derheqa kîjanada bêjim, kîjanada nebêjim…
Berê sehet nîvekê pê radîoa dewletê xeberdanêd kurdî didan, nha ew kirine sî deqe. Sala 1980-da t’u kitêbeke dersêd ziman û lîtêratûra kurdî neşir nebûne, rojnema “Rya teze”, ku wextêda bi alîkarya dewletê hevtê du cara ronkayî didît, nha mehê carekê ronkayî dibîne, ew jî wexta alîkarî hebe.
Rojnema me serbeste. Em fikra hemû partîa û serkarêd wan rexne dikin. Bona me ya sereke ewe, wekî qulixî olk’a xwe bikin.
Dixwezim bêjim, ez kubarim, wekî Ermenîstanêda ji dya xwe bûme, wekî nava ermenyada dijîm, çimkî rastîê jî, miletekî başe. Lê, diqewime ne cayîze vê hevpeyvînêda bêjim, duh ji Taûşê bav û kurekî êzdî hatine rêdaksîaê. Kurê wê malê birine eskerîê, çend meh derbaz dibin, ew ji eskerîê dir’eve, tê malê. Ji wê rojê deh sal derbaz dibin, ew xort dizewice, Xwedê du zar’a dide wî. Deh sal derbaz dibin, paşê ewî digrin, wekî bişînine Gorîsê, wî p’arleşkerî, li k’u ew qulix kirye. Lê du roja şûnda ew xort dimre. Nenihêrî birînêd ser, polîsa leşkerîê, dadxwazê leşkerîê Gagîk Cahangîryan û doxtir bi yekdengî dibêjin, wekî dilkê wî t’eqyaye û mirye (fotoşikla nîşan dide, kîjanada rind tê k’ivşê, wekî ser mirî t’u cîkî slamet tune). Eger dilkê wî t’eqyaye û mirye, lê ew çi birînin?
O. G. – Bi tex’mîna min, tiştê usa tê serê ermenya jî, ku wextê qulixkirina li eskerîê mirine.
E’. S. – Hilbet, qewmandinêd usa gelekin.
“Rya teze”, noyabr, s. 2004
Ji malpera deng û be’sêd Ermenîstanêye “Kr’ûnk”,
14-ê sêntyabrê, s. 2004
Onîk GRÎGORYAN
Usa jî van hevpeyvînê Emerîkê Serdare mayîn bixûnin:
Добавить комментарий