ÇAWA MIN KONSTÎTÛSÎA TRSS TEZE WERGERAND BI ZIMANÊ KURDÎ
EW YEK ÇAWA QEWIMÎ
ÇAWA MIN KONSTÎTÛSÎA TRSS TEZE
WERGERAND BI ZIMANÊ KURDÎ
Sala 1976-a proêkta Konstîtûsîa TRSS teze prêsa sovêtîêda hate weşandinê bona enenekirina hemcimetîê. Şika me hebû gelo çawa rojnema miletîê emê ewê wergerînin bi zimanê kurdî û rojnema “Rya teze”-da bidne weşandinê yanê na? Bona vê pirsê rêdaktorê rojnemê Mîroê Esed Komîtêa Navendî ya Partîa komûnîstê Ermenîstanêra hate girêdanê. Wêderê jêra gotin, wekî wê paşê bersiva wî bidin. Çendek derbaz bû, ji Komîtêa Navendî ya Partîa komûnîstê Ermenîstanê rêdaktor Mîroê Esedra têlêxistin û gotin, wekî katibê Komîtêa Navendî ya Partîa komûnîstê Ermenîstanêyî pêşin hevalê Karên Dêmîrç’yan Komîtêa Navendî ya Partîa
komûnîstê Yekîtya Sovêtîêra hatye gitêdanê û jêra gotine, wekî ese proêkt gerekê bi zimanê kurdî jî bê wergerandinê û bi hemcimetî bê enenekirinê. Wekîlê Komîtêa Navendî ya Partîa komûnîstê Ermenîstanê usa jî rêdaktorra gotibû, wekî bona we wedê wergêrê dirêj kirine û serda zêde kirye, wekî “Raste, wergêra proêktê wê wera çetinbe, çimkî zimanê weyî yûrîstîê, zakona hela nehatye helkirinê, cêribandina we alîê wergêra têkstê usa tune, îdareke usa jî tune, wekî karibe vê pirsêda alîkarîê bide we, xênji we tu kesekî mayîn nikare vê xebatê bike, lema jî hûn gotî gumana xwe bidne her tenê ser xwe. Bi gilîkî – proêkt gotî bê wergerandinê, lema jî wedekî dirêj dane we”.
Wî çaxî ez cîgirê rêdaktor bûm. Rêdaktor Mîroê Esed gazî min kir û got, ku em gerekê proêkta Konstîtûsîaê wergerînin kurdî. Min jêra got:
— Mîro Esedîç, eva şuxulekî gelekî çetin û cabdare. Gelo emê karibin bin derên?
M.Esed minra got:
— Ew spartina partîaêye û gerekê ese bê qedandinê. Lema jî wedekî dirêj dane me bona wergêrê. Tu gotî ewê têkstê wergerînî kurdî. Xênji te tu kesekî mayîn nikare wî şuxulî bîne sêrî. Ez zanim, gele cara destê te diweste û tu zar dibêjî, heval wergêra te dinivîsin. Vê carê jî Grîşaê Memê, Prîskê Mihoyî, Têmûrê Xelîl bin qolê tedanin û tê zar wergerînî, ewê binivîsin. Emê jî – ez, Hesenê Qeşeng, Elîê Evdilrehman, Babaê Keleş, Tîtal Mûradov û yêd mayîn – wergêra te binihêrin û rêdaktorîê lê bikin. (Bona wê yekê ferhengê bi zimanê azêrî, tacîkî, farizî, rûsî-kurdî û yêd mayîn lazim bûn û hevala ew yek didane xebatê).
Berî her tiştî min baş nasya xwe da têksta proêktê, ew têrmîn başqekirin, ku hetanî wî çaxî bi kurdî nehatibûne wergerandinê, ew têrmîn wergerande kurdî û pirsê têxnîkîêye mayîn xwera zelal kir.
Me destbi şuxul kir. Min digot, hevalê jorgotî berhev dihatne guhastinê û dinivîsîn. Gava me serîk werdigerand, dibir dida rêdaktor bona rêdaktorîê lê bike. Wextê wergêrê (min têksta rûsî û ermenî dida xebatê) min dît, ku ermenîda çend ciya temamya abzasa, cumla berdane, gele ciya şaş wergerandine. Û wexta min têksta wergerandî dida rêdaktor, eşaretî didaê, ku guhdarîê bide ser têksta rûsî, çimkî ermenîda ew kêmasîê jorgotî hene.
Çawa min got, wedekî dirêj kivşkiribûn bona em têksta proêkta Konstîtûsîa TRSS teze wergerînin kurdî. Lê me ji wede zûtir ew şuxul anî sêrî. Rêdaktorîkirina wergêra min gelekî kêm bû, bawer bikî qe destê xwe nedabûne wergêra min. Têkst hejmareke rojnema meye formata mezinda hate weşandinê. Rêdaktor ew hejmara rojnemê bir da katibê Komîtêa Navendî alîê pirsê îdêologîêda Karlên Dallakyan û jêra got, wekî têksta ermenîda kîderê çi şaşî û berraberdan hene. Dallakyan têksta rûsî û ermenî himberî hevkir û dît, wekî em rastin. Hilda ha got:
— Virhada, gava têkstê haye mezin û cabdar têne stendinê, gotî pêşîê bidin “Rya teze” wergerînin, paşê bidin Armênprêsê belakin. Kê têkst wergerandye kurdî?
— Cîgirê min Emerîkê Serdar.
— Alîê minda razîbûnê bidnê, — Dallakyan got. – Eferim wera, we ji wedê kivşkirî zûtir şuxulê spartî anî sêrî.
Paşî wê yekê Komîtêa Navendî komîsîa teşkîl kir bona himberîhevkirina têksta proêktê û ya ermenî wergerandî, şaşî û berraberdanê nava wergêra ermenîda heyî dane rastkirinê û îdî têksta temiz ya bingehî sêsîa hevtaye sirêder ya Sovêta TRSS tewrebilinde gazîkirina nehada 7-ê oktyabrê sala 1977-a hate qebûlkirinê.
Min çar cara bona wergêra wê têkstê honorar stendye. Cara yekemîn – çawa têksta rojnemê. Cara duda – gava ew çawa broşyûr ji alîê weşanxana “Hayastan”-êda hate weşandinê. Cara sisya – rêdaksîa rojnemê bona wededa û baş tercmekirinê prêmîa da min. Cara çara — Komîtêa Navendî jî alîê xweda prêmîa da min.
Wî çaxî qebûlkirî nîbû binivîsyana, kê dokûmêntê seyastîê – partîaê û hukumetêye ferz wergerandye. Lema jî vê broşyûrêda nehatye nivîsarê, wekî min wergerandye.
Wextê wergêra Konstîtûsîa RSS Ermenîstanê jî min ew cêribandin da xebatê, û ew têkst sêsîa hevtaye sirêder ya Sovêta RSS Ermenîstanêye tewrebilinde gazîkirina nehada 14-ê aprêlê sala 1978-a hatye qebûlkirinê.
Nha hinek îsafa xwe dişewitînin û dibêjin, wekî Emerîkê Serdar şuxulê wergêrê zevt kiribû, nedihîşt xebatçîê mayîn wî şuxulîva mijûlbin û honorara mezin distend. (Ez wê yekê jî bêjim, wekî wî çaxî wergêra têksta rojnemêda kapêk bû). Lê rastîê ha bû: te dinihêrî şemîê sibê zû rêdaktor mala mera têlêdixist û digot: “Te rojnemê îro stendine?” Min digot: “Belê”. “De wî çaxî filan-bêvan rojnemêda evan têksta hene, wergerîne, duşemê bîne rêdaksîaê”. Min usa jî dikir (çiye, min spartina rêdaktor neqedanda?). Rêdaktorra dest dida wergêr baş û wededa bê kirinê. Ewî kadrê xwe baş nas dikir û zanibû, kê çi dikare bike. A lema jî wîra dest dida wergêr zû û baş bê kirinê û ew şuxul disparte min. Û dibe nha hinek bifikirin, wekî ez pesnê xwe didim. Lê rastî usa bûye. Wî çaxî gişka derheqa vê yekêda zanibûn. Telebextra, şedê wan roja hîmlî çûne rehmetê û nikarin şedetîê bidin derheqa rastbûna gotina minda. Lema jî ez borcê xwe hesab dikim rastîê bêjim – derheqa vê qewmandinêda hûrgilî binivîsim.
* * *
Nha dikare biqewime hinek bêjin: wergêra edebyeta seyasetîê kêra lazim bû û kêrî çi dihat? Lê gotî qewmandina nava wedê wanda qîmetkin. Wî çaxî wede usa bû û em jî çawa xebatkarê îdêologîê borcdar bûn rya partîaê xweykin û pêşda bibin. Ya duda: çi xirab bû, wekî têksteke usa çawa Zakona welête bingehîye bi zimanê kurdî bê wergerandinê? Ewê yekê em gele tişta hîn kirin bi borcnasî û cabdarî berbirî pirsa bin, çimkî her gotineke Konstîtûsîaê – zakone û gotî bi yekşivêtî bê femkirinê, dufikrî têda tunebe. Lê yazix ew cêribandina me ji alîê hinek partîaê kurdaye welatê derekeda nehate qîmetkirinê û hesabhildanê. Lê çi bibe-nebe, bona gelê meyî vêderê eva qewmandineke dîrokîye – Konstîtûsîa TRSS bi temamya giranî û cabdarya xweva bi kurdî hate wergerandinê.
Yanvar, s. 2015-a.
Vê p’ara bîranînada usa jî bixûnin:
Добавить комментарий