XWESTINA MEYE HEQ ÎNKAR KIRIN (2004)

XWESTINA  MEYE  HEQ  ÎNKAR  KIRIN

         Çawa eyane, ji sala 1929-a hetanî destpêka sala 1938-a Ermenîstanêda me tîpê latînî dida xebatê. Temamya lîtêratûra bedewetîê, seyasetîê, kitêbêd dersa, rojnema “Rya teze” bi wan tîpa dihate çapkirinê. Bi biryara hukumeta Şêwrê tîpê latînî hatine qedexekirinê û dewsa wan tîpêd kîrîlî hatine xebtandinê. Paşî hilşandina dewleta Şêwrê hinek rêspûblîkaêd Şêwrêye berê t’erka herfê kîrîlî dan û derbazî tîpê latînî bûn. Ewqasî çiqasî p’ir’anya gelê me tîpê latînî dide xebatê, me jî xwest mînanî wana derbazî tîpê latînî bibin. Rojnema “Rya teze”, çawa ya serbixwe, sala 2000-da derbazî tîpê latînî bûye. Me têr’a dît, wekî kitêbêd dersê zimanê kurmancî, lîtêratûra me jî bi wan tîpa bêne çapkirinê. Lema jî Şêwra rewşenbîrêd kurd 15-ê aprêla sala 2004-a bi nemeke ha berbirî hukumeta Ermenîstanê bû:

         “Serekwezîrê Rêspûblîka Ermenîstanê

maqûl A. Margaryanr’a

Serekwezîrê maqûl!

         Bi hesabhildana wê yekê, wekî p’ir’anya cimeta meye p’ir’mîlîonêye li welatêd dereke tîpê latînî dide xebatê, t’enê Ermenîstanêda tîpê kîrîlî tê xebtandinê, rûê wê yekêda olk’a meye vêderê t’ek-t’enê dimîne, bona wê yekê jî bi hesabhildana xwestina dîrêktorêd mektebêd gundêd kurda (êzdya), dersdarêd zimanê dê, dê-bavê şagirta, usa jî xwestina rewşenbîrêd me, em t’ewaqe dikin, wekî hukumet qayîlya xwe bide kitêbêd dersêd ziman û lîtêratûra kurdî (kurmancî) bi tîpêd latînî bêne neşirkirinê.

         Sedrê serwêrtya Şêwra rewşenbîrêd kurd

E’. Serdaryan (E’merîkê Serdar)”.

         Du meh derbaz bûn, hukumeta Ermenîstanê caba me neda. Em mecbûr bûn cara duda — 18-ê îyûnê sala 2004-a nemekê jî jêra bişînin:

         “Serekwezîrê Rêspûblîka Ermenîstanê

maqûl A. Margaryanr’a

Serekwezîrê maqûl!

         15-ê aprêla îsalin Şêwra rewşenbîrêd kurd bi nemekê (N 05) bi t’ewaqekirin berbirî We bûbû, wekî îznê bidin kitêbêd dersêd zimanê kurdî dewsa tîpê kîrîlî bi tîpê latînî bêne neşirkirinê, bona wê yekê me’nî hatibûne k’ivşkirinê, seba çi em wê yekê dixwezin.

         Êpêce we’de derbaz bûye, lê hetanî nha me cab nestendye.

         Sedrê serwêrtya Şêwra rewşenbîrêd kurd

E’. Serdaryan (E’merîkê Serdar)”.

         Xulese, 20-ê îyûnê sala 2004-a, çawa ser cabê hatye k’ivşkirinê, lê rastîê me ew dawya avgûstê stend, cabêda, ku dîrêktorê înstîtûta miletîêye xwendinê (ya wezîreta rêspûblîkaêye xwendinê û ulma) V. Martîrosyan qol kirye, bi van me’nya xwestina meye heq înkar  kirye:

—         xwedêgravî derheqa vê pirsêda nava binelîêd rêspûblîkaêye kurd û êzdîda pirsyarkirin nehatye derbazkirinê;

—         vê pirsêda wekîlêd kurda û êzdya nehatine ser fikrekê;

—         wekîlêd olk’a êzdya berk’ derketine dijî guhastina herfa;

—         wekîlêd olk’a êzdya mêtodologîa kitêbêd dersêd zimanê êzdikî, berneme û lîtêratûra mêtodîkîê seba komêd 1-10 hazir kirine û raberî wezîreta xwendinê û ulm kirine, ser hîmê kîjanê zûtirekê wê bi tîpê kîrîlî ew kitêb û lîtêratûra metodîkîê bêne çapkirinê;

—         pirs ewe, gelo tîpê latînî anegorî fonêtîka zimanê kurdê Ermenîstanêye?

—         derbazbûna ser tîpê latînî wê usa bike, wekî ew lîtêratûra, ku nava dehsalada Ermenîstanêda bi tîpê kîrîlî hatye çapkirinê, wê pûçbe, silsiletê nikaribin wana bixûnin.

Lema jî komîsîa wezîretêye pêşekzanîê ev qewlêd jorê hesab hildaye û xwestina me înkar kirye.

         Ev “me’nîê” jorgotî hîmlî nava fikra sedrê komîsîa dersêd îranzanîê û tirkzanîê ya wezîreta RE xwendinê û ulm, profêsor G. Asatryanda hene.

JI  ALÎÊ  ŞÊWRA  REWŞENBÎRÊD KURDDA

         Em ser wê fikrê bûn, wekî ev pirseke usane, wekî wê rastî t’u hasêgehê neê. Lê me nizanibû, wekî qewatêd usa hene, ku naxwazin olk’a meye vêderê kûltûra cimeta xweye derr’a bê girêdanê. Eyane, wekî p’ir’anya kurdê der tîpê latînî didine xebatê. Hinekara dest nade, wekî em bibine xweyê kûltûra xwe, usa jî wanra dest dide, wekî dutîretî bikeve nava olk’a meye vêderê. Eyane, wekî çawa kurdê musulman, usa jî kurdê êzdî bi zimanê kurmancî xeber didin. Lê Ermenîstanêda zimanekî teze “êzdikî” h’inartine. Û evê yekê jî dikine me’nî, wekî dixwazin kitêbê dersê zimanê “êzdikî” çapkin.

         Gelo wan rêspûblîkaêd Şêwrêye berê, ku ji kîrîlî derbazî latînî bûne, nava binelîêd xweda pirsyarkirin derbaz kirine? Yanê, gava Ermenîstanêda rastnivîsara zimanê ermenî diguhastin, ji şivan-gavana dipirsîn? Gelo wan rêspûblîkaêd Şêwrêye berêda, ku dest ji tîpêd kîrîlî k’işandine, lîtêratûra wana, ku bi deha sela bi tîpê kîrîlî çap bûye, unda dibe?

         Yanê, gava Tûrkîaê salêd sedsalya derbazbûyîye 20-da dest ji tîpêd erebî k’işand û derbazî tîpê latînî bû, dest ji mîrata xweye nivîsare bi seda sala k’işand?

         Ew yek jî hesab hilnedane, wekî deha zêdetir dîrêktorêd mektebêd gundê kurda, dersdarê zimanê kurmancî hela çar sala pêşda ji navê binelya bi nemê berbirî wezîreta RE xwendinê û ulm bûne û hîvî kirine, wekî derbazî tîpê latînîbin. Derheqa vê pirsêda sê cara şêwrdarî hatye derbazkirinê. G. Asatryan, V. Martîrosyan wanda hazir bûn. P’ir’anya tevgelêd şêwrdarya qayîl bûne, wekî derbazî tîpê latînî bibin. Profêsor Garnîk Asatryan jî paşî wan şêwrdarya bi nivîsar fikra xwe gotye, wekî dikarin derbazî tîpê latînî bibin.

         Gava dibêjin, wekî tîpê latînî ne anegorî fonêtîka zimanê kurdê Ermenîstanêye, k’enê mirîşka k’elandî tîne. Çima anegorî fonêtîka zimanê bi mîlîona kurdaye, lê ne anegorî fonêtîka zimanê 40-50 hezar kurdêd (êzdîêd) Ermenîstanêye? Em îdî nabêjin, wekî ew elîfba kîrîlîye, ku ji sala 1944-a li Ermenîstanê tê xebtandinê, bi çend herfê latînî hatye tamkirinê (U, W, Q, H…).

         Xulese, nizanî çira hinek naxwazin em derbazî herfê latînîbin, qestîka me’nîê haye bêh’îm digrin. Îda em nabêjin derheqa wê yekêda, wekî ji sala 1929-a hetanî destpêka sala 1938-a Ermenîstanêda kitêbêd dersê zimanê kurmancî, lîtêratra bedewetîê, seyasetîê, rojnema “Rya teze” bi tîpê latînî hatine çapkirinê. Hinek naxwazin vê îzbatya dîrokî hesab hildin, wekî k’omê rewşenbîrêd Gurcistanêye kurdê êzdî jî de’w kirine û dane makkirinê, wekî lazime derbazî tîpê latînî bibin.

         Bi gilîkî, ne bi me’nîê obyêktîv, lê bi me’nîê sûbyêktîv ev xwestina meye heq hate înkarkirinê.

“Rya teze”, sêntyabr, s. 2004

Ev gotar usa jî ûrisî hatye tercmekirinê

û malpera http://www.kurd.ge -da

 hatye weşandinê (10.05. 2011)