DEWETA ME. MIN EW ÇAWA DÎTYE (2004)

DEWETA  ME.  MIN  EW  ÇAWA  DÎTYE

         Salêd pey şêre çetin bûn. Serpayîz bû. Gundê meda gimînya defêye. Gundda şaîye, dewete. Lema jî cimet temam mirazê herdu gulara şa dibe. Çawa edetê cimeta meye, braze’va yanê jî cahilekî dinê dara ze’vêye bi her bêşeyî xemilandî digre xwe, cahilê gund dora darê top dibin û bi defê nava gund digerin. Sazbend qeydê “Nava gund” lêdixin û k’oma cahilara tevayî diçin mala her gundîkî û dibêjin: “Bira eva şayî ber derê webe, serê kurê we, qîza webe jî”. Dara ze’vê diçe mala k’ê, ew mal miqîm tiştekî pêşkêşî darê û sazbenda dike. Wexta dara ze’vê nava temamya gund digerînin, vedigerin mala ze’vê.

         Ber derê mala ze’vê def lêdikeve, cimet govendê digre, dilîze.

         Cimet ha dilîze û direqise. Elametîê didine mala ze’vê, wekî xwendîê der hatin. Pêşda cînara û gundya k’arê xwe kirine û hîvya xwendyanin. Çawa edet, bi defê diçine pêşya wan û tînin tên ber derê mala ze’vê, k’ê ku xwendî hildane, xwendîê xwe hiltîne û dibe mala xwe. Dîsa gimînya defêye ber derê ze’vê lêdikeve. Cimet dilîze û şa dibe heta te’rî dikeve erdê. Paşê cimeta berevbûyî hêdî-hêdî bela dibe. Êvarê ewê herne dewetê.

         Serdewetî, braze’va û merîkî mala ze’vê def û zurnê hiltînin û diçin serîkî bidne xwendya.

         Dewet gomê yanê xanîkî mezinda dikin. Gomêda çend lempê niftê vêdixin û gîhê radixin bona cimet ser rûnê.

         Êvarê hêdî-hêdî cimet avayê dewetêda berev dibe. Def hela nehatye. Lema jî cimeta berevbûyî govendê digre û bi deng dilîze. Paşê def tê, cimet bere-bere zêde dibe. Bi edetê me, dîsa serdewetî yanê braze’vê defê hiltîne û diçe pey bûkê gundê teze û xwendya. Wî çaxî qîz û xortê gund kilama dibêjin, hev vedigerînin. Def û zurne qelfe bûkê rûbixêlî tîne govendê. Dengê defê tê, kilam tê bir’înê. Govend îdî dik’imk’ime. Merîkî navsere şivekê digre destê xwe û nav dewetê diçe-tê, nahêle zar’o ne’sîê bikin. Merivekî mala ze’vê e’lbê tijî av dike, tîne nav dewetê. K’ê t’î dibe, avê didê.

         Mêrê mezin, jinê navsere, xort, bûkê teze, qîzê cahil, zar’o – her yek dikeve çirpîkê, destê hev digrin, dilîzin. Cimet xwera dilîze, şa dibe, ser serê hevra şabaşê didin û defçî dike gazî “Şabaş!”. Defçî, zurneçî hey qeyda diguhêzin. Paşê cimet dixweze, wekî dengê defê ker’kin û hinekî jî bi deng bêjin û bilîzin. Pey kilamara dîsa gimînya defêye û cimet dilîze hetanî nîvê şevê.

          Paşê govend bela dibe, xweyqonax mêvanê xwe dibine malê.

         Sibê dîsa gimînya defêye. Mala ze’vê ber dêrî sifreke mezin vedike. Ew bona dewetvana vekirine, wekî ewana nan bixun û paşê herin bûkê bînin. Def diçe xwendya û berbûya tîne mala ze’vê. Gundî ber derê ze’vê top dibin. Hinek xwera dilîzin, direqisin, hinek jî ser texte rûdinên, k’êf dikin.

         Paşê syarê bûkê k’arê xwe dikin, wekî herin bûkê bînin. Syar hespa syar dibin, lê berbû û merîê mayîn jî erebê yanê firxûnê syar dibin û diçin.

         Sazbend qeydê cirîdê lêdixin, syar, erebe yanê firxûn berê xwe didine mala bavê bûkê (gunddabe yanê gundê cînardabe).

         Ze’va, xortê dorê û cimeta mayîne mayî mala ze’vêda k’êf dikin, dilîzin hetanî bûkê tînin.

         Syar îdî gihîştine ber derê mala bavê bûkê. Defçî û zurneçî mqam diguhêzin û mqamekî dinê lêdixin. Dibe çirpe-çirpa syara û berbûya peya dibin. Dê, bav, qewm û pismamê bûkê, cimeta vêderê têne pêşya syara. Berbû jî direqisin û berbi wan diçin. Ber derê bûkê cimet govendê digre û dilîze. Bavê bûkê ber dêrî sifreke biç’ûk vekirye. Ew yanê jî merîkî wîyî nêzîk t’asê hiltîne, xizma teglîf dike û hatina wan slav dike.

         Paşê syar, berbû û cimeta mayîn diçine hundurê mala bavê bûkê û dora texte rûdinên. Ber dêrî jî qîz û bûk, xortê cahil govendê digrin û dilîzin. Wexta def derva lêdikeve, hundurda ser texte dengbêj kilama dibêjin. Paşê gazî sazbenda dikin, tînine ser texte. Cimet eşqa veduxwe, dengbêj jî eşqê wana şîrin dikin, sazbend jî tûşî lêdixin.

         Serdewetî t’asê hiltîne û veduxwe eşqa textê mala bavê bûkê û hîvî dike, wekî îznê bidin, ku ewana bûka xwe bibin. Cimeta hazir û dê-bavê bûkê razî dibin û bûkê ji malê derdixin. Derê sîtla goşt venakin hetanî serdewetî tiştekî nede aspêja. Berî derxistina bûkê be’lgî “difroşne” syarekî. Derî digrin, serdewetî gotî dîsa tiştekî bide wan. Berbûya dicedînin tevaxa, fîncana “bidizin” bona paşî syarkirina bûkê wana nîşanî malbavanê bûkê bidin û xweşîê xwe wana bikin.

         Cihêzê bûkê tînin dikine erebê. Berbû pêşya bûkê direqisin, dilîzin û bûkê erebê syar dikin. Cimet şa dibe, lê dê û bavê bûkê alîkîva şane, wekî qîza wan gihîştye mirazê xwe, lê alîkî jî ber xwe dikevin, wekî qîza wana ji wana dûr dikeve.

         Îzna dya bûkê tune derkeve derva.

         Berbû şivkê xwe dihejînin û bûkê erebê syar dikin. Dibe gimînya defê, û dewetvan r’ê dikevin.

         Wexta syar nêzîk dibin, ze’va û xortê dorê hildik’şine ser sivderê. Braze’va dara ze’vê digre xwe, xortê mayîn jî dora ze’vê digrin û k’umê wî xwey dikin. Edete, wexta bûkê tînin, hinek dixwezin k’umê ze’vê birevînin, xortê dorê sekesiz bikin, laqirdîê xwe wana bikin.

         Dûrva şîrin-şîrin dengê defê tê. Syar ketine r’êzê û dilezînin. Awa ha, syarê hespê boz  pêşya gişka k’et û be’lgî anî. Wexta ew syar digihîje ber dêrî, be’lgî davêje cem ze’vê. Ze’va be’lgî digre. Yek ji mala ze’vê şe’rekê tîne, davêje stûê hespa boz. Bi edetê cimetê, wê paşê miqîm wî syarî xelatkin. Syar temam careke mayîn pêşya bûkêda diçin.

         Ereba bûkê û berbûya ber derê ze’vê disekine. Dibe çirpe-çirpa syara, ji hespa peya dibin. Dya ze’vê, xûşkê wî, omidê wî sela nan, êmîş dane ser serê xwe û pêşya bûkê direqisin û nan davêjne ser milê wê. Ewa yeka nîşan dide, wekî bira bûka teze bi p’ê û p’arbe, nan û r’isqbe. Ber bûkê direqisin û tînin ber şêmîkê, ze’va sêva xwe serê bûkê dixe. Braze’va jî dara ze’vê ser serê wêda dadiweşîne. Pêşîê kevç’îk datanîn, lê nha t’evaxekê datînin ber şêmîkê û wexta bûk tê hundur, lêdixe, dişkêne. Bûkê dibine hundur, ze’va û xortê dorê ser sivderê û ze’va êmîşê cêba xwe cimetê bela dike, devê wan şîrin dike.

         Dîsa gimînya defêye û cimet ber dêrî dilîze.

         Sazbend qeydê sivik lêdixin. Xweyqonax mêvanê xwe hiltînin û dibine malê. Êvarê cimet careke mayîn avayê dewetêda berev dibe. Govend bere-bere giran dibe. Serdewetî ji cimeta hazir hîvî dike, wekî bi deng bilîzin, hetanî ew bi defê diçe bûkê tîne govendê.

         Bûkê tînin dikine ser govendîê û ser serê wêra şabaşê didin. Bavê ze’vê radibe, pêşkêşekê qilç’a xêlya bûkêda grêdide û xêlîê ji ser serê bûkê hiltîne. Wî çaxî cimet bûkê dibîne.

         Çiqas diçe, ewqas dewet giran dibe. Paşê xwendya, merîê hurmetlî dikine sergovendîê û ser serê wanra şabaşê didin.

         Sibetirê mala ze’vê dîsa gazî xwendîê xwe dike, tîne malê. Vêderê xwendî dikin, dixun, paşê mala ze’vê pêşkêşa dide wan û bi defê wana verêdike.

         A, deweta gundê me min ha dîtye.

“Rya teze”, mart, s. 2004