HEJAR (2002)

HEJAR

         Nava klasîkêd lîtêratûra meye sedsalya 20-da Hejar cîkî mexsûs digre. Badilhewa nîne, wekî serokê Rêspûblîka Kurdaye Dêmokratîê Qazî Meh’emed Hejar hesab dikir çawa şayîrê miletîê. Ewî ew yek bi saya efrandinêd xweye bi motîva welatparêzîê, hunermendya nazik, çap û cûr’êd dîharkirina bedewetîêye xwexwetîê qazanc kiribû. Ew dengbêjê xwestin û xiyalêd cimeta xwe bû. Bi qelema xweye efrandarîê ew nava cêrgêd wan şer’vanada bû, ku şer dikirin bona mafê kurda, azakirina Kurdistanê.

         Hejar (navê wîyî e’slî E’bdil R’eh’man Şerefk’endîye), ku zaravê mûk’rîda hesab dibe k’esîb, sala 1920-î şeherê Kurdistana Îranêyî Mêhabadêda hatye dinê. Bavê wî Hecî melle Meh’emed ji qebîla H’esenqela bû. Ew merîkî zane, ger’yayî bû, gelek ziman zanibû, rind haj jiyan û rewşa kurda hebû, dijminê wê kiribû e’ynat. Ewî malda Hejar hînî xwendin û nivîsara kurdî kir. Mala wanda gelek kitêbêd klasîkêd lîtêratûra kurdî hebûn. Raste, bavê wî xwendina ruhanîê stendibû, melle bû, lê ewî melletî nedikir. Dik’aneke wîye biç’ûk hebû û malhebûna gundîtîêva mijûl dibû. H’izkirina welat û azayê, zimanê dê, e’ynata berbi dijmin, ku nava şiêrêd Hejarda hene, şayîr hela zar’otîêda ji bavê hîn bûbû.

         Hejarî hela 2 salî bû, gava dya wî çû rehmetê.

         Mêhabadêda Hejar sivte mekteba ruhanîêda, wê şûnda xwendinxana rêalîêda hîn bû, lê ew kuta nekir. Ewî malda xwendina xwe pêşda bir. Bavê dersê logîkaê û fîlosofîaê didaê. Paşê h’alê mala bavê wî xirab bû û mecala bavê tunebû dersê bide kurê xwe. Ew diçerçirî e’bûrê mala xwe bike, lêma jî ji Mêhabadê çû gundê Taragaêyî dûr. Hejarî 17 salî bû, gava bavê wî jî çû rehmetê. Qar’anya 2 bra, xûşkê û dêmarîê dikeve ser milê Hejar. Bona e’bûrê mala xwe bike ew mecbûr dibe temamya Kurdistana Îranê bigere û jiyana cimeta xweye zêrandî ber ç’evê xwe dibîne.

         Sala 1941-ê Hejar dibe endamê partîa “Jîyanî kurd” û şuxulk’arekî wêyî aktîv. Sala 1944-a ewê partîaê navê xwe guhast û bû Partî Dêmokratî Kurdistan (Îran). Ewê partîaê serk’arê h’eja kurdê Îranêye miletîê-azadarîê kir, bi saya wê yekê sala 1946-a Rêspûblîka Kurdaye Dêmokratîê hate elamkirinê. Hejar teşkîldarekî rêspûblîka cihale aktîv bû. Hevalekî Qazî Meh’emed û Mistefa Barzanîî nêzîk bû.

         Paşî hildana wê rêspûblîkaê Hejar diçe Îraqê, ji wêderê jî diçe Sûrîaê, Lîbananê, çend cara jî hatye T’faqa Şêwrê.

         Hejar sala 1991-ê wefat bû û şeherê K’erecêda (Îran) hate definkirinê.

         Hejar bi zaravê mûk’rî dinivîsî, lê ewî usa jî bi merdane zaravê kurdîye mayîn dida xebatê. Ewî 14-16-salya xweda şiêr nivîsîne. Şiêrêd wîye pêşin yê satîrîkîê bûn, nava kîjanada ewî merivê rêaksîon û miletfroş krîtîk dikir.

         Çend berevokê şiêr û poêmê Hejar hatine çapkirinê. Gelek şiêrêd wî kovara “Nîştîman” (“Weten”) û rojnema “Kurdistan”-da hatine çapkirinê. Hejar sedrê Hevaltya nivîskar û şayîrê Rêspûblîka Kurdaye Dêmokratîê bû.

         Motîva welatparêzîê – ruh û nifûsa poêzîa Hejare. Badilhewa nîne, wekî şayîr nivîsye: “Ez gelek şame, wekî hetanî nha ne bedewîê, ne p’era, ne jina, ne şerefîê, ne hurmetê, ne tirsa mirinê û girtinê nikaribûne min ji h’izkirina berbi h’izkirya min welat dûrxin”. Nava efrandinêd bi wê têmaêda şayîr dinivîse, wekî wê emrê xwe bide bona bextewarya wetenê xwe. Hejar ze’f rind zane, wekî sebebîke belengazya kurda şerê qebîla, hevkuştina wane. Lema jî ew nava çend efrandinêd xweda wê yekê berk’ gunekar dike. Ewî daye k’ivşê, wekî şerê qebîla şerkarya miletê kurd bona azayî û serxwebûnê sist dike, avê dike ser aşê dijminê milet.

         Bawer bikî hemû efrandinêd Hejarda k’ela şerk’arîê heye. Ew bi xwe şayîr-şervane û dice’dîne nava cimetêda k’ubarbûna miletîê gur’ke. Ew yek îlahî nava poêma wîye “Xeberdana du teyra”-da (“Dû baz pêk’ewe”) ze’f rind hatye dîharkirinê.

         Wextê heyetya Rêspûblîka Kurdaye Dêmokratîê têmatîka şiêrêd Hejar fire dibe, binyat’ê optîmîstîê dest tîne. Wî çaxî Hejar nasya xwe dide lîtêratûra ûrisaye klasîk û qîmetekî mezin dide wê.

         Nava poêzîa Hejarda pirsa xwendina milet cîkî mezin digre, îlahî berevoka “Alakok”-da. Şayîr ser wê fikrêye, wekî me’nîke belengazî û sexîrya cimeta kurda nexwendîtîye. Lema jî ew gazî dike, wekî hînbin, zanebûna dest bînin. Şayîr nava xwendinêda wê ç’ekê dibîne, bi saya kîjanê dikarin bigihîjne serbestya miletîê.

         Xênji şiêr û poêma Hejar usa jî efrandinêd dramatûrgîê nivîsîne. Komêdîa wîye “Se û hîv” (“Seg û mang”) ya sîasîêye. Nîgarêd wêye sereke Nûrî She’îd, Celal Beyar, Çan Kay-şî, Lî Sîn Man, Dalês û yêd mayînin.

         Eyanin usa jî şiêrêd Hejare lîrîkîê, evîntîê, nava kîjanada ew bedewya keç’a kurd, tebyeta Kurdistanêye zeynet tîne ber ç’eva û xwendevana ser wan bengî dike.

         Hejar usa jî terevdarekî dostî û pismamtya cimetaye aktîv bû. Nava çend şiêrêd xweda şayîrê kurdî mezin gazî fariza, kurda, ereba, azêrya, ermenya û yêd mayîn dike tevayî şerkarîê bikin dijî kevnep’erestîê û rêaksîaê.

         Nava efrandinêd xweda Hejar optîmîste. Ew bawere, wekî rojekê bê, gava cimeta wî jî wê aza û bextewarbe. Ew usa jî dengbêjekî aştîêyî zor bû û xweykirina wê hesab dikir çawa borcê her merivekî pêşverû.

         Efrandinêd Hejar hetanî nha bi ûrisî, farizî, erebî û zimanêd mayîn hatine tercmekirinê. Sala 1961-ê Bek’yêda berevoka efrandinêd Hejare “Kilamê kurda” bi zimanê azêrî hatye çapkirinê.

         Hejar “Mem û Zîn”-a Ahmedê Xanî ji kurmancî welgerandye soranî. “Şerefnema” Şeref-xan Bîtlîsî, çarînê Omer Xeyam ji farizî tercmeyî soranî kirye û daye çapkirinê. Xênji wê ewî usa jî ferhenga soranî-kurmancî û kurdî-farizî hazir kirye, dîwana Melleê Cizîrî bi şirovekirinava neşir kirye.

“Rya teze”, sêntyabr, s. 2002