EWLEDÊ ŞÎRH’ELAL (2001)

EWLEDÊ  ŞÎRH’ELAL

 (BONA  65-SALYA  BÛYÎNA  K’EREM  R’EŞ)

         Yazya hinek ewledê cimeta me usa bûye, wekî mecala wan tunebûye qulixî lîtêratûra û kûltûra miletê xwe bikin. Ewana nava miletê mayînda nav û hurmeteke mezin qazanc kirine, emekekî mezin r’êtine bona pêşdabirina lîtêratûra û kûltûra wan mileta.

         Ewledekî miletê meyî usane K’erem R’eş (K’eremê Bek’ir), ku dêmekî lîtêratûra ûrisayî k’ivşe û emekekî mezin r’êtye bona pêşdabirina cûrekî sportê – şûrk’êşîê nava ûrisada.

         K’erem R’eş sala 1936-a gundê H’eqoda (neh’ya T’alînêye berê) ji dya xwe bûye. Zûtirekê mala wana k’oç dike, diçe neh’îke Gurcistanê, wêderê jî K’erem R’eş mekteba ûrisaye navîn k’uta dike, diçe Lênîngradê û fakûltêta ûnîvêrsîtêta cîye dewletêye rohilatzanîêda (p’ara farizî) tê qebûlkirin. Ew xwendk’arekî akadêmîk Hovsêp Orbêlîyî h’izkirî bû. Bi şêwr û alîk’arya H. Orbêlî K’erem R’eş tê Yêrêvanê, fakûltêta ûnîvêrsîtêtêye rohilatzanîêda we’dekî kurt dixûne, hînî zimanê ermenîyî kevn – grabar dive û careke mayîn vedigere Lênîngradê, fakûltêta rohilatzanîêda xwendina xwe pêşda dibe hetanî kûrsa 5-a, fikra xwe diguhêze û şuxulê xwe dide fakûltêta jûrnalîstîkaê.

         Paşî xwendinê ew diçe Novosîbîrskê û çend rojnemêda k’ar dike. Novosîbîrskêda ew  klûba şûrk’êşayê “Vîktorîa” teşkîl dike. K’erem R’eş jî şûrk’êşe, kandîdatê hostatya sportêye, k’omêd ûnîvêrsîtêtêd Lênîngradê û Novosîbîrskêye şûrk’êşaye bijareda pêşda hatye. Ew dibe werzendçî û prêzîdêntê klûba “Vîktorîa”. Zûtirekê bi serk’arya wî k’om çawa T’faqa Şêwrêye berêda, usa jî welatêd derekeda, îlahî Fransîaêda, navekî mezin qazanc dike. Û badilhewa nîne, wekî prêzîdîntê Fransîaêyî wî çaxî Jorj Pompîdû gava tê T’faqa Şêwrê, mexsûs diçe Novosîbîrskê bona nasya xwe bide wê k’omê û serk’arê wê K’erem R’eş. Ew xudanê ssênarîa fîlma “D’Artanyan, Alyona û Sêryoga”-ye dokûmêntale, ku sala 1971-ê fêstîvala Mînskêda hêjayî hurmetnemê, lê sala 1973-a Rîgaêda hêjayî mêdala t’ûnc bûye.

         K’erem R’eş usa jî jûrnalîstekî p’ir’me’rîfete. Mqalêd wî kovarêd T’faqa Şêwrêye wî çaxîye usaye eyanda neşir bûne, çawa ku “Sêlskaya molodyoj”, “Znanîyê – sîla”, “Smêna”, “Têxnîka – molodyojî” û yêd mayîn bûne. K’erem R’eş usa jî televîzîona merkezîêda programeke cahilaye mexsûs derbaz dikir.

         Lê K’erem R’eş dha eyane çawa nivîskar. Hetanî nha çend kitêbêd wîye bedewetîê bi zimanê ûrisî ronayî dîtine û ji alîê xwendevana baş hatine qebûlkirinê. Bona kitêba xweye “Havîn li devtengê” ew hêjayî prêmîa lîtêratûrîêye ser navê N. Ostrovskî bûye. K’erem R’eş t’u cara e’slê xwe bîr nekirye, t’imê dide k’ivşê, wekî kurde û derheqa miletê xweda bi kubarî û pesn xeber dide. Ewî kitêba xweye “Havîn li devtengê” pêşkêşî dayka xwe Gozelê kirye. Vê kitêbêda ewî derheqa miletê xweda jî nivîsye, pesnê merivê wîye e’yan daye. K’erem R’eş bi dil û borcê ewledê şîrh’elal derheqa cimeta xweye dêda rast û heq dinivîse. Ew gelekî bi pesn derheqa Saleh’êdîn Eyûbîda dinivîse, dide k’ivşê, wekî ew h’izkirîê Valtêr Skot û Voltêr bûye. Voltêr ew datanî ser fêza Sêzar û Alêksandrê Makêdonîaê. Lêsîng “Natanê Aqilbend”-da nava wîda merivê paşwextîê, ew nîgar dît, yê ku wê dinyaê nep’akîê, te’rîê û fanatîzmê azake. Vê kitêbêda ew bi h’izkirneke mezin derheqa Bek’irê bavê xwe – ofîsêrê ordya ûrisayî sala 1919-a dinivîse, yê ku “bawer bû, wekî şemala bona kurda ji bakûr tê”.

         K’erem R’eş usa jî gelekî derheqa ordya ûrisa, rola wêda nivîsye (“Parad”, “Sîbîryakî dijî SS-a” û yêd mayîn). Îlahî ew mqalê wî gelekî qîmetlîne, ku kovara “Voênno-îstorîçêskî”-da neşir bûne. Bona berevoka oçêrkaye “Ordî û kûltûra” wezîrê Ûrisêtêyî xweykirinê ew bi qema ofîsêra rewa kirye. Seba wan efrandinê derheqa ordîêda ew layîqî navê kapîtanê dereca pêşin bûye.

         Xênji prêmîa ser navê Ostrovskî, ew usa jî layîqî prêmîaêd “Stalîngrad” û ser navê Platone lîtêratûrîê bûye.

         Nha ew k’atibê sewêrtya Yektîya nivîskarêd Ûrisêtêye.

         Çawa rojnema “Novîy Kurdistan” elam dike, 2-ê yanvara îsalin bona 65-salya bûyîna K’erem R’eş Moskvaêda mala Yektîya nivîskarê Ûrisêtêda êvarî hatye teşkîlkirinê.

         Êvarîêda nemê wezîrê Ûrisêtêyî xweykirinê, marşal Î. Sêrgêêv, dîrêktorê qulixkirina ser sînorê fêdêral, gênêral-polkovnîk K. Toskî, serekqumandarê leşkerê rakêtaye stratêgîê, gênêralê ordîê V. Yakovlêv, serekqumandarê  qewatê be’rêye eskerîê, admîralê flotê V. Kûroêdove slavkirinê hatine xwendinê. Serekqumandarê dêsantê eskerîê-hewaê, gênêral-polkovnîk G. Şpak û sereskerêd mayîn êvarîêda hazir bûne û hobêlyar silav kirine.

         Yektîya nivîskara prêmîa “Çêst îmêyû!” k’ivş kiribû, laûrêatê pêşin K’erem R’eş bû.

         Heqê cimeta kurd heye bi ewledêd xweye mînanî K’erem R’eşva kubarbe, yê ku bi k’ar û efrandinê xweva nav û dengê miletê me hê bilind dike. Em ji alîê xweda 65-salya K’erem R’eş, wî ewledê miletê meyî şîrh’elal bimbarek dikin û jêr’a açixîêd efrandinêye hê mezin dixwezin bo dha qewînkirina dostya ûrisa-kurda.

“Rya teze”, mart, s. 2001