MERÎ, BAJARVAN, REWŞENBÎR (1999)

MERÎ,  BAJARVAN,  REWŞENBÎR

(BONA  80-SALYA  BÛYÎNA  MÎROÊ  ESED)

         Ez bi h’izkirin derheqa hogirê xweyî xebatêyî mezin Mîroê Esedda dinivîsim. Weke 30 salî me t’evayî k’ar kirye, ew serk’arê min bûye. Min alîê wîda her tenê qencî, camêrtî dîtye. Ew çawa merî h’elal û qence, camêr û dilovane, xweyê kûltûra mezin û zanebûnêd k’ûre. K’ê ku ew nas kirye yanê t’evî wî xebitye, ser kûltûra wî, camêrtî, sadetya wî zendegirtî maye. Qur’etî, pozbilindî dûrî xeysetê wîne, çawa dibêjin, ew biç’ûkr’a biç’ûke, mezinar’a mezin.

         Raste, emrda gelek derbêd giran gihîştinê, lê t’u wexta gumanbir’î nebûye, qels nebûye, nava k’oma heval-hogirada t’imê beşerxweş, optîmîst bûye.

         Serhatya emrê Mîroê Esed dewlemende, ku h’îmlî nava xebata k’ardarda derbaz bûye. Ew sala 1919-a gundê Elegezêda (marza Aragasotnê) hatye dinê. Paşî kutakirina mekteba gund têxnîkûma kurdaye Pişkavkazêye pêdagogîêda (Yêrêvan) hatye qebûlkirinê, kîjan bi qîmetê ze’f baş kuta kirye. Ewî usa jî p’ara dûreke ya fîlîala înstîtûta yûrîstîêye h’emt’faqîêye Yêrêvanê kuta kirye.

         Mîroê Esed şuxulk’arya xweye xebatê ji sala 1937-da destpê kirye, gava mekteba Elegezêye otrêda xebitye sivte çawa dersdar, paşê çawa serwêrê p’ara xwendinê, dîrêktor. Ewî salekê (ew jî wextê Şerê Wetenîêyî mezin) serk’arî têatra kurdaye dewletê kirye. Bi serk’arya wî vê têatrê gelek spêktalêd teze nîşan dan, gelek cya gerya û her dera bi alavî hate qebûlkirinê. Ji wan pîêsa, ku têatrê nîşan dan, gelek Mîroê Esed tercmeyî kurdî kiribûn.

         Paşê derbazî ser xebata partîaê bûye: serwêrê p’ara komneh’ya Elegezêye partîaê, k’atibê komneh’ya Aparanêye partîaê. Mîroê Esed çend sala xebitye çawa dadxwazê neh’ya Elegezê, dadxwazê p’ara kontrolkirinê ya dadxwazya rêspûblîkaêye t’omerî, dadxwazê neh’ya Yêrêvanêye Kîrovê. Ji sala 1955-a hetanî sala 1989-a ew rêdaktorê rojnema “Rya teze” bû. T’faqa Şêwrêye berêda bawer bikî t’u yekî we’dekî ewqasî dirêj rêdaktorîa rojnemekê nekirye. Nava wan salada tîraja rojnemê, hurmet û hukumê wê gelekî zêde bûn. Ew ne ku t’enê rêdaktor bû, lê usa jî şîretk’ar û terbyetdarê kadrêd rêdaksîaêye cahil bû û emekê wî vê derecêda ji alîê şêkirdarada tê qîmetkirinê.

         Mîroê Esed bûye dêpûtatê Şêwra Ermenîstanêye t’ewrebilinde gazîkirinêd 7-11-a, dewsgirtîê sedrê Şêwra Ermenîstanêye t’ewrebilind (gazîkirinêd 8-11-a).

         Mîroê Esed usa jî xebatçîkî mexlûqetîêyî aktîve. Gelek sala bûye endemê organêd t’eşkîletêd mexlûqetîêye başqe-başqeye serk’arîkir (endemê komîtêa Şêwrêye t’faqdarya t’evî welatêd Asîaê û Afrîkaê, endemê sedirtya hevaltya rêspûblîkaêye “Zanebûn”, k’atibê T’faqa jûrnalîstêd Ermenîstanê û yêd mayîn). Bona xebata xweye p’ir’salaye emekdar bi ordênêd Beyraqa xebatêye sor, “Nîşana hurmetê”, 7 mêdala, 4 hurmetnemêd Sedirtya Şêwra Ermenîstanêye t’ewrebilind hatye rewakirinê. Ew usa jî layîqî navê şuxulk’arê Ermenîstanêyî kûltûrîêyî emekdarî hurmetlî bûye.

         K’arê xweda him çawa yûrîst, him çawa rêdaktor ew canfîdaye, gelekî berk’e him boma xwe, him bona hogira, lê her tişt di h’idûdê çapêda. Em, hogirêd wîye xebatê, gele tiştî ji wî hîn bûne û hertim wê yekê dişêkirînin.

         Em Mîroê Esedusa jî nas dikin û qîmet dikin çawa nivîskarê kurdî bi şuret. Romanok, serhatî, poêm, şiêrêd wî efrandinêd lîtêratûra kurdaye şêwrêye qîmetlîne. Ewî usa jî efrandinêd gelek şayîr û nivîskarêd ermenî tercmeyî kurdî kirine. Qaçaxê Miradr’a tevayî kitêba dersê zimanê kurdî bona k’omêd 7-8-a hazir kirye. Lazime bê k’ivşkirinê, wekî cem me cara ewlin vê kitêbêda emr û efrandinêd şayîrêd kurde klasîk bûne qnyatê hînbûnê.

         Berevoka efrandinêd Mîroê Esede pêşin bi navê “Sîsê” ronkayî dît sala 1961-ê, kîjanêda romanoka “Sîsê” û serhatya “Taê t’enê” hebûn. Qnyatê romanokê emrê gundê kurdayî kolxozîê bû. Romanoka “Sîsê” usa jî bûye radîokompozîsîa.

         Sala 1969-a berevoka wîye duda (“Ewledê weten”) ronkayî dît. Rexnekirina e’detê kevne xirabra tevayî şayîr guhdarîke mexsûs dide ser pirsêd emre aktûal.

         Berevoka wîye sisya – “H’esîna dil” sala 1973-a ronkayî dît. Vê berevokêda şiêrêd lîrîkîê cîkî mezin digrin, ku nyûansê ruhê merya, h’esîna dilê evîn dîhar dikin.

         Nava efrandinêd Mîroê Esedda têma dostya cimeta, îlahî ermenya û kurda cîkî sereke digre. Nava lîtêratûra kurdaye şêwrêda serhatya Mîroê Esede “Her tişt dikare biqewime” tiştekî berbiç’eve. Têma wê Şerê Wetenîêyî mezine, t’faqdarya cimetêd meye. Rasthatina H’esenê birîndar û Mamîkonê doxtr hukumekî mezin ser xwendevana dihêle. Ewana wextê xweda tevayî mekteba ermenyada hîn bûne, hevalê hev, dostê hev bûne.

         Efrandinêd Mîroê Esede vekirî him bi syûjêa xweye hewaskar, him dewlemendbûna zimên û nexş-nîgarêd bedewetîêva nava lîtêratûra kurdaye şêwrêda cîê xweyî layîq girtine.

         Poêzîa wî bi h’elalî û şibh’îbûna xweva şerk’arya dijî e’detê kevne zyandarva (“Serdar û Karê”) berbiç’eve. Şayîr bawere, wekî merî gotî hêçxem nîbe, çimkî hêçxemî kanya xirabîêye.

         Mîroê Esed kîderê xebitye, xwepêşkêşkirî, h’elalî û t’emiz xebitye, hertim prînsîpîal bûye û hîvîê nîbûye, wekî ew yekê bê qîmetkirinê. Xeysetê wî usane. Û bira ev xebera min bibe xebera şêkirdarîê bona wî merivî, ku rastîê hêjayî wê qîmetkirinêye.

“Rya teze”, 17-ê sêntyabrê s. 1999