ULMDAR Û MERÎ (1988)

ULMDAR  Û  MERÎ

         Sala 1966-a bû, gava Knyazê Îbrahîm Mîrzoêv mekteba Yêrêvanêye azêrîye orteye N 9 ser navê Axûndov bi qîmetê zef başva kuta kir, gazêta meda derheqa wîda înformasîake fire bi şiklê wîva bi sernivîsara “Paşwextya wî geşe” neşir bû. Em gelekî şane, wekî ew pêşdadîtina gazêtê îro mîaser bûye.

         Evan derecêd emrê wî rya berbi paşwextya geş bûn: p’ara ziman û lîtêratûra azêrî ya fakûltêta  înstîtûta ermenyaye  pêdagogîêye ser navê X. Abovyane fîlologîê bi dîploma sorva kuta kir. Paşî kutakirinê bû aspîrant, lêktorê înstîtûtê, hela berî xweykirina dîsêrtasîaê bû lêktorê sere. Sala 1978-a bi têma “P’evgirêdanêd azerya û kurdaye lîtêratûrîê” dîsêrtasîa xweykir û navê kandîdatê ulmêd fîlologîê stend. Sê sala şûnda bû dosênt. Lê ji sala 1974-da dewsgirtîê dêkanê fakûltêta înstîtûta ermenyaye pêdagogîêye ser navê X. Abovyane fîlologîêye. Sala 1981-da serwêrê kafêrda ziman û lîtêratûra azêryaye. Ewî guhdarîke mezin dida ser xebata ulmî. Konfêransêd hemt’faqîê û rêspûblîkaêda (Lênîngrad, Yêrêvan, Tbîlîsî, Bek’û û yêd mayîn) bi dokladêd ulmîva pêşda dihat derheqa problêmêd p’evgirêdanêd lîtêratûraêd miletîêda.

         Nava wî we’deyîda ewî gelek xebatêd ulmî dane neşirkirinê: “Ji terîqa p’evgirêdanêd lîtêratûraêd azêrya-kurda” (Yêrêvan, sala 1978-a), “Lîtêratûraêd miletîê û p’evgirêdanêd lîtêratûrîê” (Yêrêvan, sala 1985-a), “Horîzonêd lîtêratûrîê” (Yêrêvan, sala 1986-a), “P’ira dostîê” (Bek’û, sala 1988-a), kîjan rûpêlêd prêsaêda bilind hatine qîmetkirinê. Bi deha mqalêd wîye ulmî û derheqa pirsêd lîtêratûraêye başqe-başqeda çawa kovar û gazêtêd rêspûblîka meda, usa jî yêd rêspûblîkaêd t’faqîêye mayînda neşir bûne.

         Û aha sala 1988-a Knyazê Îbrahîm bi têma “Problêmêd p’evgirêdanêd lîtêratûra kurdaye ort’a mileta” (rêgîona Pişkavkazê) dîsêrtasîa doktorîê xweykir. Bona wê yekê, wekî problêmêd p’evgirêdana lîtêratûra kurda sê lîtêratûraêd rêgîonêra girêdayîne, çar oponêntêd dîsêtrasîaêye resmî hatine kivşkirinê – uzv-mqaledarê akadêmîa R’SS Adrbêcanêye ulma, doktorê ulmêd fîlologîê, profêsor B. A. Nabîêv, şuxulvanê R’SS Gurcistanêyî ulmayî emekdar, doktorê ulmêd fîlologîê, profêsor Î. V. Mêgrêlîdzê, şuxulvanê R’SS Ermenîstanêyî ulmayî emekdar, doktorê ulmêd fîlologîê, profêsor Hecîê Cndî û doktorê ulmêd fîlologîê, profêsor S. K. Daronyan. Xênji vana, ulmdarêd eyane usa xebata Knyazê Îbrahîme dîsêrtasîon bilind qîmet kirin, çawa doktorê ulmêd fîlologîê, profêsor, şuxulvanê mekteba R’SS Ermenîstanêye xwendina bilindî emekdar V. A. K’osyan, doktorê ulmêd fîlologîê, profêsor S. Arzûmanyan, doktora ulmêd fîlologîê Î. A. Smîrnova, doktorê ulmêd terîqê M. S. Lazarêv, doktorê ulmêd terîqê, professor A. M. Mêntêşaşvîlî û gelek-gelekêd mayînin.

         Xebata Knyazê Îbrahîme dîsêrtasîon pêşkêşî problêmeke lîtêratûra sovêtîêye p’ir’milete aktûal û ferz kirye – lêgerîna lîtêratûra kurdaye hêna sovêtîê û p’evgirêdanêd wê tevî lîtêratûraêd ermenya, azêrya û gurca, cimetêd T’R’SS bratîêye mayîn û rola wan di şuxulê pêşdabirina lîtêratûra kurdaye sovêtîêda.

         Nava wê xebatêda dîdema p’evgirêdanêd lîtêratûraêd bratîê tevî lîtêratûra kurdaye sovêtîê, prosêsa pêşdahatina wê di qewlêd Pişkavkazêda hatye kivşê. Problêmêd lîtêratûra kurdaye sovêtîê di dereca p’evgirêdanêd tevî lîtêratûra rêgîonê, ku kêm hatine lênihêrandinê, hatine tomerîkirinê. Ew p’evgirêdan, ku derheqa we’dekî êpêceyî dirêjdanin (ji salêd 30-da hetanî nha) bi cûrê xronologîê û êtap-êtap têne lênihêrandinê. Tê kivşê, wekî xût saya “p’evgirêdanêd Pişkavkazêne”, ku lîtêratûra kurda kete nava prosêsa lîtêratûrîêye hemt’faqîê, bû ç’iqlekî lîtêratûra sovêtîêye p’ir’milete xweşivêtî.

         Cara ewlin serkanîêd p’evgirêdanêd lîtêratûra kurda tevî lîtêratûraêd cimetêd T’R’SS mayîn têne lênihêrandinê, rêêd pêşdahatin û pêşdaçûyîna wan p’evgirêdana têne kivşkirinê. Nava xebata Knyazê Îbrahîmda pirsêd bi zimanê mayîn tercmekirina efrandinêd lîtêratûra kurda, usa jî tercmekirina efrandinêd lîtêratûraêd mayîn bi zimanê kurdî têne lênihêrandinê.

         Dîsêrtasîaêda xudan guhdarîke mezin danye ser têmatîka şayîr û nivîskarêd ermenya, azêrya û gurcaye kurdî çawa dîharbûneke p’evgirêdanêd lîtêratûrîêye orta mileta. Heleqetîêd kurda-ûrisa, kurda-ermenya, kurda-azêrya, kurda-gurcaye lîtêratûrîêye we’dê nha rind hatine şirovekirinê.

         Knyazê Îbrahîm nava vê xebata xweda bi çapeke mezin qnyat cara ewlin dane xebatê.

         Çawa nava fikra oponêntêd resmî, usa jî fikra ulmdarêd mayînda hatye kivşkirinê, k’emala vê xebatêye ulm-têorêtîkîê û praktîke mezin heye bona virhada bêcerkirina pirsêd têorîa û terîqa p’evgirêdana lîtêratûraêd bratîê ser hîmê tomerîbûna lîtêratûra sovêtîêye p’ir’milete îdêatîê û serecemê.

         A bona van qîmetêd bilind bû, wekî komîsîa atêstasîone bilind van axirya dîsêrtasîa Knyazê Îbrahîm bi yekdengî testîq kir û navê doktorê ulmêd fîlologîê daê. Ew dîsêrtasîa pêşine, ki bal me alîê lîtêratûra kurdada hatye xweykirinê. Bira ew nava wî bimbarekbe û şuxulvanya wîye virhada hê emekdarbe.

         Çawa merî Knyazê Îbrahîm merîkî bêqusûre, eynsî camêre. Ulmdarekî derheqa wîda wa nivîsye: “Ew eynsî întêrnasîonalîste. Xebata xweye hîmlîra tevayî ew xebateke mezin dike bona terbyetkirina xebatçîêd Ermenîstanêye întêrnasîonal. Ew wekîlêd miletêd başqe-başqe nêzîkî hev dike… Bi gilîkî, K. Î. Mîrzoêv ne ku tenê nava têorîaêda îdêaêd întêrnasîonalîzmê xwey dike, lê bi xebata praktîkva p’evgirêdanêd cimetaye dostîê dide qewînkirinê”.

         Knyazê Îbrahîm xebata mexlûqetîêye aktîv dike – uzvê komîtêa înstîtûtêye partîaêye, uzvê şêwra înstîtûtêye ulmîye, lêktorê Kommerkezya PK Ermenîstanêye neştate, uzvê T’faqa nivîskarêd T’R’SS-ye, uzvê serwêrtya T’faqa nivîskarêd Ermenîstanêye, sedrê sêksîa nivîskarêd azêryane û yêd mayîn.

         Temamya kolêktîva înstîtûta ermenyaye pêdagogîê qedrê Knyazê Îbrahîm digre, jê h’iz dike. Ew usa jî nava întêlîgênsîa kurdada merivekî h’izkirî û qedirgirtîye. Ew bi aktîvîke çiqasî mezin tevî emrê binelîêd rêspûblîkaêye kurd dibe, her pêşdaçûyînek û destanîneke wêra çiqasî şa û firnaq dibe, çiqasî berxwe dikeve, gava kêmasî yanê şaşîke wê derecê dibîne. Ew eynsî pêşewitîê miletê xwe û kûltûra wîye. Lema jî stendina vî navê ulmîyî bilind ne ku tenê bona wî, qewm-pismam, heval-hogirêd wî, lê usa jî bona temamya întêlîgênsîa rêspûblîkaêye kurda şabûneke mezine.

         Belê, rya emrê wî geş destpê bû û gîhande paşwextya geş. Em bawerin, wekî virhada jî açixîêd ulmîye mezin wê rêberya Knyazê Îbrahîm bikin. Xebath’izî û cedandina wî, sirafet û k’emala wî kefîltya wê yekêne.

“Rya teze”, 28-ê dêkabrê s. 1988