RÊJÎSYORÊ CAHIL (1973)

RÊJÎSYORÊ  CAHIL

         Gele wede nîne, wekî Yêrêvanêda, bi qeydê mexlûqetîê, têatra cahilaye pantomîmaê (lîstika bê deng û h’is) heye, ku bi înîsîatîva komneh’ya Myasnîkyanêye komsomola hatye teşkîlkirinê.

         Rêjîsyor û serekvanê wêye artîstê êstrada Moskvaêye janra pantomîmaê Valodê R’eşîd Polatov. Ew bû mêvanê rêdaksîa me û xebatçîê me E’MERÎKÊ  SERDAR çend pirs danê.

         Pirs. — Çiye pantomîma?

         Cab. – Îskûstva pantomîmaê îskûstvake lape kevne. Merî dikare bi bawerî bêje, wekî hemû şax’êd îskûstvaêye mayîn (şiklkişandin, têatr, kîno û yêd mayîn) ji pantomîmaê pêşda hatine. Pantomîma îskûstva jêsta û mîmîkaêye, wexta artîst xeber nade, lê çi ku dixweze bêje, pê hostatya desta û mîmîkaê nîşan dide. Ew berê ewlin Rohilatêda (Hindistan, Misr, Hûnanstana kevn) pêşda hatye.

         Gelek êlêmêntêd îskûstva pantomîmaê ketne nava deba mileta. Ew êlêmênt nava deba miletê kurd jî kêm nînin. Mesele, ew xeberdana bûkêd meda tê kivşê, çi ku dixwezin bêjin, pê desta, serya didine femkirinê.

         Welatê meda van salêd axirîêda pantomîma dha pêşda çûye. Tiştekî şabûnêye, wekî rêspûblîka meda jî nha guhdarîke mexsûs didine ser wê janra îskûstvaê û me guman heye, wekî ewê dha pêşda here.

         Pirs. – Mêla te zûda ser têatrê hebû?

         Cab. – Rasthatina min û têatrê nişkêva nîbû. Berê-berda mêla min gelekî ser têatrê hebû. Hela biç’ûktîêda, gundê me T’ilikda (neh’ya T’alînê) me dicêriband k’oma têatrêye xweefrandinê bidne teşkîlkirinê. Me ji zargotina cimetê çend pîês nîşan dan. Raste, min jî wan pîêsada rol dilîstin, lê mêla min dha gelekî ser wê yekê bû, wekî zar’a hînkim, ku çawa bilîzin, nenhêrî wê yekê, wekî min hela nizanbû îskûstva rêjîsyorîê çiye.

         Lê, hilbet, rya têatrêye rast min Lênîngradêda dît, hemû nyûansê têatrê, şabûn, k’el, lezeta aspêjxana têatrê femkir û hema wî çaxî jî min qrar kir, ku temamya emrê xwe pêşkêşî têatrê bikim. Eve rya min.

         Pirs. – Te kîderê xwendye û çi kuta kirye?

         Cab. – Sala 1961-ê ez stûdîa têatrê ya rex têatra Lênîngradêye ser navê Pûşkînda hatme qebûlkirinê. Min 2 sala vêderê xwend. Paşî kutakirinê ez pêra-pêra fakûltêta înstîtûta Moskvaêye kûltûraêye dewletêye rêjîsyorîêda hatime qebûlkirinê. Vêderê min 4 sala xwend. Hostaêd îskûstvaêye usaye eyan ders didane me, çawa artîstê T’R’SS cimetîê N. Konskî, şuxulvanêd R’ÛSSF kûltûraêye emekdar A. Popov, V. Kîva û yêd mayîn. Vê înstîtûtêra tevayî min usa jî înstîtûta kînêmatografîêye h’emt’faqîêye dewletê p’ara artîstîê kuta kir.

         Pirs. – Rola teye pêşin kîjan bû?

         Cab. – Eger em rolê gundda qedandî (Bek’oê E’wane) hesab hilnedin, çawa artîst min rola xweye pêşin înstîtûta kûltûraêda qedandye. Nîşandayîna dîplomîêda min pîêsa dramatûrgêd Amêrîkaê Goy û Dyûsoye “K’okê k’ûrda” rola nîgarê sereke Brêttê nêgr qedand. Qedandina rolê ji alîê komîsîaêda baş hate qebûlkirinê. Rol gelekî min xweş dihat, çimkî wêda halê psîxologîêye çetin hebûn. Eva ew rol bû, wexta kîjanê artîst gotî bifikire, xeysetê merya bi her teherî nîşan bide. K’ûraya nîgara Brêtta merivayîke gelekî mezin hebû, kîjanê xebateke mezin ji artîst dixwest.

         Pirs. – Te kîjan têatrada û kîderê lîstye?

         Cab. – Hela wextê xwendkarîê min praktîka xwe têatra Moskvaêye temaşeçîêd cahilda derbaz kir. Lê paşî kutakirina înstîtûtê ez têatra Moskvaêye artîstêd kînoêda xebitîm. Vêderê min du rolêd sereke qedandin, lê rolêd mayîn gelek bûn.

         Rastîê, h’uba min zûda fir’îbû ser êstradaê û min dixwest vê derecêda jî, îlahî îskûstva pantomîmîêda qewata xwe bicêribînim. K’oma pêşin, ku ez tev bûm û em çûne gastrola, ha dihate navkirinê: “Ser êstradaêne cahilêd înstîtûtêd Moskvaêye têatrê”. Em çûne Rohilata Dûr gastrola. Em bajarêd Vladîvostokê, Xabarovskê, Çîtaê, Îrkûtskê, Ûlan-Ûdê, Magadanê, Saxalînê, Çûkotkaê, Kamçatkaê û cîê mayînda pêşda hatin. Gazêtê van dera derheqa k’oma meda, wê reqemêda usa jî lîstika minda, gelekî nivîsîn. Her dera îskûstva pantomîmaê baş dihate qebûlkirinê. Ez du sala vê k’omêra çûme gastrola. K’oma me bawer bikî hemû bajarêd Fêdêrasîa Ûrisêtêye mezinda pêşda hat.

         Sala 1968-a Moskvaêda qesra çêkirçyaye kûltûraêda min stûdîa pantomîmaê da teşkîlkirinê, ku hetanî nha jî heye. Înstîtûta polîgrafîaêda jî min k’omeke usa da sazkirinê, li k’u weke 30 xwendk’ar pêşda dihatin. Ji wana çend merî nha îdî ser dik’a mezin çawa artîstêd “Moskonsêrtê” pêşda tên.

         Sala 1970-î ez teglîfî bajarê Orconîkîdzê kirim bona k’oma êstradaêye “Kazbêk”-da bixebitim çawa artîstê janra pantomîmaê. Ez vêderê salekê û çend meha xebitîm. Êstradaêda alîê janra pantomîmaêda min 4 hejmar qedandin. Hema ji vêderê jî ez teglîfkirim, ku bême bajarê Yêrêvanê û serk’arîê li vê têatrê bikim.

         Pirs. — Çend gilî derheqa vê têatra Yêrêvanêda nabêjî?

         Cab. – Wexta ez hatme Yêrêvanê, min çend merîê teze jî ser k’omêda zêde kirin. Ew nha îdî bûye têatr. Min nêt danî pêşya xwe, wekî usa bikim, ku uzvêd wê fem bikin, wekî çiye îskûstva pantomîmaê, rind hînî êlêmêntêd pantomîmaê bibin, kîjan bona pantomîma dramatîkîê gelekî lazimin. 13 qîz û xort uzvêd têatrêne, ku hînbûnê, xebatêra tevayî bi h’izkirin tevî nîşandayîna dibin. Xort û qîzêd ermenyara tevayî xortekî kurd jî – P’eyalê Cemal uzvê kolêktîva meye. Xortekî me’rîfete, wextê wê r’êda here, paşwextya wî wê rindbe. Xwexwa şagirte, mektebeke bajarê Yêrêvanêda dixûne. Hetanî nha têatra me du cara ber dûrdîtinoka rêspûblîkaê bi programêd başqe-başqeva pêşda hatye. Çendekî pêşda sera mala xebatçîêd ronkayêda me prêmyêra pîêsa V. Saroyane “Birçî” nîşan da. Nîşandayîn bi açixî derbaz bû. Derheqa vê nîşandayîna meda Êrvand K’oçar ha got: “Ze’f başe, eva gotî ser dik’a mezin bê nîşandayînê”.

         Derheqa planêd xweye paşwextîêda rêjîsyorê cahil ha got: “Plan gelekin. Têatra me dicedîne efrandinêd bi çapa mezin derxe ser dik’ê. We’de wê nîşan bide, wekî emê çi cûreyî bin “deynê” temaşeçîê xwe derên”.

“Rya teze”, 8-ê avgûstê s. 1973