BIBÎNE Û BÎR NEKE (1967)

BIBÎNE  Û  BÎR  NEKE

         Dinyaêda ger’ gelekî xweşe. Îlahî ger’a li welatê sovêtîêyî aza. Her dera bîna xwe aza dikişînî, her dera te t’irê tuyî li malî. Diçî bajar û wargêd teze, efatya merivêd sovêtîê ber ç’evê xwe dibînî, dinihêrî, wekî nava van 50 salêd dîwana sovêtîêda her qulç’ekî welatê meyî dûr û nêzîkda çi guhastinêd nebînayî bûne. Dibînî, şa û kubar dibî, dilê te bi şabûnê t’ijî dibe. Bi dilekî şa li welatê meyî aza digerî, dibî mêvanê merivêd meye xerîbdost. Digerî û şuxulêd dewrana meye mezinra tevayî usa jî rastî tiştê usa têyî, wekî bê hemdî te wê yekê tînin bîra te, ku ew guhastin, ev pêşdaçûyîna meye îro bi çi çetinaya û bi emrê çiqas-çiqas merya hatye destanînê.

         … Rêspûblîkaêd sovêtîêye R’exbaltîkaê. Nha ew hersê rêspûblîka bûne sê gulê bax’çê welatê meyî gulvedayî. Dinya haj destanînêd rêspûblîkaêd Latvîaê, Lîtvaê û Êstonîaê heye. Destanînêd wan rêspûblîkaêd me dijminê me jî zendegirtî hîştine.

         K’ê ku dixweze welatê meda bigere, bira eseyî here Lîtvaê, gund û bajarêd wêye gulvedayî bigere. Here Vîlnyûsê, Kaûnasê, Îovavaê, soqaq û meydanêd wane bînfireda bigere, merivêd wane me’rîfetra xeberde, bîna hewa wane xweş bik’işîne, li dîdemêd wan bibe mêvan. Tu tex’mîn nakî, wekî ji mala xwe dûrî, hevalêd teye nêzîk ne li wirin. Welat bi xwe ter’a maleke mezine, merivêd wê hogirê teye başin.

         Bira ese here Kaûnasê, wî bajarê qedîmî bedew. Here bibîne, wekî dîwana sovêtîê çi da welatê wextekêyî belengazî paşdamayî. Ez gumanim, wekî tu bi meha jî wî bajarî bigerî, tu jê t’êr nabî. Her binelîkî bajêr wê ter’a bibe rêber û wê bi kubarî bajarê xweyî sovêtîêyî teze nîşanî te bide. Ez zanim, wekî bajêrda tê rastî merivêd usa jî bêyî, yê ku wê te bibin cîê usa, wekî tu ber ç’evê xwe bibînî, k’a ev emrê îroyîn bi çi teherî hatye destanînê, li ser rya çêkirina emrê teze çi çetinayî hebûne.

         Wê te ese bibin cîê ku 11 km fêza Kaûnasêdane, alîê Şimal-Roavaê. Ser girekî alîê ç’epê avayîkî bi kevirê k’ur’nûk-k’ur’nûk heye. Tê ser bixûnî “forta neha”. Hogirê teyî lîtov wê bide pêşya te û hûnê pê nerdewana hilkişine wir. Çiqasî bilind bibî, ewqasî sawê te bigre, ewqasî te zulma dewranê tex’mîn bikî. Ne axir hema vêderê, salêd okûpasîakirina faşîstîêda 80 hezarî zêdetir merivêd sovêtîê û welatêd Êvropaêye başqe-başqe hatine qirê. Here hundurê otaxêd wê, tê ser dîwara bi zimanê başqe-başqe nivîsarê bixûnî. Ser dîwarekî bi fransizî nivîsîne: “Em ji Marsêlêne”, “Ez ji Parîzême”… Binelîêd Lêhastanê, Çêxoslovakîaê, Îtalîaê, Bêlgîaê, Holandîaê, cihûda berî gullekirinê li ser dîwara bi zimanê xwe nivîsar hîştine. Mirin ewqasî zû hatye, wekî hineka nivîsara xwe temam nekirine, nîvcî hîştine û çûne, wekî bibne xurê gulla faşîstê devxûn. Nivîsar kurtin, serî-binî du-sê xeber, lê şikyatekî mezin wan xeberêd kinda heye. Difikirî, ê, qet faşîsta molet, mecal dida wan, wekî ew her 80 hezar merî şikyatê xwe li ser dîwara bihêlin. Ne axir wî çaxî dîwarê wê qesrê na, temamya reşya rûê erdê t’êra nivîsara şikyatê wan nedikir.

         Tê bibînî, wekî vêderê erd kolane, kirine newel. Nizanim rastîê wan newalara bi zimanê lîtovî çi dibêjin, lê min dilê xweda ew nav kirin Newalêd e’celê. (Fêza gundê me – Pamba Kurdada jî newaleke usa heye û gundîê me jêra dibêjin newala e’celê. Sala 1918-a Roma Reş mêrê gundê me û gundê cînar top kirine û şevekêda wê newalêda gişk qir kirine). Wê tera bêjin, wekî newalêd k’olayîda kincê merya dêxistin, ew r’ût-te’zî dikirin û her car bi k’om-k’om ew gullê dikirin. K’om ji 300 merivî kêmtir nîbûne. Ew newel gelekî mezinin, 200 mêtra dirêjin, 3 mêtra berin û 2 mêtra jî k’ûrin. Çendik-çend newalê usa bi cendekê merya t’ijî kirine. Dibêjin, hetanî k’omek gulle dikirin, merîê k’oma mayîn ber newala e’celê hîvya mirina xwe bûn. Mirinê ji wê newalê banzdida newala dinê û cûrê wêyî qetlê ç’ep-rast dibir’î. Ne axir merivxurê dewrana meyî herî mezin – Hîtlêr ew şûr tûj kiribû. Dibêjin, wekî herr’oj wan newalada bi seheta merî gulle dikirin. Dîl dizêrandin, e’t’ba giran danîn serê wan, paşê ew gulle dikirin.

         Wê ter’a bêjin, wekî çawa qerewilê forta nehaye berê gilî kirye, ku hîtlêrvana bajarvanê sovêtîê çawa nîşangeh didane seknandinê, butulge dadanîn ser serê wan, paşê butulge didane ber gulla. Tê pê bihesî, wekî xênji merîê gihîştî vêderê usa jî zaro sax’-sax’ kirine ç’el û merîê, ku wî çaxî wêderê hazirbûne, dibêjin, wekî hetanî nha jî dengê wan zara hela li ber guhê wane.

         Wê ter’a bêjin, wekî çawa 25-ê fêvralê sala 1943-a serkarê lagêrê dîl mecbûr kirine, ku dora wî kuç’ikî bir’eqisin, cendekê hevalê wane teze avîtibûne nava agirê kîjanî. Wî çaxî êsêsê decar dikire qare-qar, lê dîla jî kilama şînê digotin. Dîlek dergekî hesinî semt tex’mîn dike, xwe ji wan vedidize û diçe, qet nizanim bi çi teherî, wî dergeyî qul dike. (Ew derge berbi newala k’olayî dibe). Paşê dîl lê dixebitin û wê qulika biç’ûk fire dikin. (Min bi desta ew qulika bir’î çap kir û tex’mîn kir, wekî gotî hest-p’estê merya t’enê mabin, ku karibin wê qulikêra derên)… 64 merî şeveke bager wê qulikêra direvin, spîç’alê spîye per’itî xwe dikin û direvin. Dibin sê p’ara: p’arek berbi bajêr direve, p’arek berbi partîzana û p’ara sisya berbi…lagêreke faşîstaye mayîne konsêntrasîon. (De tex’mînke, wekî vêderê çi ecêbê giran anîne serê girtya, ku ew ji vêderê revîne ber konslagêreke mayîn).

         Sibê zû faşîst pê dihesin û bi kelba didne pey wan. Yê berbi bajêr revîbûn, temam têne qir’ê, yê berbi partîzana revîbûn, dibine xurê gulla faşîsta, sur-sermê, hemîn kelba jî yê mayîn peritandin. Lê çend merî gihîştine partîzana. Hema wana jî derheqa forta nehada elamî dinyaê kirin û dinya pê hesya, wekî wêderê çi xezeb ser meryada barye.

         Wî çaxî faşîsta, ku ji cabdarîê ditirsyan û dixwestin îz û t’oza nepakîê xwe bidne veşartinê, dîlê mayîn top dikin û bi destî wan çend meha mezelekî mezin k’olan, cendekê kuştya derxistin, danîn kêleka hev, darê merxê danîn ser wan, bênzîn serda kirin û agir berdanê. Dibêjin, kuç’ik sibê hetanî êvarê dişuxulîn, teyrede ji wêderê, ji mêşe û gundêd dorê fir’în, çûn cîêd mayîn. Ji dest bînê wana jî teyax nedikir û eger zar-zimanê wan hebûya, wê dha bi hûrgilî derheqa wê zulma nebînayîda gilî bikrana…

         K’ê ku here wan cîê terîqîê bibîne, wê dha rind tex’mîn bike, wekî eva emrê meyî îroyînî gulvedayî hema usa hêsa, rehet nehatye çêkirinê. Bona çêkirina wî bi mîlîona merya emrê xwe dane.

“Rya teze”, 13-ê sêntyabrê s. 1967