DIK’A ARTÎST — DEWRANE (1967)

DIK’A  ARTÎST  —  DEWRANE

         Dibêjin, wexta artîst nalîze, tê bîrkirinê.

         Lê gelo kîjan artîstar’anin?

         Nha artîstê mezin weke 80 salî emr kirye. Îdî li ser dik’ê ber temaşeçya pêşda naê, temamya qewata gênîa xwe li ber wan venake, wan bi lîstika xwe h’eyrî nahêle, Dêzdêmona delal cîê badilhewa naxeniqîne, nakeve dilqê Don-Jûan, Hamlêt…

         Artîst îdî li ser dîk’ê nalîze. Lê kengê dilê artîst bêy dik’ê teyax daye? Papazyan ser dik’ê nalîze! Qet tiştê ha dibe? Lê bûye… Emr ew yek kirye…

         Lê emr tiştekî mayîn nikarbûye bike. Nha dik’a lîstika Vahram Papazyan ne ku têatra ser navê Sûndûkyane, lê bi hezera dilê wan temaşeçyane, bextê kîjana lêdaye wextêda lîstika artîstê dewrana meyî mezin bibînin, ser gênya wî zendegirtîbin, bin hukumê lîstika wîda xwe bîr bikin, tex’mîn nekin, wekî ew li têatrêne, lê hew zanibin ketine dinya sêrê, dinya lîstika Papazyan.

         Terîqa têatra ermenya ji du hezar sala zêdetire. Nava wê terîqêda navêd usa hene, wekî ne ku tenê şewq û şemaleke mezin dane têatra xweye miletîê, lê usa jî dane ya hemdinyaê. Dinya hetanî nha jî li ser lîstika Pêtros Adamyan, Sîranûyşê, Hovannês Abêlyan, Hraçya Nêrsîsyan zendegirtî maye. Bona Vahram Papazyan hindike, wekî bêjî dinya ji lîstika wî zendegirtî ma.

         Ew 11-salî bûye, bavê xwestye bike tucar. Hûn deqekê tex’mînkin, wekî xwestina bavê bihata mîaserkirinê, meê nha ew qulç’ê ruhê xwe bi çi bida tijîkirinê, li k’u Papazyan bi heqî p’adşatîê lê dike?

         Ewî 15-salî bû, li ser dik’ê kêleka Abêlyan lîst. Şîrvanzadê û Abêlyan bûn, wekî Papazyan ji Parîzê anîn Bek’yê û sê meha wêderê xweykirin. Û hema wî çaxîda jî ew hate ser dik’ê çawa xwey, çawa xudan, çawa merîkî usa, ku bona wê xuliqye, hatye dinê.

         Akadêmîa bajarê Îtalîaêye Mîlanêye îskûstvaêda hîn bû, k’omêd têatrêd Îtalîaêra gelek bajarêd Êvropaêda ger’ya, çû Qayîrê û Alêksandrîaê, vegerya hate K.Polîsê, li k’u ew bûye, û cara ewlin dilqê Otêlloda lîst û nava temamya emrê xweyî mezinda t’erka Otelloê neda, du hezar cara zêdetir ber temaşeçya Dêzdêmona xeniqand, k’ela dilê temaşeçya rakir, bi xwe jî dest li xwe tewarkir û li ser kirina e’wantya merya hêrs ket…

         Wekî merî t’enê navê wan dilqa binivîse, yêd ku Papazyan qedandine, wê çendik-çend rûa bigrin. Lê merî dikare derheqa dilqêd qedandina wîda tiştekî kurt bêje: gava dîna xwe didî lîstika wî, ew ewqas sadeye, ewqas bi bawerîye, ewqas rast û bêqelpe, wekî demekê te t’irê vêderê qet t’u hostatî jî tune, merî derketye ser dik’ê û usa xeber dide, çawa teê xeberda, usa diçe-tê, çawa tuê biçûayî-bihatayî, eger li ser dik’êbûayî… Wexta tu efrandinêd feqîê Teyran, Pûşkîn, Tûmanyan, Îsahakyan jî dixûnî, te t’irê ewe gelekî sadene, gelekî fer’ih’in û tu jî wexta bixwezî, dikarî usa hêsa binivîsî. Lê wexta dicêr’ibînî, hêja tê derdixî, wekî gênîa wan hema nava wê yekêdane, firqya te û wan jî hema ew bûye, wekî tê derdixî, digihîje dil û sewdaê te, lê gava dixwezî bi xwe wê yekê bikî – nikarî.

         Dibêjin, wekî merî nikare xwe du cara ava ç’êmekîxe, çimkî k’enerê be’rê cîê xweda dimînin, lê av dik’işe diçe. Dilq ew ç’eme, ku ava wî k’işyaye çûye. Lê ava ç’emê Papazyan başqeye, ew ne ku berbi cîê undabûnê û bîrkirinê dik’işe, lê berbi dil û sewdaê merya dik’işe, bûye p’îgarê we’de û tevayî berbi kanya avlih’eyatê dik’işe.

         Ji çapa mqalê û qewata min dere, wekî navê wan hemû cya hildim, li k’u Papazyan lîstye, pêşda hatye. Lê dikarim kurt bêjim, wekî navê wan hemû cya kutasîê dibin yek û dibin kontînênt, ew jî ne yek, ne dudu, ne sisê… Ne axir usane: bona îskûstva rast û heq t’u h’ed û h’idûd tunenin…

         Vahram Papazyan Hraçya Nêrsîsyan anî Yêrêvanê, wekî… li ser dik’ê t’enê nemîne, wekî li rûê ezmanê îskûstva ermenya steyrkeke geş jî zêdebe, wekî ewana hevdu t’amkin…

         Sala 1956-a Vahram Papazyan navê artîstê T’R’SS cimetêyî hurmetlî stend. Eva jî bû nîşaneke qîmetkirina emekê wîyî mezin, naskirina talanta wîye geş.

         Artîstê mezin nivîskarekî mezine jî. Kitêbêd wîye bedewetîê nimûnê lîtêratûra mêmûare usanin, ku nava lîtêratûra hemdinyaêda jî kitêbêd usa kêmin.

         Hetanî nha mexlûqetya ermenya, maşoqê têatrê çend hobêlyanêd wî derbazkirine (25-salî, 50-salî, 70-salî). Em dixwezin, wekî ser vanda sedsalî jî zêde bibe.

         Rastîê gotî, min dixwest derheqa Vahram Papazyanda mqalekê binivîsim bona wê yekê, wekî ew pêşda dane çawa kandîdatê dêpûtatya Sovêta R’SS Ermenîstanêyî T’ewrebilind û gotî okrûga neh’ya Yêrêvanêye Spandaryanêye bijartinêda bê bijartinê. Lê mqale bi wî cûreyî derneket, ku yeko-yeko derheqa emr û şuxulkirina wîda şiroveke. Bona wê yekê “gunekar” h’izkirina mine berbi îskûstva wîye nebînayî mezine.

“Rya teze”, 12-ê martê s. 1967