EWLED

EWLED

            Derheqa qewmandinêd jêrgotîda min başqe-başqe bihîstye. Lê min rê têra dît   hersêka bigihînime hev, pevgirêdanê orta wanda çêkim bona sifetê meriv nava tomerîbûna xweda çawa nîgar dha rind bê ber ç’eva.

         Ya dinê, şert ew nîne, wekî min kengê û kîderê ew bihîstine, lê ewe, wekî ew emirda bûne, derheqa xeysetê merivaye cûre-cûredanin û gava hevra têne girêdanê, himberî hev dibin, dha tam û tomerî dibin, têne ber ç’eva. Raste, sifte te tirê ew hevdura naêne girêdanê, lê, çawa dibêjin, pevgirêdana wane hundur heye û yek yekê dide tamkirinê. Hîmlî eva bû menî, wekî min ew hersê qewmandin anîn gîhandine hevdu.

* * *

         Kûpêa maşînêda em çar meriv bûn. Ez û sê hevalêd ûris. Rya me ewqasî jî dûr nîbû. Me zû-zû nasya xwe da hev û bûne mînanî neferê malekê. Îvan û Nîkolay emirda mezin bûn, tevî Şerê wetenîêyî mezin bûn. Îvan yekî aşqorkî bû, dihate kivşê nexweşîke wîye giran hebû. Nîkolay dha ser xwe bû, çûyîn-hatinêda qeşeng bû, xwexwa jî yekî dest-pê, talyan bû, xeberdana xweda lez diket, carna nîvê xeberêye kutasîê kurt dikir.

         Merîne gelekî xemxur û bi xeberdan bûn. Bextê min lêda bû, wekî rêda ez rastî merivêd usa hatibûm. Wexta hevalê teye rê başin, tu qe tex’mîn jî nakî, wekî wede çawa derbaz dibe, îlahî maşînêda. Ya merîê mayîn nizanim, lê ez hiz nakim pê maşînê cyada herim: ne dikarim pakî razêm, ne jî hêsabim. Maşînêda gelekî aciz dibim, wede dereng derbaz dibe, roj ber ç’evê min dibine sal. Rojê hela ber pencerê rûdinêm, dîna xwe didime der-dora û bi cûrekî wedê xwe derbaz dikim. Lê şevê qe tabetya min naê, xew nakeve ç’evê min, kêlek-kêlek weldigerim û hetanî sibe min safî dibe, ruhê min tê serê pozê min.

         Lê vê carê usa nîbû. Wan ûrisê camêr hevaltîke usa kirin, wekî ez qe pênehesyam, wede çawa derbaz bû. Hersêka gilîê usa xweş dikirin, qewmandinêd usa gilî dikirin, wekî min dixwest hetanî sibê kêleka wan rûnêm, guh bidme xeberdana wan. Pêra jî henek-laqirdîê çawa dikirin, em kena zik dibûn. Îlahî xeberdana Îvan û Nîkolay, ku emirda gele tişt dîtibûn, gele ecêbê giran hatibûn serê wan. Û wana usa xeber-xeber, cî bi cî gilî dikirin, wekî merî dibû heyr-hijmekarê xeberdana wan.

         Îvan û Nîkolay derheqa gele qewmandinê şêrda gilî kirin. Min û Vasîlî bi hizkirin û hewaskarî guh dida wan ne ku tenê çawa qewmandinêd ecêb, serhatîêd hewaskar, lê usa jî çawa ders, ku em hînî gele derece û surê emir dikirin.

* * *

         Gilî hate ser ewleda. Me derheqa vê yekêda êpêce xeberda, fikrê başqe-başqe gotin. Îvan xwe ker kiribû, dengê xwe nedikir. Û gava xeberdana derheqa wê yekêda kuta bû, Îvan carekê, duda kuxya, gewrya xwe temiz kir, cix’are vêxist û got:

         — Divînin, hûn ewqas wext derheqa wê pirsêda xeber didin, ez qe dengê xwe dikim?

         Me gişka hevra go na.

         — Lê çira ez dengê xwe nakim? — ewî dîsa ji me pirsî.

         Me milê xwe hilkişand, ç’evê hev nihêrî: «Ez zef zanim tu çira dengê xwe nakî», — bawer bikî her yekî me dilê xweda got.

         — Hûn nizanin, ne? — ew vegerya ser me. — Telebextra, menya wê yekê heye. Ezê nha serhatya xwe wera bêjim.

         Îvan dîsa xwe ker kir, pencera kûpêa derva nihêrî.

         — Ez şêrda xeder birîndar bûm, — ewî destbi serhatya xwe kir. — Ketme gele hospîtala, gele doxtir çerçirîn, xulese, hetanî wana ez qenc kirim, şer jî xilaz bû. Doxtira minra gotin, wekî pirtî hesin (askolke) sîngê minda maye, cîkî bêfesale, vê gavê em nikarin destê xwe bidnê, here malê, ser xweda were, kengê tu aciz kirî, were, belkî em derxin.

         Ez vegeryame malê. Sal derbaz bûn. Rojekê jî ez kûz bûm, wekî çakûç hildim. Ç’îkekê da qafê min: «Dive ewê pirtika hesin usa kir?» — ez fikirîm. Min jina xwera negot. Belengazê bêsehet bû, minê çi bigotaê. Lê tê bêjî tex’mîn kir, wekî halê min pak nîne. Xwe em mêr û jinê salekê nînin, wekî halê hevdu tex’mîn nekin. Ew pêncî sal bû, wekî me hev stendibû û çawa me ç’evê hev dinihêrî, îdî halê hev rind tex’mîn dikir. «Îvan, — ewê got, — sibê here ser doxtir…»

         Sibetirê min ancax xwe polîklînîkaêra gîhand. Gava doxtira gazinê min bihîstin, pê hesyan sîngê minda çi heye, rind dîna xwe dane min, gotin: «Na, Îvan Îvanovîç, lazime opêrasîa bikin».

         Ez gelekî ber xwe ketim ne ewqasî bona emrê xwe, çiqasî bona wê yekê, wekî ezê jina xweye bêsehet çawa tenê bihêlim, lê xwedênekirî nişkêva ecêbek bê sêrî, wî çaxî wê çawabe.

         Min usa jî doxtirara got. Ecêbmayî man, wekî wî yaşîda, wî halîda ez ewqasî ber jina xwe dikevim. «Lê wekî ez derheqa wêda nefikirim, kê wê bifikire?» — min gote wan. «Çye, zarê we tunene?» — wana ji min pirsî. «Na, şikir zarê me hene. Qîza min mêr kirye, dûr dimîne, lê kurê min… Ne axir jina wî jî heye. Tu zef zanî, dibe ne bi dilê wêbe xwesîê xweyke, kî zane, dibe diltengîê bike». Me gelekî ber hev da, lê min doxtira nikaribû. Wana xwest, wekî ez gerekê ese bikevme nexweşxanê û wexta lazimbe opêrasîa bikin, ewî pirtikê hesinê dijmin ji sîngê min derxin.

         Ç’ara min hate bir’înê. Min û jina xwe da serê rê, çûne mala kurê xwe. (Min bîr kir bêjim, wekî kurê min gundê cînarda dima). Rêva kurê min û bûka min rastî me hatin. Sekinîn. Kurê min serê xwe berjêr kir (îdî pê hesya bû, wekî ez gerekê bikevme nexweşxanê). Bûkê destê xwe dane navkelka xwe, ji linga hetanî sêrî me nihêrî, avrûke tûj da me, wekî ez jî, jina mine belengaz jî cîda bûne rusas. «Vê pîrê kuda tînî? — berê xwe da min. — Cîê me ku hatye, wekî te daye pêşîê, tînî mala me. Tê bêjî çend odê meye zêde hene. Çye, tu nizanî, wekî cîê me tune, em xwexwa jî cî nabin, emê wê ku cîkin? Vê sehetê paşda bizivirin, herin, hela hişê we serê weye. Hûnin dîn yan we em dewsa dîna danîne?» — got, careke mayîn jî avrûke tûj da me.

         Wextê ewê xeber dida, kurê min xwe ker kiribû. Kûre-kûra jina min bû, digirya. Hêrsa min rabû û xwest xwe dirêjî wankim, lê jina min destê min girt, ez kaş kirim. «Bidî xatirê Xwedê, — ewê got, — karê te wan neketye. Em herin, halê min xirabe, ez îdî nikarim teyaxkim».

         Em vegeryane malê. Wê rojêda jina min kete nava cya, ranebû. Çawa min cab kir, qîza min pêra-pêra hat. Bûka min qe nehate kivşê. Lê kurê min her tenê wî çaxî hate kivşê, wexta wîra mîrat lazim bû. Ezî sax’bûm, lê dixwest bûbûya xweyê mîratê. Ewê patka stûê xwe bibîne, mîratê nabîne. Mîrata minê bigihîje qîza min.

         Hûn nizanin çiqas min çetin tê. Ez jî nîvxwendîme, jina min jî nîvxwendî bû. Lê me her tişt ji devê xwe birî, wekî kurê me bixûne, bibe merî. Ewî înstîtût kuta kirye, agromone. Dê şa dibû: wê bibe merî. Lê rastîê bû çi?

         — Lê te şikyatê wî nekir? — Nîkolay jê pirsî, — ne axir zakonê meda jî hatye nivîsarê, wekî çawa dê-bav borcdarin zara xweykin, mezinkin, usa jî ewled borcdarin wextê kalbûn-pîrbûnê miqatîê dê-bavê xwe bikin, wana xweykin.

         — Hilbet, min derheqa wê yekêda cîê xebata wîra nivîsî, — Îvan got. — Lê çi caba min bidin rinde? Nivîsîn, wekî xwedêgiravî admînîstrasîaê ew nava mexlûqetîêda rûreş kirye, qirar kirye wî ji pêşkêşa sêmehîê merûm bikin. Eva jî caba şikyatê min bû.

         Fikra min ewe, wekî ewledê ha (kurbe yanê qîz, hesab yeke), ku bi nemerivayî berbirî dê-bavê xwe dibin, ne cayîze bêne hesabkirinê çawa ewled, çawa bajarvan, çawa merî. Evdê ha, ku dê-bavê xwe nabine xweyî, zef hêsa dikarin her tiştê zyaretî, hetanî wetenê xwe jî bifroşin. Lema jî ez ewî ne ku tenê xwera kur hesab nakim, lê usa jî wî hesab dikim çawa xayîn, yekî şîrê dya xwe bîr dike, naşêkirîne, ewê wetenê xwe, Xwedê xwe jî bîr dike. Nha ez xwe şerm dikim, wekî min ew xayîn xwey kirye, mezin kirye. Eva jî derdê ser derdane, cezakî gelekî girane. Pirtikê hesinê gulla dijmin ez negîhandime devê gorê, lê evê ese bela min bidê, zû yanê dereng ewê bibe qesasê serê min.

* * *

         Îvan gilîê xwe kuta kir, xwe ker kir. Dezmal ji cêva xwe derxist, xûdana enya xwe temiz kir. Xêlekê xurt me hersêka xwe ker kir, bin hukumê serhatya Îvanda bûn.

         — Belê, ewlêdê jî usa hene, — Vasîlî got û kesereke kûr rahişt. — Şikir Xwedê, merîê usa jî hene, raste, xerîbin, lê mînanî ewledê şîrhelal berbirî mezina dibin. Usa nîne? — Vasîlî pirsî.

         — Welle usane, — min û Nîkolay caba wî da, lê Îvan dengê xwe nekir. Dihate kivşê, kela dilê wî hê danenîbû, birînê wîye kevn û teze xwe didane hesandinê.

         — Li ser kûç’a me jineke dersdar dima, — Vasîlî destbi serhatya xwe kir. — Ewê îdî dersdarî nedikir, çûbû pênsîaê. Me zanibû emrê wê gelekî çetin derbaz bûye. Ew bû û kurê wê bû. Tenê, bê mêr kur terbîyet dikir. Kur bi mêdala zêr mekteb kuta kir, kete zankoê.

         Hizkirîê hevala û dersbêja bû, xwendkarê kûrsêyî pêş bû, bêqusûr hîn dibû û gişk bawer bûn, wekî pêşeroja wî wê gelekî geşbe. Lê bedbextîke mezin qewimî. Kûrsa pêncada bû, gava çû êkspêdîsîaê, jorda ji qeyê ket, mir. Dê lap tenê ma. Emir ber ç’evê belengazê reş bû, nedixwest paşî kur bijî. Her tiştî kur danî bîrê û xweda dişewitî. Hevalê kurê wê ew yek tex’mîn kirin û nehîştin ew nava wan derd-kulê xweye giranda tenê bimîne. Çend rojê pêşîê ewana ber hev dihatne guhastinê, miqatî dê dikirin, çi ku ji destê wan dihat, alî dikirin, ber dilda dihatin, nedihîştin ew tenê bimîne û bikeve nava xemêd giran.

         Ji wî çaxîda hetanî nha çendik-çend sal derbaz bûne. Ewana ew jinka belengaz tenê nehîştin, hertim bona wê xemxur bûn. Raste, gelek ji wana îdî xweyî komî-kulfetin, lê tu cara borcê xweyî hevaltîê bîr nakin. Timê têne dîtina wê, jêra kulîlka, êmîş, nemet tînin, xem-xirêqa wêye malê sivik dikin. Her sal heval gişk mala wêda top dibin, roja bûyîna wê û kurê wê didine kivşê. Gele cara ewê bi mêvanî dibine malê xwe, jêra rênema sanatorîaê yanê mala hêsabûnê dest dixin.

         Nha ew devedevî heyştê salîye, ç’evada merim bûye, bêsehete. Lê dîsa hevalê kurê wê lê diqesidin, çi jêra lazime dikin. Ez bawerim wexta here remetê jî wê mînanî ewledê şîrhelal ewê verêkin.

         A, pismamê min, şikir merîê ha jî hene. Dinya bi merivê hava şêne. Wekî dinyaêda merîê haye şîrhelale qenc tunebûna, wî çaxî fikra emir jî tunebûya, ew kêrî çi dihat. Ewana ew merîne, yêd ku, çawa aqilbendê rohilatê gotye, giranya dinyaê ser milê xwe dibin, lê ne ku dibin toqekî giran, dikevne stûê dinyaê. Em gerekê şikirya xwe bînin, wekî merîê usa her dera hene û gelekin. Lê merîê mînanî kurê te, Îvan, tek û bîrin. Ewana, tê bibaxşînî ezê rast bêjim, bi xwe bêbextin. Çimkî bextewarya lape mezin ewe, gava kêrî merya bêyî, qedrê dê-bava zanibî, ji xwe, kirina xwe razîbî, ew, çi ku para merîê mînanî kurê tey beytûn neketye. Çira nava zevya gênimda zîwan tune? A merîê mînanî hevalê kurê wê jinikê zevyê gênimin, ku naz û nemetê didine merivayê, lê merîê mînanî kurê te zîwanin û telayê merivara tînin. Himberî telayê şîrnayî dha rind tê tex’mînkirinê. Min temamya têorîakê fîlosofîê pêşda kişand, ne? — Vasîlî kutasîê bi laqirdî got. — Çawa bikim, wexta kela dilê min radibe, yan gerekê fîlosofîaêva mijûl bim, yanê jî gerekê yekîra têkme şer. Kambax xeysetê min usane. Şikir Xwedê, kûpêa meda merîê usa tunene, wekî bibezimê, dêmek, dimîne xwe dewsa aqilbenda daynim, fîlosofîa emirva mijûl bim.

         Raste, ev xeberê kutasîê Vasîlî bi laqirdî gotin û xwest hevekî dilê me xweşke, lê kesek ji me venebeşirî. Ya herdu hevalêd mayîn nizanim, lê ez fikra xweda ser wan herdu serhatyada difikirîm, min ew himberî hev dikirin, dixwest kirin û xeysetê merivê usa derckim… Xêleke xurt em ker bûn, her tenê dengê şeqe-şeqa tekerêd maşînê û rya hesin bû, teherekî dihate bihîstinê.

* * *

         — Raste, borcê dê-bava borcekî girane, — dengê Nîkolay me tesele bû. — Nava nîgara dêda tiştekî batinî heye, wekî, bi fikra min, tu kesek nikare şiroveke. Ezê nha wera gilîkî bikim, wekî ji hiş û sewdaê merya dere, naê bawerkirinê. Lê ezê sozê rast sond dixum, wekî ew gilî sed selefî raste, çimkî hatye serê min.

         — Min dya xwe nedîtye, — Nîkolay destbi serhatya xwe kir. — Qe şiklê wê jî min nedîtye, çimkî emrê xweda ewê şiklê xwe nekişandye. Ezê şeş mehî bûme, gava dya min çûye remetê. Ser hîmê gotina qewm-pismama şiklê dya min fikra minda hatibû çêkirinê, min zanibû dya min yeke çawa bûye. Bi gotina-gotya, kulfeteke gelekî qenc bûye.

         Emrê min bi çetnaya destpê bû. Roja xweş sibêda xweşe. Lê siba min xweş destpê nebû. Ez sêwî bûm. Sêwîxanêda mezin bûm, hatme terbyetkirinê. Paşê destbi şêr bû, ku ewqas zulm û zêrandin cimeta mera anî. Gişk diçûne ber şêr, pêşberî dijmin dikirne şer. Min go kulê minda bêy, çira ez ji kê kêmtirim. Ez jî bi rezadilî çûme ber şêr, min jî anegorî qewata xwe kire şer. Carekê hindik ma bême kuştinê, lê yazî-miqadera min hela nehatibû, Xwedê ruhê min nestend. Nizanim, Xwedê ew yek nexwest yanê ruhê dya min nehîşt, heyneyse ez nehatime kuştinê, sax’ mam. Ew yek zivistanê, pêşenya Lênîngradêda qewimî.

         Paşî êrîşkirina zor me bajarekî biç’ûk ji almana aza kir û alaya me pêşda çû. Faşîsta xwest pêşya me bigrin, nehêlin em êrîşkin. Mera jî lazim bû bisekinin, tebîê xwe bidne qewînkirinê. Em cîkî usa sekinîn, wekî herçar alî mêşe bû û cimcimê qerimî bûn. Me hema ser berfê cîê xwe çêkir û em hêwirîn. Qumandarîê qerewil dane seknandinê.

         Hişkîke usa bû, her Xwedê zanibe. Westyayî, kesirî, temamya rojê nava şêrda. Çawa min palda, pêra-pêra ç’evê min çûne ser hev, ez razam. Xewnêda min dît dya min wêda tê, yeke bejnbilinde, bedew, şe’ra reş navmile. Xewnêda ez zanim, wekî ew dya mine, şaş-metal mame, lê dinihêrim, hew zanim ezî biç’ûkim û motacê dya xweme. Lê tê bêjî tabetya dya min naê, tiştekîda peşmûrdeye. Ez dixwezim berbi wê herim, lê nikarim ji cî bilipitim. Ew vê yekê dibîne, xwexwa nêzîk dibe, ser minra disekine, tiştekî dibêje. Lê ez nabihêm. Ew ser minda mêl dibe, nerm guhê minda dibêje: «Kolya, rabe…» Lê ez xwera nabînim rabim. Ew careke mayîn jî guhê minda dibêje: «Kolya, lao, rabe…» Min ç’evê xwe vekir û der-dorê xwe nihêrî: ecêbeke reşe giran — ji alîê almana ser berfê çend qeretû berbi me tên. Min lez avtomat hilda û berê wê wanda kir, çend gulle agir kirin. Bû heydade. Paşê eyan bû, wekî cesûsêd dijmin bûn, weke bîst merivî, ç’ekava xwe gîhandibûn hêwirgeha me. Me qira wan anî. Û gava her tişt seqirî, em pê hesyan, wekî qerewilê me raza bûne, haj hatina cesûsêd dijmin tunebûne.

         Dêmek, wekî xewna min nîbûya, faşîsta wê qira me banîya. Û gava esker pê hesyan, wekî min çawa xewn dîtye û ez çawa hişyar bûme, gotin, wekî şîrê spî hatye pêşya min û ew bi saya wî şîrê spî xilaz bûne.

         — Raste, — yekî ahil gote min û hetanî roja îroyîn jî gotina wî ji bîra min naçe, — te şeş meha şîrê bedena wê xwerye, lê şîrê dêye, ewî tu ji wê qezya giran xilazkirî û tê gelekî emir bikî.

         — Hûn ber ç’evê xwe dibînin, — Nîkolay bi beşereke xweş got, — wekî ezî, şikir Xwedê, çiqasî serxweme. Kê wê bêje min devedevî hevtê salî emir kiye? Ez zûda bûme kalik, şikir hela nevîç’irkê min jî hene. Raste, kalikim, lê tu cara dya xwe bîr nakim û wexta dikeve bîra min sifet, bejn-bala wê, ku min nedîtye, tê ber ç’evê min, min tirê ez dîsa zareke tifalim ber hemêza dya xweme.

         Eva ecêba han bû, wekî min xwest wera gilîkim. A, nîgara dêda surêd waye batinî jî hene. Hilbet, min derheqa vê yekêda gelekara gilî kirye. Hineke mînanî mine aqilsivik kenyaye. Lê merivê aqil, zane minra gotine, wekî tê kivşê ez bi xem razame û çawa dengê xirpe-xirpa berfê ber guhê min ketye, pêra-pêra hişyar bûme.

         — Lê ya dê? — Vasîlî pirsî. Ne axir te emrê xweyî femdarda ew nedîtye? Lê ew dengê wê, wekî gazî te kir, rabe, ew çi bû?

         — Şirovekirina wê yekê çetine, — Nîkolay got. — Min derheqa wê yekêda ji psîxologa jî pirsye. Hineka gotin, wekî dengê wê nava qatê ruhê minda maye, hinek ser wê fikrê bûn, wekî dema ox’irmê giranda timê merîê lape nêzîk têne xewna merya û tiştê usa dibêjin, çi ku xemê dike dilê merya. Xema te xwexweykirina te bûye — him ji dijmin, him ji sur-sermê. Heyneyse, caba wan jî ez pakî nedame razîkirinê. Her tenê wera sond dixum, ew, çi ku min wera gilîkir, qewmandina rast bû, dixwazin bawer bikin, naxwazin bawer nekin. Ez bawerim, wekî sura hizkirina dayîkê naê şirovekirinê. Ew nava ruhê medane. Tê ruhê xwe şirovekî? Ne axir dilê dayîkê ecêba dinyaêye lape mezine û hela tu kesîra li hev nehatye ser sur û sobeta wîda vebin, wî femkin, şirovekin. Xwezila min wî merivî, wekî qe na weke misqalekê karibe bin borcê dê, dilê dê derê. Bi tex’mîna min, merîê usa bextewarê lape mezinin…

         Sibe îdî safî bûbû. Maşîna me gihîşte cî. Em ji maşînê peya bûn, mînanî neferê malekê me xatirê xwe ji hevdu xwest û her yek alîkîda çû.