MÊRXASÎ

MÊRXASÎ

(Qewmandin)

                  Du qebîlêd kurda zêf zûda dijminê hev bûn. Sal tunebû, wekî wana mêr ji hevdu nekuştana, talanê hevdu nebirana.

         Cemal êtîm bû. Serekê qebîlê ew biribû mala xwe û xweyî dikir. De, dibêjin, zara êtîm zû mezin dibe, telî-tengasî wî zû mezin dikin. Cemal gelekî ser xwe bû. Êtîmîê ew qal kiribû, tu kesî nikaribû milê wî bada. Çiqasî ser xwe bû, ewqasî jî milûk bû, cîê badilhewa, çawa dibêjin, kişî mirîşka xelqê nedikir. Xortekî gelekî teyax bû. Digotin, hela wexta zaro bûye, carekê mêvan têne mala serekê qebîlê, odêda rûdinên, nan dixun, qise dikin. Cemal pîê odêyî jêrin sekinî bûye. Kermê pêz kiribûne bexîrê, gure-gura wan bûye, şuxulîne. Ji mêvana yek şivqelina xwe dadigre û agir dixwaze, wekî vêxe. Xweyê malê dibêje Cemal, wekî pê maşê agir bîne dayne ser şivqelina mêvan. Cemal diçe, nêzîkî bexîrê dibe, şele agirê gur derdixe, dide ser destê xwe û tê pêşberî mêvan disekine. Mêvan dinihêre, şelê êgir ser destê wîye û qe talaşa wî jî nîne. Mêvan qestîka xwe egle dike, teyaxê wî dicêribîne. Cemal cîê xweda disekine, wî dinihêre. Mêvan dibîne, kizînya destê wîye dişewite, hêsir ji ç’eva tên, lê teyax dike, ne agir davêje, ne jî dengê xwe dike. Mêrê odêda rûniştî ser teyaxê wî ecêbmayî dimînin. Mêvan şivqelina xwe dirêj dike. Cemal şelê agir dide ser. Mêvan hiltîne hazirara ha dibêje:

         — Ez ji mirya, hûn ji zêndya, mêrekî usa ji vî kurî derê, wekî wê om-om gilîkin. Heyfa vî kurî, rind xweytîê lê bikin, mêrekî çê wê jê derê.

* * *

         Mêrekî qebîla cînare bi nav û deng dimre. Temamya mêrê qebîla Cemal hespa syar bûne, çûne hewarîê. Her tenê jin, zaro û çend cahil obêda mane. Qebîla dijmin pê dihese, wekî mêrê wê qebîlê temam çûne hewarîê, qirar dike wê rojê bavêje ser wê qebîlê, talanê wê bibe.

         Nîvro bûye, pez, dewarê qebîlê çolê bûne, kulfet jî şuxul-emelê malêva mijûl bûne. Wextekê dîna xwe didinê – şivan, gavan wêda direvin, tên. Nava xûnêda mewicîne. Tên, digihîjne cî, cabê dadixin, wekî çend syarê qebîla dijmin avîtine ser wan, ew rind kutane, birîndar kirine, pez, dewar talan kirine, birine û hela serda jî gotine:

         — Hergê mêrê we mêrin, bira bên talanê xwe paşda bibin. Emê usa bikin, wekî we bibe xelaya mêra.

         Dibe qûjînya kulfet, zara. Radibin, cahilekî, duda syar dikin, dişînin pey mêra. Cemal, ku îdî xort bû, hîvya wan nasekine, apiltax hespê syar dibe, rimê hiltîne û dide pey talan.

         Ranêzkayê wanra dike û dike gazî:

         — Heyran, xwe neheqîê negrin, mêrê me çûne hewarîê, talanê me nebin.

         Serkarê qaçaxa du syarara dibêje:

         — Kuro, emê talan bibin, hûn bisekinin, dengê wî cewrikî bidne ker’kirinê.

         Ew herdu syar gemê hespa dikişînin, cîda disekinin, lê syarê mayîn pêz, dêwêr şivkut dikin, dibin.

         Cemal tê digihîje wan herdu syara. Dixweze ji wan derbazbe, bide pey talên, lê ew herdu syar rima rast dikin û rikêfî ser Cemal dikin. Cemal xwe dide alîkî, dike çemê rimê kevç’ka singê yekîda gut dike, wî ji ser hespê tîne xwarê, vedigere ser yê mayîn. Atara yê pêşin tîne serê wî jî, careke mayîn hespê zengû dike û dide pey talên.

         Wexta serkarê qaçaxa dibîne, wekî ewî herdu syarê wî ji ser zîn jorda anîne xwarê, vê care çar syara dihêle. Ew û syarêd mayîn talan dajon.

         Cemalê te digihîje van herçar syara. Dîsa naxwaze bike şer, lê yaxa xwe ji wan xilaz nake. Cemal wan jî stu hespada tîne xwarê, baê hespê tijî dike.

         — Kuro, evî koka mêra me anî, — serkarê qaçaxa dibêje, — rima xweşkin, me û wî maleke xweş, yan îro dya wî bigrî, yanê dya me. Lamukek rabe vî cûreyî bîne serê me, şeş mêrê me zîayîke? Mayîna me îdî çirane?

         Terka talan didin. Pez, dewar wan dera bela-bela dibe, syar dizgîna hespa dikişînin, dibe hîre-hîra wan, radibin ser qiç’ê paşin. Syar rima destê xweda xweş dikin. Cemal digihîje wan, lê naxwaze bike şer.

         — Terka talên bidin, em pakî ji hev dûr kevin, — Cemal dibêje wan.

         — Çawa terka talên bidin? Hela tu min û vî lamûkî dinihêrî? Te koka mêra min anî, tê teze destê min xilaz bibî, — serkarê qaçaxa dibêjê, rimê carekê, duda hildiqoşîne û hespê zengû dike, xwe dirêjî Cemal dike. Rimê digre, baê xwe tê. Cemal gemê devê hespê dixe, xwe ber dide alîkî. Derba wî pist diçe. Wexta cara duda vedigere, Cemal rimê singê wî dixe, pişta pîlra dide der. Qaçax ser pişta hespê alîkîda xar dibe. Hesp nasekine, baê xwe diçe.

         — De, pêşda werin! – Cemal dibêje syarê mayîn. – Ezê we îro têkme pison. Min go karê we min neketye.

         Gava syar vê ecêba Cemal ber ç’evê xwe dibînin, serê hespa dizivirînin. Cemal îdî nade pey wan, pêz, dêwêr top dike, dide ber xwe, paşda tîne. Digihîje cîê-cî. Şivan, gavan, jin û zaro pêşîêda tên.

         — Min talan temam paşda anî, nehîşt, wekî ew guhê k’erekê jî xûnkin. – Cemal caba pirsê hazira dide.

         Mêr hela ji hewarîê nehatibûne. Deng temamya obê bela dibe, wekî Cemal tek-tenê lêdaye çend mêrê wê qebîla dijmin kuştine û temamya talan jî paşda anye. Jin dua Cemal dikin, qîzê cahil dûrva bi ç’evekî hisret wî dinihêrin. Lê Cemal westyayî, kesirî, serê wî berda ber selê pezxuêdanê rûdinê.

         Esrê mêr vedigerin. Bi kel û bîn hespa dajon, tên, wekî pey talanê xwe kevin. Wexta tên, digihîjne cî, pê dihesin, wekî Cemal ne ku tenê talan paşda anye, lê usa jî lêdaye çend mêrê wan kuştine.

         — Ez heyrana ç’evê mêrê çême, — serkarê qebîlê dibêje. – Çira ewî nanê çi malê xwerye, wekî ecêbê usa neke?

         Temamya syara tên ber derê serkarê qebîlê peya dibin. Cemal radibe, dizgîna hespê serkarê qebîlê digre, destê xwe davêje zengûya wî û ew peya dibe. Çawa peya dibe, enya Cemal radimûse. Syarê hatî jî diçine enya Cemal.

         — Eferim, tu eynsî kurê bavê minî, — serkarê qebîlê dibêje. – Lê hela nîşanî apê xwede, çika te çawa bi rimê çend mêrê wan kuştin.

         — Ezê çawa nîşandim, apo? – Cemal ecêbmayî jê dipirse.

         — Emê vêderê bisekinin, tu dûrva, çawa te li wan daye, rima xwe li darêxe. Ez dixwezim fesla te bibînim.

         Cemal hevekî paşda diçe, rimê destê xweda xweş dike û kewkî darê dike. Rim lêdide darê quldike, êpêceyî têda gut dibe. Cemal dixweze here rima xwe ji darê bikişîne, lê serkarê qebîlê nahêle.

         — Rimê dernexe, — dibêjê, — gilîkî min heye, ez dixwazim îro lawikara bêjim. Gelî bira-pismama, — vedigere ser mêrê wir sekinî. – Cemal îro mêranîke usa kir, wekî wê heta kurê-kura bê gilîkirinê. Me teze îro mêranya wî nedîtye. Kê berê xwe daye wî, rûreş bûye. Ew bi derbekê mêrxas nebûye. Heta nha hela tu kesî milê wî banedaye. Gumana min Şemsê mine, wê virhada jî banedin. Raste, Cemal hela cahile, lê mêrekî mêrxase. Îroda ez wî hesab dikim çawa mêrxasê qebîla me. Ez bi van rûê spî ber mêrxasya wî temene dibim û ber vê cimeta hazir bin rima wîra derbaz dibim, — serkarê qebîlê, ku îdî rû-gulî spî kiribûn, ha dibêje û bin rima wîye darêva gutkirîra derbaz dibe. Mêrê qebîlê temam wî cûreyî tên bin rima Cemalra derbaz dibin. Lê Cemal şaş-metal dimîne.

         — Apo, min çi kirye, wekî tu ha dikî? – dibêje serkarê qebîlê.

         — Te mêrxasî kirye, lao! Em hertim ber mêrxasîê temene bûne. Raste, serkarê qebîlê ezim, lê îroda mêrxasê qebîlê tuyî. Virhada haj hesabê xwe hebe: şuxul bigihîje şera-dewa, tu gotî pêşîê kevî, qewata zendê xwe nîşandî, wekî qebîlê mayîn jî zanibin, ku badilhewa nîne me tu kirî mêrxasê qebîlê. Lao, eva borcekî girane: nav û namûsa qebîlekê tera girêdaye, gotî kuştina te hebe, reva te tunebe. Here, lao, bira mertala Şems ser milê tebe. Şikir ezî serfinyazim, zanim, wê weke misqalekê xirabîê neê ser nave qebîla me. Şikir vê gavêra, ji riknata bavê min mêrekî hayî mêrxas derket. Wekî îro jî ruhistîn çok bide ser singê min, ruhê şîrin ji min bistîne, îdî xema min nîne, çimkî ez zanim, qebîla me bêxweyî nîne, mêrekî mînanî te mêrxasê wêye, — kalê ha dibêje, Cemal hemêz dike û dîsa enya wî radmûse. Ji şabûna du hêsir ji ç’evê wî têne xwarê û dikevin ser enya Cemal.

         Cemal temene dibe, destê kalê paç’ dike.

         Cimeta hazir dua-dirozga Cemal dike.

         Wê rojêda nav û dengê Cemal ne tenê nava êla wanda, lê usa jî êlê mayînda bela dibe. Go, ji tirsa wî kê diwêribû ser sya merîê qebîla wî keta yanê bicêribanda talanê wan bibira. Geleka mêrxasya wî ber ç’evê xwe dîtibûn. Dîtibûn û ser poç’a xweda ketibûn.

         Navê mêrxasya Cemal temamya Kurdistanê bela dibe. Paşî mirina wî jî mêrxasya wî om-om tê gilîkirinê hetanî tê digihîje rojê me.

s. 1979-a