ESMER

ESMER

 (Ji cimetê)

                  Bi gotina gotya, mêr û jinek hebûne. Navê mêrik Ahmed bûye, nave jinikê jî Esmer.

                  Esmere gelekî bed bûye, çawa dibêjin, zimanê wê bira ser gurê ç’yadabe. Ahmedê belengaz zinêqetîêda bûye, dike-nake zimanê Esmerê nikare. Dukute – nabe, şîret dike – nabe, ç’ar zimanê Esmerê nabe. Zarê wan jî hebûne û kuleke Ahmed dibe duda. Ne ewe Esmerê derxe, zarê wî wê êtîm bimînin, ne ewe pêra yole here, ku ji qewata wî dere. Bi gotina gotya, go, wexta Esmer xeber dida, Ahmed bi herdu desta guhê xwe digirt, ji malê direvya. Ê, wê carekê birevya, duda birevya, xwe her gav û sehet ji mala xwe nedirevya? Û Ahmedê belengaz rodikir- dipîva, xwera rê nedidît. Çend cara berî daê, ji mal derxist. Lê ewî dêrîra derdixist, ew kulekêra dihat. Qet ç’ar Esmerê dibû? Der-cînara, qewm-pismama rûê zimanê Esmerêda derî wan venedikirin. Hela çend cînara ji kêleka wana barkirin û çûne perê gundî mayîn binge bûn. Mala Ahmed tenê, mînanî pûpûa wî perê gund ma.

         Rojekê jî Ahmed ji xebatê vedigere. Tê fêza gund, rastî bîrekê tê. Disekine, êpêceyî difikire, paşê darêdike diçe malê.

         Rojtira mayîn Esmerê dixapîne û tîne ser wê bîrê.

         — Esmer, — Ahmed dibêjê, — hela binê bîrê binihêre, bi tex’mîna min, wêderê tişt diç’ûrise.

         Wexta Esmer kûz dibe binê bîrê binihêre, Ahmed de’fkê didê, davêje bîrêda.

         — Cîê te eve, — Ahmed dibêjê. – Hetanî hişê te neê serê te, zimanê te kin nebe, ez naêm te ji vêderê dernaxim. Lê ez gunê te nakim stûê xwe. Ezê herro nanê te, ava te bînim. Bixwe û xwera vêderê bimîne. Ne bi xwezil wan dîwara, wê çawa ber zimanê te teyax bikin?

         Go Esmerê çiqas lavayî lê kirin, sond xwar, wekî wê zimanê xwe kinke, lê Ahmed bawar nekir, pişta xwe daê û hat gihîşte zarê xwe.

         Bira îdî Esmer wê bîrêda bimîne, wê û dîwara malek xweş, em bêne ser Ahmed.

         Ahmed herro nanê Esmerê, ava wê hiltîne, dibe ser bîrê, têlekî ziravva dike û dadixe binê bîrê. Qestîka têlê zirav hiltîne, wekî Esmer nikaribe bigre, derê.

         De, meva ne eyane, Ahmed çiqas wext Esmerê vî cûreyî bîrêda xweyî dike, ew jî bira ew zanibe.

         Lê çiqas diçe, toqê xweykirina zarê hûr ewqasî giran dibe û Ahmed tê derdixe, wekî bê dê zaro ro bi ro diç’ilmisin, berxwe dikevin. Carekê, wextê Ahmed gedê xweyî biç’ûk danîbû ser çokê xwe û lingê xwe kiribû tendûrê, nişkêva gede ç’evê bavê nihêrî û got:

         — Bavo, lê inê wê kengê bê?

         Ahmed gelekî berxwe dikeve, qirar dike seba xatirê zara sibê here Esmerê ji bîrê derxe.

         Rojtira mayîn Ahmed çapûkeke mezin, şirîteke dirêj hildide û diçe ser bîrê.

         — Esmer, belkî tu ser bela xweva vebî. Ti qurbana zarabî, ez bona xatirê wan te derdixim, yanê na min sondeke usa xwaribû, gotî hestûê te jî vê bîrê nehatina derxistinê, hema vira jî birizyana, — Ahmed ha got, çapûk şirîtêva kir û daxiste bîrê.

         Wexta çapûk derxist, bala xwe daê… Ecêbeke reşe giran: me’rekî ter’ikî wê tirsyayî zûr bûye lêdinihêre.

         — Ez bextê teme, — me’r bi zarê merya gote Ahmed, — te ez ji zimanê Esmerê xilaz kirim, ez gotî bin qencya te derêm. De, zarê te çi digere, ez hazirim.

         Lê Ahmed zar-ziman ketibû. Ewî ecêba ha hela ber ç’evê xwe nedîtibû.

         Me’r lênihêrî Ahmed dey nake, hilda ha jêra got:

         — Ez e’dûê meryame. Xeysetê mine ez diçim xwe stûê meryara dialînim. Ezê nha herim xwe stûê qîza padşê vî şeherê weva bialînim. Ewê here hekîma, zana, remldara bîne, lê ez xwe stûê wê bernadim. Ç’arê padşê bê birînê. Wî çaxî tu were, bêje padşê, wekî tu dikarî qîza wî xilazkî. Padşaê îznê bide te. Wexta tu derda hatî, minra bêje: “Bimbarek, çî te vê qîza cahil ketye, berde, bira xwera aza bijî”. Ezê berdim. Çi dilê te bixwaze, padşaê bide te. Eva jî ber wê qencya teva, wekî te ez ji zimanê Esmerê xilaz kirim. Lê zanibê: her tenê vê care ezê gura te bikim. Wekî ez çûm cîkî din, min dîsa xwe stûê merya aland û tu hatî, ezê texim, te bikujim. Dêmek, soz-qirarê me her tenê bona vê carêye. Bîr nekî.

         Û me’r pişta xwe daê, şûlikî, çû.

         Ahmed dîsa çapûk û şirîta xwe hilda, Esmer bîrêda hîşt, vegerya hate malê.

         Rojtira mayîn deng nava şeher bela bû, wekî me’r xwe stûê qîza padşê alandye, hekîm, zane, remldar dikin-nakin, me’r keç’ikê bernade. Padşê gotye, kê qîza min xilaz bike, darê-dinêda devê wî çi bigere, ezê bidmê.

         De, çiqas merivê şehere zane, bilyan hebûn, gişk çûn, çi kirin-nekirin, me’r ji keç’ikê dûrneket.

         Gilîê me’r ketine bîra Ahmed. Rojekê jî rabû, çû ber derê padşê sekinî. Gava jê pirsîn, wekî çi dixweze, Ahmed got, wekî dikare qîza padşê xilazke. Xulam-xizmetkara ewqasî eva yeka bihîstibûn, wekî gotina wî bendî tiştekî hesab nekirin, lê çûn elametî dane padşê. Padşê emir kir, wekî Ahmed bibne cem wî.

         — Kuro, lao, — padşê gotê, — tu zanibî, ez gelekî qîza xwe hiz dikim. Te ku qîza min xilaz kir, darê-dinêda devê te çi bigere, ezê bidme te. Lê xêr ku na, ezê serê te lêxim. Çimkî gelek eware mînanî te hatine, derew kirine û çûne. Bona virhada derewîn û xapxapokê usa berbi min neên û kula min nedin tezekirinê, ez gerekê serê te lêxim, wekî wanra bibe şîret.

         Ahmed gotê:

         — Padşayî sax’be, bira gotina tebe.

         Dane pêşya Ahmed û birine ber derê otaxa qîza padşê.

         Çawa Ahmed derda çû, ç’ev me’r ket, pêra-pêra nas kir. Me’r jî bi ç’evekî qenc lênihêrî. Gilîê me’r ketine bîra Ahmed û ewî hilda ha gotê:

         — Bimbarek, çî te vê qîza cahil ketye, berde, bira xwera aza bijî.

         Me’r hêdîka şûlikî jorda hat, ber Ahmedra derbaz bû û beta vebû, çû.

         Mizgînî birin padşêra, wekî Ahmed qîza wî xilaz kirye. Padşa ji cîê xwe rabû, hat. Dît: qîza wî wê sip-silamet qulç’da sekinye û bi ç’evekî hisret Ahmed dinihêre. Gava ç’ev bavê ket, hat xwe avîte pêsîrê û gotê:

         — Bavo, tu zanî, evî merivê qenc ez xilaz kirim.

         Padşa çû enya Ahmed, razîbûna xwe daê û gotê:

         — De, nha bêje, kurê min, devê te çi digere, ez ber te sekinîme.

         — Padşayî sax’be, saya serê te t’u tişt min nelazime.

         — Lê tu zewicî? – padşê jê pirsî.

         — Ez zewicîme, lê jina min mirye, — Ahmed gotê.

         — De, wekî usane, Ahmedê min, here, Xwedê mirazê te û qîza min hev bike. Min sond xwaribû, wekî kê qîza min azake, nezewicîbe yanê mêrê bîbe, ez gotî qîza xwe bidme wî. Te ruhê qîza min xilaz kirye. Bi helalya Xwedê ew tera dikeve. Here, bira mirazê min we herdua jî bibe.

         Û Ahmed bû zevê padşê. Serê dîwanê digotin Ahmed, binê dîwanê digotin Ahmed. Hemîn derheqa vê kirina wîda padşê cînar jî pê hesyan.

         Rojekê jî be’s bela bû, wekî me’r çûye xwe stûê qîza padşê cînar alandye. Orta vî padşayî û xezûrê Ahmed jî gelekî xweş bû. Evê te rabû merîk şande cem xezûrê Ahmed û hîvî kir, wekî zevê xwe bişîne bona qîza wî jî xilazke. Padşê gazî Ahmed kir û her tişt jêra got.

         Qudûmê Ahmed sist bûn. Ne ew bû înkarkira, ne jî karibû biçûya. Ne axir me’r jêra gotibû, wekî wê her tenê carekê bide xatirê wî. Wê nha çawa here?

         Ahmed gelekî fikirî, fikirî, lê t’u ç’are xwera nedît. Dilê xweda fikirî: “Cenim du gor, ezê herim, dha pake bira me’r minxe, min bikuje”. Û faytona padşê syar bû, çû.

         Rêva jî gelekî fikirî. Gava gihîşte ber derê padşê, fikirek serê wîda xuliqî.

         Padşê çawa lazim bû ew qebûl kir û bi xwe jî da pêşîê bir ber derê qîza xwe, xwest ew jî pêra here hundur, lê Ahmed nehişt, gotê, wekî ew gerekê tenêbe.

         Wexta Ahmed derî vekir, pêşda çû, me’r avrûke tûj daê û gotê:

         — Ne min tera got, tenê carekê, tu çira hatî?

         Ahmed hilda lez gotê:

         — Malxirab, ez hatime tera bêjim, wekî Esmer bîrê derketye û pey te digere.

         Xeberdana Ahmed hela dêvda bû, gava me’r stûê qîza padşê berda, bû şelpînya wî ket û beta vebû.

         Ew çûyîn bû, ku çû. Îdî me’r wan êra peyda nebû.

s. 1974-a