SE

 

 

SE

 

                  Gundê meda gele ode hebûn. Mêrê gund şevê payîza û zivistanaye dirêj wêderê berev dibûn û şevbuhêrya xwe dikirin. Carna ç’îrok digotin, kilam distran, carna jî qise û mijûlîêd hewaskar dikirin, qewmandinêd bûyî digotin, ji salê, ji debrê xeber didan.

         Gundda oda lape mezin ya mala apê Cimşît bû. Bavê min her êvara diçû wê odê û hetanî nîvê şevê dima. Carna, wexta ez gelekî pêda diketim, ez jî xwera dibirim, wekî nesîê nekim, rind guhdarya gilî-gotinê mezina bikim. Û gava em digihîştine cî, bavê min ser pîê odê, nava mêrada rûdinişt, lê minra digot, wekî binpya odêda nava zarada rûnêm. Wexta ode dikimkimî, destbi mijûlya dibû. Ax, çito xeberdan bûn, çito qise û mijûlîêd xweş bûn! Sed yazix, ji wan gilî-gotina gelek tişt bîra min çûne. Lê evan gilîê han hetanî nha jî bîra mindanin û, çawa dibêjin, mînanî mixekî serê minda gut bûne.

          

* * *

 

         Êvareke payîza dereng em dîsa, mînanî hercar, çûne oda apê Cimşîd.

         Ode dîsa kimkimî bû. Kermê pêz kiribûne bixêrîê, agir girtibûê û dişuxulî. Mêr bi çarmêrkî ser pîê odê, ser kulava rûniştibûn, dû dabûne qelina. Zaro jî binpya odêda hev civyabûn.

         Wê êvarê mêra derheqa heywanda gilî dikirin. Gilî hate ser sa. Apê Heso, ku xeberxweşekî gund bû, serhatîke ha mera kir.

         — Eme hela welêt bûn. Ezî cahil bûm, diçûme ber pezê gund. Sekî me hebû, nave wî Baser bû, min hertim ewî xwera dibire ber pêz.

         Mêşekî mezin fêza gundê me bû. Rojekê jî min kerîê pezê xwe bire wî mêşeyî.

         Havîne, te’va nîvro diqijilîne, pez bin sya darada ketye k’orîê, ez jî êpêceyî eciz bûme, ketime bin sya darê, potê xweyî kevn danye ber serê xwe û hêsa dibim. Îdî nizanim, çawa xewra çûme û çiqas wext razame. Her wextekê min ç’evê xwe vekir, der-dorê xwe nihêrî, dîna xwe daê – pez tune. De, gidîno, ez bextê weme, hema usa xewixî ez rabûm û nava mêşe ketim. Herneyse, serê cimetê neêşînim, min pez berev kir, anî gîhande hev. E’sre, wextê birina pezê êvarêye. Teze potê min kete bîra min. Lê k’or’eqeder’a nedihate bîra min, wekî min ew bin kîjan darêda hîştye, yekê jî îdî wextê birina pêz bû, nedibû ez teze pot bigeryama. Pot jî ne potekî usa bû, wekî dilê min ser bişewitya: te têlek jê bikişanda, wê hezar pîne jê biketana. Ez dilê xweda hevekî jî şabûm, wekî ya qenc hema ev bû, yaxa min wî qerpalî xilaz bû. Min got, ezê êvarê bavê xwera bêjim, bira minra serpêke pak bikire.

         Baserê me jî ber ç’evê min neket. Ez fikirîm, wekî dibe gur hatibûn pêz, ewî dabe pey gura. Ez tirsyam, dibe gura zyan dabe pêz. Tirse dilê minda, min anî pez bela kir. Pak bû pezê tu kesî unda nebûbû. Lê Baser tune. Min go, dibe çûbe malê.

         Gava ez hatime malê, min pirsî, go Baser nehatye. Virda Baser, wêda Baser, Baser tune. Me tirê Baser daye pey gura, çûye, dûrketye, paşê gur lê vegeryane xwarine. K’or’eqeder’a nava wan çend  rojada ez jî nexweş ketim û rehmetîê birê minî biç’ûk ber minva diçû pêz. Bona undabûna Baser bavê min gelekî minra kire şer.

         Wexta ez pak bûm, bavê min jî serpê da min, min kerîê pêz ji gund derxist û bire nava mêşe. Pez ç’êre-ç’êre çû kete kûraya mêşe. Wextekê min dîna xwe daê, dûrva tiştekî mînanî gura tê kivşê. Min kire hoce-hoce, ew ji cîê xwe rabû û berbi min hat. Hat-hat, min lênihêrî eva Baserê meye. Ç’evê wî korda çûne, lê ji şabûna diç’ûrisin, zilê wî çûye piştêva qemitye, poç’a xwe dihejîne û min bîn dike. Hevekî min şa bû, dora min çû, hat. Ewî da pêşya min û çû kete bin sya darê. Ez jî pey çûm. Min dîna xwe daê, Baserê min dîsa ket, herdu lepêd xweye pêşin danîn ser potê minî undabûyî û min nihêrî. Û hey potê ber xwe dinihêrî, hey serê xwe bilind dikir min dinihêrî. Ewî çend cara eva yeka wekiland.

         Min tex’mîn kir, wekî ew bona potê min maye. Lê çimkî bavê min îdî minra serpêke teze kirîbû, min potê kevn xwera nekir bargiranî. Min pişta xwe daê, vegeryam bi wê giftê, wekî Baser pey min bê. Ez êpêce erd jê dûrketim, çûm, lê Baser pey min nehat. Ez vegeryam, min dît wê dîsa ketye, herdu lepê xweye pêşin danîne ser pot û min dinihêre. Ç’evê wî mînanî berê nediç’ûrisîn û poç’a xwe jî îdî nedihejand. Ez serda hêrs bûm û min niç’andê, wekî em herin. Ew rabû, poç’a xwe kire nav lingê xwe û çû. Min tirê ew çû gihîşte kêrî. Gava ez gihîştime kêrî, min dît Baser tune. Min çiqas gazîkirê, Baser tune. Min tirê çûye malê. Êvarê ez hatime malê, min pirsî, go Baser nehatye. Dîsa çend roj ketne ortê, ser-beratê Baser tune.

         Rojekê jî bavê min pirsî:

         — Kuro, ka Baserê me kuye, naê kivşê?

         Min go:

         — Bavo, hal-hewalê min, pot û Baser ev bû.

         Bavê min şelmaqeke cîwar da min û got:

         — Beklî tu erda sarda herî! Baserê meyî bi kerî pez te da der. Baser îdî naê.

         Gava hêrsa bavê min hevekî danî, ewî menya çûyîna Baser minra got:

         — Lao, ew ji te xeyîdye. Heywanê-heywan çend roja ji cîê xwe ranebûye, birçî maye, terka potê te nedaye. Lema jî, gava tu dîtî, wî tirê tê pê şabî, tase şîr bidêyî. Gotî te tex’mînkira, wekî gava ewî te û pot nihêrye, xwestye nîşande, ku mayîna wî seba potê te bûye, nexwestye terka potê xweyê xwe bide. Lê tu jî hela serda lê hers bûyî. Lema jî xeyîdye, çûye. Baser îdî venagere, destê xwe ji Baser bişon.

         Û rastîê jî, Baser nehat, ew çûyîn bû, ku çû.

         — Lê bîna se çiqase, — xalê Seydo ser xeberdana apê Hesoda zêdekir. – Lema divêjin, gur gotye: bîna se bîna min bûya, minê koka dinyaê banya. Dibe hûn bawer nekin, lê ew, çi ku ezê bêjim, qewimye û min ber ç’evê xwe dîtye.

         Reme mirîê hazirabe jî, bavê min, apê minbe jî, hela wexta eme li Romê bûn, ewana baharê diçûn cîê dûr rêncberî dikirin hetanî payîzê. Payîzê jî heqê xwe berev dikirin, êrîk-bêrîka malê didîtin û dihatin. Xwedê xirabkirê, xwe ne mînanî nha bû: neme binvîsyana, telegram bişandana yanê têlêxistana, wê kengê bên. Merîê xwendî Xwedê dabû neme binivîsyana, têl ku hatibû? Her tenê me zanibû: baharê çûne, payîzê jî wê bên.

         Kelbekî me hebû, nave wî Boynax bû. Te pêl sêrîkira, nediewtya. Me girênedida, sibê hetanî êvarê nava gund, ser kulîka digerya û dihat ser qûntaxa xênî diket.

         Roja bavê min, apê min vegeryana, şebeqda Boynax berê xwe alîê gêdûkêda dikir û dibû zûke-zûka wî.

         Pîrka min digot:

         — Seydo, lao, ca hela binihêr Boynax berê xwe kî alîda kirye, dike zûke-zûk?

         Ez ku vegeryam û min digot, berê wî gêdûkêdane, pîrka min hildida bûkara digot:

         — Aha, Xwedê şikir, k’u mabe, îro ese lawikê bên. De, gelî bûka, zû malê hevdin, xwarina xwe çêkin hetanî lawik tên.

         Tabetî nediket Boynax: diçû, dihat, radibû ser xênî, berê xwe gêdûkêra dikir û zûke-zûka wî bû.

         Nêzîkî nanê nîvro berê xwe dida gêdûkê û diçû. Tu navêjî lawik îdî gihîştine wî berî gêlî. Wana paşê digot, çawa Boynax çûye, gihîştye wan, hilparkî wan bûye, xêle erd wanra hatye, paşê terka wan daye û berbi gund hatye. Wextekê me dît, Boynaxê me wê çawa tê, çawa tê! Dihat ber dêrî, dibû ewte-ewta wî, berê xwe gêdûkêda dikir. Yan wexta malda bûna, dihate hundur, dibû kaste-kasta wî, me şa dibû, derdikete derva û hey jî piş xweva dinihêrî, çika em pey diçin yanê na. Wexta em derdiketin derva, berê xwe gêdûkêra dikir û ewte-ewta wî bû. Tê bêjî elametî dida me, wekî em pêşya wanda herin. Û hetanî em pêşya wanda neçûna, Boynax nedisitirî. Wexta em pêşya wanda diçûn, Boynax pêşya me hêl dibû, berbi wan diçû. Gava em û bavê min, apê min digihîştine hev û tev vedigeryane malê, Boynax hêdî-hêdî pêşya me dihat hetanî em digihîştine malê. Paşê dîsa Boynaxê me nava gund digerya.

         Salêd axirîê wexta bavê min, apê min vedigeryan û Boynax pêşya wan diçû, wana tiştekî xwe didane Boynax, wekî bîne û me pê bide hesandinê, wekî ew tên. Û wextekê me dinihêrî wê tiştek devê Boynaxda ji alîê gêdûkêda tê. Me îdî zanibû, wekî bavê min, apê min ranêzkayî gundra kirine.

         Eva jî wera mesela Boynaxê meyî bê zar-ziman, ku ser ewqas erd  bîna xweyê xwe hiltanî.

         — Haşa hizûra camêrê rûniştî dêlikeke me hebû, — apê Xalo xeberdana xwe destpê kir.

         — Haşa gotya, — hazira caba wî dan.

         Apê Xalo qutya titûnê ji cêva bêşmêrtê xwe derxist, kax’azekî cix’arêyî bir’î, hilda titûn kire navê, pêç’a. Hetanî cix’ara xwe pêç’a, xwe ker’ kir.

         Xeysetê wî usa bû: gilîê pêşîê digotin, paşê xwe ker’ dikir hetanî cix’ara xwe dipêç’a, vêdixist, qulapek-dudu lêdidan, paşê dûmayî dida xeberdana xwe.

         Raste, ew çend sal bûn, wekî apê Xelo hatibû gundê me, lê îdî guşka xeysetê wî zanibû, wekî ew kêm qise dike, kêm dikeve nava xeberdanê, lê gava gilî dike, ese serhatîke xweş tîne ortê.

         Hazira xwe ker’ kirin, berê xwe wîda kirin û hîvîê man, çika wê vê care çi gilîkî xweş bike.

         — Efendîê xwera bêjim, — apê Xelo xeberdana xwe giran pêşda bir, — te pêl sêrî kira, nediewtya. Lema jî me girênedida, sibê hetanî êvarê berdayî bû. Diçû nava gund digerya. Havînê dihat ber qelaxê diket, zivistanê jî cîê wê yanê ber lodê bû, yanê jî ber tewla dêwêr bû. Gundê meda tewle, gom êpêceyî ji mala dûr çêdikin, derê wan jî başqe bû. Bona dizî-mizî neve hemîn derî dadidan, pêra jî zincîra kelba têlgrafeke dirêjva dikirin. Hetanî sibê kelb dora tewlê, gomê dibûne çerx, nedihîştin tu qûl-bende nêzîkî wanderabe. Cem me jî dizî zef kêm dibû, çimkî sal donzdeh meh bû qerewilê gund hebûn.

         Çi gava şev derketana derva, dêlika me ber derê tewlê ketibû. Pezê me tunebû, ç’êlekeke me û çend serî dewarê me hebûn. Gava dengê dêrî dibihîst, serê xwe hildibirî, me dinihêrî, dihat me şa dibû û careke dinê diçû cîê xweda diket.

         Apê Xelo dîsa navbirî da xeberdana xwe, cix’areke mayîn jî pêç’a, vêxist.

         — Xwedê tu ew Xwedêyî, lê gava tu ne ew gavî, — ewî careke mayîn xeberdana xwe pêşda bir. – Axlêve bû. Xêleke xurt ji şevê çûbû. Wextekê ez hişyar bûm, wê kaste-kasta dêlikêye, dêrî çencerû dike. Çi we veşêrim, çi Xwedê veşêrim, ez tirsyam, min lihêf kişande ser serê xwe û xwe ker’ kir. Ez fikirîm, wekî gur hatine. De, kambax sawa gura jî girane. Tirsa bin lihêfêda min xwe qincilandibû ser hev. Roja buhurîye, nizanim çiqas wede derbaz bû, wextekê min dî, reme çûyê webe jî, dya min be jî, wê ji cîê xwe rabû.

         — Reme dê-bavê tebe jî, — hazira gotê.

         — Dya min rabû, ç’ira vêxist, deyli bavê min kir.

         — Lo-lo, lo-lo, ca rabe, — dya min gotê, — çika çira kaste-kasta dêlikêye. Nebî gur hatine, dixwazin dêlikê bibin?

         Reme dê-bavê webe, bavê minbe jî, merîkî xewar bû. Dya min çend cara deylêkir, paşê hişyar bû.

         Gava dengê kaste-kasta dêlikê bihîst, tana kiras-derpê ji nava cya banzda û berbi dêrî çû. Em, zaro jî, rabûn nava cîê xweda rûniştin.

         Çawa bavê min derî vekir, dêlikê xwe avîte hundur, poç’a xwe hejand, xwe avît ser lingê bavê min û kaste-kasta wêye. Paşê revî dêrîva derket, bavê min, dya min dane pey. Me, zara jî, da pey wan. Dêlik derkete derva û dûz berbi tewlê çû, gihîşte derê tewlê çencerû kir.

         — Ya bi xêr, — bavê min got, — ev çi ecêbe? Dibe gur kulekêra ketye tewlê?

         Hahanga dadaê kilîta derê tewlê ji peltika dîwarê sivderê hilda û lez-lez berbi tewlê çû. Dya min ç’ira vêxistî hilda û da pey wî. Em, zaro jî, pê-pê pey wan çûn.

         Bavê min derê tewlê vekir, çû hundur. Dêlikê xwe ber wîra kir, pêşya wî çû hundur.

         — Qîzê, zû ç’irê bîne! – bavê min ji hundurê tewlê kire gazî.

         Gava em çûne hundur, me dî, wê ç’êleka me zaye, golika xwe alastye, ziha kirye, lê dewarê mayîn lêdane qetê xwe bir’îne, serê tewlêyî jorinda li hev civyane.

         — Te dî dêlikê çawa hat elametî da me, wekî ç’êlek zaye, — bavê min gote dya min. – Wekî nehata elametî neda me, em pênehesyana, hetanî sibê dêwêr wê golik pêpeskirana, bikuştana.

         Lê, bira! Hela divêjin se fem nake. Ez serê camera hazirkim, eva yeka min ber ç’evê xwe dîtye û çi ku min wera got, tu gilîkî xêlf têda tune.

         — Lê min ecêbeke mayîn ber ç’evê xwe dîtye, — çawa apê Xelo xeberdana xwe kuta kir, Hemzo destbi gilîê xwe kir.

         Eva yeka çend sala pêşda qewimye. Ezî şeher bûm, dixebitîm. Heyatekêda min xwera otaxeke biç’ûk kirê kiribû, têda dimam.

         Ji wê heyata me yek bi malêva çû welatê derekeda bixebite. Kelbekî wanî hînkirî hebû. Wana ew kelb xwera nebirin, dane cînarekî xwe.

         Bawer bikî weke salekê derbaz bû. Nemê wana timê serhevda diçûn-dihatin.

         Rojekê neferê malê dinihêrin, tabetî nakeve kelb, kaste-kasta wîye, diçe, tê, çencikê xwe davêje dêrî, dixwaze veke. Evê te zanin, wekî wextê gera wî nîne, lê çira usa dike, tex’mîn nakin, radibin derdixin derva. Vira jî tabetî nakevê, dike kaste-kast, berê xwe wî alîda dike û zûke-zûka wîye. Derva kêm disekine, tînin malê. Vêderê jî zûkînya wî naê birînê. Kurê malê dinihêre çi: ç’evê wî tijî hêsirin. Nan didinê, xwarinê didinê, dikin-nakin devê xwe nade tiştekî, orta otaxê diçe-tê, zûke-zûka wîye.

         Herneyse, serê camera neêşînim, hetanî sibê nahêle xew bikeve ç’evê neferê malê.

         De, şeherlûne, gelekî kelba hiz dikin, hiltînin dibin ser doxtir. Hûn zanin, şeherda doxtirê kelbaye mexsûs hene. Doxtir kelb dinihêre û wanra dibêje, wekî tu nexweşîke wî tune. Paşî vê yekê ew tex’mîn dikin, wekî tiştek qewimye û qestîka wê rojê bîra xweda xweyî dikin.

         Çend roj derbaz bûn. Mala xweyê kelb ji wî cînarê xwe, ku kelb dabû wan û malva çûbû welatê dereke, nemek stendin. Nemêda nivîsîbûn, wekî filan rojê (yanê wê roja kelb nedisitirî) kevanya malê çûye rehmetê.

         Eva gilîê han nava temamya wê mehelêda bela bû. Geleka bawer nedikirin. Wekî ez xwexwa wê heyatêda nemama, bawer bikî, minê jî bawer nekira. Lê ew neme ber min xwendin û ew roj jî rind dihate bîra min.

         Hûnê vê yekêra çi bêjin? Eva îdî ne bîne, ne jî fe’me, tiştekî usane, wekî bendera hela ne eyane.

         Derheqa wê yekêda gelekî xeberdan, lê usa jî nikaribûn bihatana ser fikrekê: ew çawa bû, ku kelb ser aqareke ewqasî dûr tê derxist yanê pêva eyan bû, wekî wê rojê jina xweyê wî wêderê mirye.

         — Welle, rastîê jî, bira, ecêbe, me hela tiştê ha nebihstibû, — apê Xelo Hemzora got û qutya titûnê dirêjkirê, wekî ew jî cix’arekê bipêç’e.

         Û aha hetanî nîvê şevê gundîê me oda mala apê Cimşîtda gilîê xweş dikirin, şevbuhêrya xwe dikirin. Û gilîê wan yek ji yekî xweştir bûn. Lê sed yazix, her tenê evê han bîra minda mane.

          s. 1967-a 

Wênekêş Arif Sevinç.