ÇAWA EZ SER REXNEKIRINA EDEBYETÊ BENGÎ BÛM…

ÇAWA EZ SER REXNEKIRINA EDEBYETÊ BENGÎ BÛM

Û BÛME “DIJMINÊ ÇANDA KURDA”

        Min fakûltêta fîlologîê-dîrokêda dixwend. Bere-bere min te’ma edebyeta  bedewetîê tex’mîn dikir. Û çiqas çû, ewqasî femkirina mine edebyeta bedewetîê zêde bû û min îdî tu şiêrek nenivîsî. Hela serda paşwextîêda, gava ez îdî radîoêda dixebitîm, min gotareke wa nuvîsî: “Min çira dest ji şayîrtîê kişand” û ew gotar “Rya teze”-da çap bû (25-ê dêkabrê s.1960-î). Êpîgrafa wê gotarê wa bû: “Dîwaro, tera dibêjim, bûkê, tu guhdarbî”. Dêmek, gilî ne tenê derheqa mindane, lê usa jî derheqa wan merivadane, ku merîfeta wane şayîrtîê tune, lê zorê poç’a poêzîaê girtine.

        Min îdî lap terka şayîrtîê da, destpê kir gotarê rexnekirina edebyetê nivîsî. Ez xwendkarê kûrsa 4-a bûm. Min gotarek nivîsî derheqa wê yekêda, wekî hinek şayîrê me giva nimûnê folklorê veçêdikin, lê dha xirab dikin û gele cara jî naguhêzin û çawa efrandina xwexwetîê ser navê xwe çap dikin, dêmek, dizya folklorê dikin. Hevaldersekî min hebû – Aşot Ohanyan, ku zef rind têorîa edebyetê zanibû. Min gotara xwe daê, wekî bixûne. Xwend. Begem kiribû, gote min: “Tu gura min dikî, were em evê gotarê bidne lêktora me Arşalûys Babayanê, bira bixûne, hela çika fikra wê çawane”. (Arşalûys Babayan doktora ulmê fîlologîê, profêsor bû). Me gotar daê. Rojek-dudu derbaz bûn, ewê gazî min kir û got: “Min gotara te xwend. Zef baş û rind hatye nivîsarê. Eger dixwazî, ez dikarim rêdaktorê rojnema “Grakan têrt”-êra xeberdim bona gotara te neşirke. Ez bawerim ewê gotara te begemke. Lê ez derheqa teda difikirim. Ez wan “şayîrê” we rind nas dikim. Ewê yazya teye paşwextîêda rola xirab bilîzin, wê nehêlin tu pêşda herî”. Paşî van gotinê A.Babayanê min gotar qelaşt, wêda avît.

        Ez paşwextîêda hatime bawerkirinê, wekî A.Babayan çiqas rast bû.

        Sala 1957-a bû. Havîn bû. Ez çûbûm gund. Fêrîkê Ûsiv ji Yêrêvanê hatibû û berevoka “Nivîskarêd kurdaye sovêtîê”, ku wê salê neşir bûbû, minra anî. Ser p’er’ê berevokêyî duda ewî wa nivîsîbû:

       “Ez didim te vê kitêbê,

        Kitêbê bêy xezebê,

        Bibijêrî sitqê qencî,

        Kî şayîre, kî jî çerçî”.

                 Min berevok xwend û dît, wekî poêzîa wêda cîwarkirî karê çerçya geleke. Min rêsênzîa wê berevokê nivîsî û bire “Rya teze”. Paşê eyan bû, wekî Xelîl Mûradov anotasîa wêye fire nivîsye, çawa wî çaxî qebûlkirî bû pesnê “lawika” dabû, tu kêmasîk nedabû kivşê (ne karibû, ne jî dixwest). Rêdaksîaê rêsênzîa min qebûl nekir bi wê menîê, wekî min sert nivîsye (“lawik” hînî dîharkirina kêmasya nebûbûn).

        Wexta ez teze hatibûm rêdaksîa “Rya teze”-da dixebitîm, min êpêce gotarê rexnekirina edebyetê nivîsîn û dane çapkirinê. “Lawika” tex’mîn kirin, wekî ezê derheqa “efrandinêd” wanda jî gotarê usaye tûj binivîsim, hatine cem rêdaktor, dew kirin, wekî ez îdî gotarê wî teherî nenivîsim. “Lawik”, ku hînî rexnekirinê nebûbûn, her tenê pesnê hev didan.

        Şuxul gihîşte wê derecê, wekî digotin: “Emerîk dijminê çanda meye û gotî nehêlin ew tevî civatê sêksîa nivîskarê kurda bibe”. Çiqas cara rûê gotarê rexnekirina edebyetêda gef min xwarine, hatine pêşya min, mala minra têlêxistine û hezar cûre gilîê netê gotine.

        Gotareke mine rexnekirina edebyeta kurdî “Edebyeta kurdaye sovêtîêye îro” rojnema “Grakan têrt”-êda bi zimanê ermenî (30-ê avgûstê s.1963-a) çap bû.

        Rojekê jî katibê wê rojnemêyî cabdar Artaşês Kalantaryan kolanêda rastî min hat û got:

        — Were, em herin rêdaksîaê.

        Em çûn. Ewî ji dex’la xwe nemek derxist, da min, got:

        — Bixûne.

        Min xwend û dît, wekî kome kolantemizkirê Tbîlîsîê qol kirine û ez gunekar kirime, wekî çira min wê gotara xweda çend şayîrê kurdê Ermenîstanê û Gurcistanê rexne kirine. (Femdarîye, “şayîrekî” kurdê Gurcistanê eva yeka dabû teşkîlkirinê). Min xwend û gote A.Kalantaryan:

        — Eger kolantemizkir bûne qîmetkirê edebyetê, keremkin ewê nemê rojnemêda çapkin.

        A.Kalantaryan kenya û got:

        — Çira em tex’mîn nakin, wekî eva nema çawa hatye teşkîlkirinê? Min eva nema da te bixûnî zanibî kê kîye. Lê qîmetê vê nemê jî eve, — got, neme qelaşt, avîte zembîla kêleka xwe.

        Lê dawya dawîê em gihîştin wê yekê, wekî “lawika” îdî usa tûj bersiv nedidan, hînî rexnekirina edebyetê bûn. Badilhewa nîne, wekî kurdzan Tomas Boîs (Thomas Bois) pirtûka xweye “The Kurds”, ku sala 1966-a Bêyrûtêda çap bûye, nivîsye: “Emerîkê Serdar merivê pêşine, ku destbi rexnekirina edebyeta (krîtîka edebyeta) kurda kirye” (rûpêla 128).