DÊMARÎ

DÊMARÎ

                  Kamilê gundîê me, reme ruhê mirîê webe, ruhê wîbe jî, hela hê êpêce serxwe bû, gava emrê wî bû cix’îzeke biç’ûk û kete orta wan herdu reqema, ku çend sala pêşda Keremê kurê wî ser kumeyta mezelê wî da nivîsarê.

         … Ew çend sal bû, ku mala wan hatibû gundê me û ketibû avayê cînarê me. Orta mala me û wan gelekî xweş bû, çûyîn-hatina me hevva hebû. Ew timê dihate mala me. Merîkî gelekî xeberxweş bû.

         Timê êvara, îlahî zivistana, dihate mala me, ber tendûrê rûdinişt, qelina xwe dadigirt, dû didaê û destbi mijûlîê xwe dikir. Em gelekî motacê gilîê wî bûn. Wexta dihate mala me, wekî kêfa wî xeberdanê jî tunebûya, em dorê rûdiniştin û lê dibûne t’ir’ik. Hetanî me serhatîk, mijûlîk lê neda gotinê, em jê dûrnediketin. Axir me gelekî ji wî û xeberdanê hiz dikir.

         Rojekê jî gilî hate ser dêmarya. Gişk ser wê fikrê bûn, wekî dêmarîê xirabtir tişt dinêda tune. Her tenê Kamil bû, wekî wê yekêra qayîl nîbû.

         — Axir hûn çira gişka dikine yek, — ewî got. – Jin jî hene, jinkok jî hene. We tirê nava dayîkada jinkok tunene? Yanê nava dêmaryada jinê esilzade tunene? Bi tex’mîna min, hene. Çira naqewime,wekî dê xweytîê ewledê xwe nake, gele cara tenê bona wê yekê dê tê hesabkirinê, wekî zaro anîne, rûbarê dinê xistine. Ewê jina wê salê neh zarê xwe hîştin, yekî kalra revî, çû, hûn wê dê hesab dikin? Mesele, wekî destê min bê, ez tu cara wê dayîk hesab nakim. Lê naqewime, wekî dêmarî tê ser zara, mînanî ronaya ç’evê xwe wana xweyî dike, mezin dike? Nha kêye dê? Ya zaro anîne, dinê xistine, lê xweyî nekirine yanê ya ew neanîne, lê xweyî kirine, mezin kirine, tu cara nîşan nedaye, wekî ew ne zarê wêne?

         — Lê dê dimîne çawa dê, — yekî gotê.

         — Hilbet, tu kes nikare dewsa dê bigre, — Kamil wîra qayîl bû. – Lê wexta qezya tê serê dê û kulfeteke esilzade çawa lazime zarê wê xweyî dike, firqîê nake ortê, bi fikra min, îzna wê jî heye xwe dya wan zara hesab bike, îlahî wexta zaro ewqasî kerema destê wê dibînin, çiqas wê destê dya xwe bidîtana, wexta ewe hela biç’ûkin û wêra usa têne girêdanê, çawa dayîka xweye helalra. Gilî derheqa kulfeta esilzadedane. Hilbet, her kes nikare usa bike.

         Ezê nha wera serhatîkê bêjim û hûnê xwexwa bêne bawerkirinê, wekî ne hemû dêmarîne, ku xirabin.

         Serhatya wî ha bû.

         Eme hela gundê meyî berêda bûn. Gula min, Kubara min û Keremê min hela biç’ûk bûn. Hûn zanin, wekî dya wan mirye. Gulperî dêmarya wane. Nizanin? Lê rastîê Gulperî dêmarya wane. Navê dya wane helal Qazê bû. Qazê – qaza rast: yeke çîle-qerqaşe pîbeden bû, gava wêda dihat, merî heyr-hijmekar bû wê û rêvaçûyînê binihêre. Ruhê min û wê qalibekîda bû.

         Hebûna me jî pak bû, em destteng nîbûn. Me rind ebûra xwe dikir, zarokê me jî sax’-silamet bûn, mînanî kulîlka bêxem xwera mezin dibûn. Şabûna min û Qazê jî ew bûn. De, hûn zanin, ez çiqasî zara hiz dikim. Qazê hê ji min zeftir ji wana hiz dikir. Dibên, Xwedê du kerema cîkî nake, raste.

         Hersê zarê min hela biç’ûke, binbêjing bûn, gava qezyake giran hate serê mala me. Qaza kulfeta min nişkêva nexweş ket, çend roja şûnda, reme ruhê dê-bavê hazirabe, ruhê wêbe jî, çû rehmetê…

         Qaranya hersê zarê hûr kete stûê min. Omid-êşanê min jî gundda tunebûn, wekî bihatana miqatî wan tifalê min bûna. Raste, der-cînara komek didan min, hey zaro xweyî dikirin, lê xweykirina xelqê wê çibe, wekî hersê kulîlkê min neç’ilmisin? Û ew roj bi roj diç’ilmisîn.

         Min ewqasî Qazê hiz dikir, wekî paşî mirina wê nexwest jineke teze bînim. Min qirar kir, wekî gerekê ez bi xwe zarê xwe xweykim, mezinkim. Û min zaro xweyî dikirin, çi dikaribû dikir, lê roj bi roj ewana paşda diçûn, emrê min jî hemîn ne tu emir bû. Min xêle wext wa derbaz kir, dît, wekî ha nabe.

         Der-cînar, qewm-pismam jî minda ketin, wekî bizewicim. Hema boy xatirê zara jî mabe, minra digotin, tu gotî bizewicî, wekî yek hebe wanra xwarinê çêke, kincê wan, serê wan bişo. Mala bê kulfet – xirabeye. Min dî boşe, ha nabe, ez nikarim zara xweykim. Emrê min jî hemîn ne tu emir bû. Ez fikirîm: “Rastî jî lazime ez bizewicim, yeke şîrhelal bînim, wekî zarokê min xweyke, mezinke”. Lê gava navê dêmarîê dihate ser zarê min, ez ji qirara xwe paşda vedikişyam: “Axir çiqas pakbe, dîsa dêmarîye”, — ez difikirîm û hertim min zewaca xwe paşda dêxist.

                  Êpêce wext kete ortê. Halê min, zara ne tu hal bû. Ez çiqasî diçerçirîm, diqacqicîm, wekî wana pak xweykim, lê dewsa xweykirina kulfet nedigirt. De mêrê çawa karibe şuxul-emelê jinê bike? Yanê nazikaya destê mêr û jinê yeke? Ez gelekî fikirîm, min rokir-pîva, xêrxaz ketine ortê û ez dame bawerkirinê, wekî hema bona bîranîna Qazê, qedrê wê jî mabe, ez gotî ese bizewicim, lê yeke şîrhelal bînim, wekî zarê wê xweyke, mezinke. Ez vê jî bêjim, wekî gele tişt jî mêrra, bavê zarara girêdaye. Dêmarî ç’ev dide mêrê xwe, wekî ewî zarara pakbe, qurbanbe-heyranbe, nikare biqewime, wekî dêmarî vê yekêra hesab rûnanê. De, ya min jî, hişê min bona zara diçû, ruhê min wêderê bû, kîderê wana lingê xwe dadanîn. Xulese, ez sere hazira neêşînim, ez zewicîm. Min eva Gulperya jina xwe anî. Gulperî ku hate malê, teê bigota ruh ber min û zarada hat. Raste, sifte zaro vedikişyan, ewqasî xwe nedispartnê, lê bere-bere hîn bûn. Wextekê şûnda orta wan usa xweş bû, teê bigota dayka wane helal hema eva bi xweye. Merî ya Xwedê bêje Gulperîê jî ew mînanî ronaya ç’evê xwe xweyî dikirin, her cara digot: “Kerem, Kubar, Gulê”, hezar Kerem, Kubar, Gulê ji dêv dibarîn. Wededa sere wan, kincê wan dişûşt, xwarina wana didaê. Usa wanra hatibû girêdanê, usa ji wana hiz dikir, wekî te tu cara nedigot ew ne zarê wêye helalin.

         Min ku eva yeka ber ç’evê xwe dît, perê min tunebûn pê bifiryama. Min xwe gunekar dikir: ne axir sifte ez dilê xweda difikirîm jina duda çiqasî jî başbe, dîsa dêmarîye, wê timê zara hilê, tepê wê ser sere wanbe, ewê kutayî-lêdayî bin, wê wededa sere wan neşo, nanê wan nedê. Çiqas jî pakbe, qîza xelqêye, dilê wê ser zara wê neêşe. Lê dêmarî jî heye, dêmarî. Ez rast wera bêjim, gunekar bûm, wekî wextekê derheqa Gulperîêda usa difikirîm.

         — Lê alîkîda jî tu gunekar nînî, — yekî ji hazira got. – Çimkî wexta nave dêmarîê didin, xênji xirabîê, ernûsîê û nepakîê tiştekî mayîn naê tex’mînkirinê.

         — Tu rast dibêjî, — Kamil gotê. – Axir gere wext-wede derbazbe, bibînî û bêy bawerkirinê, paşê bêy ser fikra kutasîê. Lê fikra kutasîê ew bû, wekî Gulperîê dewsa dya wan girtibû.

         Zara jêra digot “daê”. Ewana nizan bûn, wekî Gulperî dayîka wana helal nîne, lê dêmarya wane. Û roj bi roj mînanî kulîlka gul vedidan, mezin dibûn, tu xem û xiyaleke ruhê wanî temiz tev-hevdu nedikir. Dîsa ew bextewarya berê vegerya bû mala me. Em zûva çûbûne şeherê nêzîk. Hersê zarê min îdî diçûne mektebê, fember bûn, rind jî hîn dibûn.

         Rojekê jî Gula min ji mektebê vegerya malê. Mede-mirûzê wê qet merya xweş nedihat. Hetanî êvarê ewê qet pakî mera xeber neda, parî nan nekire devê xwe û beşera wê xweş nebû. Em çiqasî pêda ketin-neketin, ewê tu tiştek mera negot. Lê êvarê, wextê emê îdî biketana nava cya, ewê îdî xwe zevt nekir, bû îske-îska wê girya. Ez û Gulperî gelekî pêda ketin, çika çira digrî. Ew hey digirya û hey jî mera digot, çawa îro ewê û kurê cînarê me – Sivik kirine şer û Sivik hildaye jêra gotye: “Tuye êtîmî, t’u dya teye helal heye? Gulperî ne dya teye, ewê tu xapandî, ew dêmarya teye, dya te mirye”. (Sivik kurê gundîê me bû, mala wan jî hatibû şeher, dîsa cînarê me bû). Ewê ha digot, digirya û mera jî digot, wekî çira me hetanî nha ew yek jêra negotye, jê veşartye.

         Wexta Gulê ha digot û digirya, Gulperî spîç’olekî bûbû, xwe zevt nekir, ew jî pêra girya. Min tex’mîn dikir, wekî ew yek bona wê derdekî çiqasî girane, çiqasî ber xwe dikeve. Zûr bûbû ç’evê min û zara dinihêrî.

         Herdu zarêd dinê jî vê yekê hesyan. Min lênihêrî, wekî wa nave: min hilda çawa ku hebû, usa yek bi yek wanra gilî kir.

         Paşî vê yekê ewana îdî xwe ji Gulperîê dûr digirtin, aveke sar orta wanra derbaz bûbû. Zara îdî gura Gulperîê nedikirin, lê hildihatin, qestîka hêrsa wê radikirin. Lê Gulperîê dîsa mînanî berê ew ronaya ç’evê xwera xwey dikirin û nîşan nedida, wekî vê guhastina zara tex’mîn dike.

         Rojekê jî Kerem nexweş ket. Nîvê ruhê Gulperîê pêra çû, qet deqekê terka Kerem nedida, ji kêleka cîê wî ranedibû, hêsir ji ç’eva zya nedibûn. Axir Gulperîê zef ji Kerem hiz dikir. Me dikir-nedikir, pê nikaribû ji kêleka cîê Kerem rakira. Eva Evdilê min jî dêstda bû. Evdile malda hîştibû û hatibû nexweşxanê. Diqewimî, wekî ewê piştgirêdayî ç’evê xwe nedida hev, hetanî sibê ji cîê Kerem dûrnediket. Nexweşxanêda dû-derman dane Kerem, lê kirin-nekirin, ç’are pê nedibû. Doxtira got xûna wî kême, lazime xûnê bidne wî, bêy wê yekê ew pak nabe. Xûna me hildan, lênihêrîn. Her tenê xûna Gulperîê mînanî ya Kerem bû.

         Gulperîê pêra-pêra çiqas lazim bû xûna xwe da Kerem. Çendekî şûnda Keremê min pak bû. Şayî bikeve qapîê we jî, kete mala me jî.

         Gulê û Kubarê ev yek ber ç’evê xwe dîtin, fem kirin, wekî dêmarya wan çiqasî ser wan şewitye, wekî ew ne dêmarîye, lê dya wane helale. Hêja wana tê derxist, wekî çiqas rind nekirine, gava hêrsa dya xwe rakirine, gura wê nekirine, derheqa wêda xirab fikirîne.

         Wê rojê şûnda dîsa orta wan û Gulperîê usa xweş bû, çawa berê bû. Te tirê Gulperî dayîka wane helale, ew jî ewledê wêne. Diqewimî ewê sertî Evdile dikir, lê gilîkî sar wanra nedigot. Wan jî alî dê dikirin, her cara digotin “daê”, hezar “daê” devê wan diket. Nha jî em hatine vî gundî û hûn her tiştî ber ç’evê xwe dibînin. Kê wê bêje, wekî Gulperî dêmarîye? A, gilîê min jî derheqa kulfeta hadane…

         Rastîê jî hetanî wê rojê me tirê Gulperî dayîka wan zaraye helale. Me carekê tex’mîn nekiribû, wekî firqîke biç’ûk têke orta Evdilê xwe û wan hersêkê mayîn. Û em ecêbmayî man, gava pê hesyan, wekî ew dêmarîye.

s.1962-a