NIKARIBÛ

 

 

NIKARIBÛ

 

                     Avdel sazbendê gund bû. Zurneçî bû. De, her zurneçîk usa jî pêra meyê lêdixe. Dengekî xweşî lêbû, distra. Şayê gund temam ewî dikirin. Gundê cînar jî dihatne pey dibirin, şayê xwe dikirin. Avdel tu kesek bê qedir verênedikir, xwe her derara digihîand.

                  — Avdelê me nîbe, hûnê çawa şayê xwe bikin, — gundîê wî xweşîê xwe gundîê cînar dikirin.

         Û Avdel her dera destê bext û miraza digîhande hev, şayî şên dikir. Rastî jî gula govenda bû. Him lêdida, him direqisî, him distra. Lê laqirdîê wî!

         Wexta govend dikimkimî, te hew nihêrî yekî ahil radibû berbi Avdel diçû, ber disekinî. Avdel dengê zurnê dibirî. Ewî ahil digotê:

         — Avdel, ca bidî xatirê Xwedê, tê nha jî mera hevekî deng bistrêyî.

         Avdel dikete sergovendîê, dev-ç’evê wî meryara dikenyan, destmal dihejand, çokê wî binda direqisîn, destpê dikir, digot û sergovendî dikişand. Ewî tenê digot, nedihîşt merî pêra bibin heval.

         Hetanî govend bela bûya, çend cara Avdel bi deng govend digerand. Wexta zurne hiltanî, miqamê kilama nîvcî lêdida. Gava te guh dida lêdana wî, te tirê tilî-pêç’îê wî distrên, usa şîrin, usa nazik miqam cî tanîn. Nazikaya sazbendya kurda te wî çaxî tê derdixist, gava guh dida meya wî. Ç’evê xwe digirt, dikete nava be’ra sazbendîê, hemdî xwe sovekarî dikir û hazir pey xwe dibirin. Kîjan şaya Avdel navda bûya, rastîê dibû eyda sazbendîê û tu yek mînanî ya mayîn nîbû, her yek başqe bû û her yek bi reng-awaz, nexş-nîgarê tezeva dida xemilandinê.

         Avdel yekî bejnêda kinik, k’ir’nûkî, deve-devî pêncîsalî bû. Merîkî laqirdçî, devken û helal bû. Bi ruhê xweva ewqasî temiz bû, çiqasî sazbendya wî bû. Simêleke sêreke bijoqî ber poz bû, ç’evne gire reş lêbûn, tu têlekî spî neketibû sêrî.

         Raste, husnê dinêda ewqasî jî berbiç’ev nîbû, lê rûê sazbendîê, xeysetê wîyî başda gişka jê hiz dikir. Îlahî sazbendîê kêmasîê bejn-bala wî, seke-sinçê wî kiribûne bin perdê û ji gundîê wî, ji nasa tu kesî ew kêmasî tex’mîn nedikirin. Gele bûk, jinê cahil ser bengî bûbûn. Lê ewî xwe dewsa nezana dadanî, çimkî zewicî bû û îzin nedida xwe, wekî navekî xirab peykeve.

         Ji ahila hiz nedikir, ruhê wî wêderê bû, kîderê cahil lê hebûn.

         — Gava diçî kêleka kala rûdinêy, tu xwexwa jî wanra kal dibî, — ewî timê digot. – Lê wexta tevî cahilanî, tu jî wanra cahil dibî.

         T’u rojeke wî bêy sazbendîê derbaz nedibû. Wexta zivistan bûya, şayî tunebûna, mala xweda lêdida. Cahilêd gund xwe dengê wî digirtin û diçûn dorê top dibûn. Ewî wanra meyê, zurnê dixist, distra. Wî û cahila laqirdî hevdu dikirin çawa taydaşê hev.

         Wexta cahilekî bixwesta hînî lêxistina meyê, zurnê bibe, bi şabûn qayîl dibû hînke. Ew cahil piş xweva dida seknandinê, têl danî, digote cahilekî mayîn, wekî tilîê wî cahilî daynin ser tilîê wî û bi wî benî girêdin. Wexta girêdidan, kuta dikirin, ewî meya yanê zurnê hildanî û ewqas wext lêdida, hetanî tilîê xort diwestyan, diqerimîn. Wê şûnda dida vekirinê û dihîşt, wekî hevekî hêsabe. Paşê zurnê yanê meya didaê û digotê, wekî lêde. A hema wextê wê lêdanê jî cî bi cî kêmasî şaşîê wî digotnê û dew dikir, wekî dîsa lêde. Ewî çend xortê gund hînî lêdana meyê, zurnê kirin, lê lêdana wan ku, lêdana Avdel ku!..

         Êvara, wexta diçû odê, ese zurne, meya xwe dikire cêva xwe, xwera dibir. Û gele cara qestîka usa dikir yek bêje, wekî meyê yanê zurnêxe. Îdî hîvya gotina mayîn nedima, pêra-pêra ji cêva potê xweye hundur derdixist û lêdida yanê jî wê bistra hetanî ode bela dibû.

         Bahara û havîna jî cahil dora xwe top dikirin û ç’ya-banîê dora gund diketin. Dengê meyê bihata birînê, dengê zurnê dihat, dengê zurnê dihate birînê, qîrînya Avdel bû distra. Gele cara nanê xwe xwera dibirin û hetanî êvarê nedihatin. Xwera digeryan, pincar dixwarin. Avdel jî diqîrandê. Gava diwestyan, rûdiniştin, berî gişka Avdel ser piştê ser şînayê vedilezya û ezmanê sayî dinihêrî.

         — A sazbendî jî mînanî vî ezmanî sayîye, — digot û radibû ser xwe rûdinişt. – Hevt xwezila min wî merivî, ku karibe mînanî ç’ivîka nava wêda bêminet bifire. – Û careke mayîn ser şînayê vedilezya. Te hew nihêrî, serê xwe neyseyî bilind dikir û dûmayî da xeberdana xwe. – Gelî lawika, hûn zanin, sazbendî, dengbêjî berî xem-xiyala didin, wana ji merya dûr dixin. We tex’mîn kirye, merîê sazbend dereng kal dibin? Bi tex’mîna min, menî sazbendîye. Bona ez jî zû kal nebim ezê nha wera miqamekî xweş lêdim, — bi ken digot û zurne hildanî.

         Dengê zurna wî dikete wan ç’ya-banya û te tirê wan çar alya sazbendî dibare. Îdî lawika teyax nedikirin, radibûn, destê hev digirtin diketne govendê. Zurna Avdel usa xweş bû, wekî tunebûna teqla defê nedihate tex’mînkirinê û lawika her tişt bîr dikirin û direqisîn. Hetanî êvarê k’ar-p’eşê wan ev bû, te’rî dikete erdê, Avdel zurnê dixist, dida pêşya cahila, berbi gund dihat.

         Xebata wî bi sazbendîê, dengbêjîê dihate kirinê. Qe cahila dihîştin, wekî ew xebatê bike? Cahila ew kiribûn nava brîgada xwe û nedihîştin, wekî destê xwe bide tiştekî.

         — Her tenê tu mera bistre, meyê, zurnêxe, karê te tiştekî neketye, emê her tiştî bikin, — cahila digotnê, Avdel dikirine orta xwe û berê xwe didane deştê.

         — Ê, we tirê hûnê zyanêkevin? – Avdel bi ken digote wan. – Kara mine jî, kara weye jî. – Û herdu alya destpê dikirin. Bin sewtê sazbendya Avdelda, kubra wîye xweşda xebat dha sivik pêşda diçû, cahila westandin tex’mîn nedikirin.

         Nanê nîvro dixwarin, kuta dikirin. Avdel meya derdixist, miqamekî xweş lêdida.

         — Ez vî miqamî lêdixim, wekî kirina we, xwarina we we xweş helalbe, — digot, bin simêlava dikenya. – Wekî ez nîbim, halê weê çawabe?

         — Lê wekî me nîbe, hale teê çawabe? – cahilekî digotê.

         — Rastîê jî gotin-gotina teye, — Avdel beşerxweş dibû. – Ez bê we nebin. Hûn jî bê min nebin.

         Û êvarê bi kilam yanê bi zurnê tevayî vedigeruane gund. Ser bengzê tu yekî te tex’mîn nedikir, wekî ew temamya rojê çolêbûye, ber te’vê bûye, kêlendî kişandye yanê jî tirmix kirye. Kêfa gişka cî bû, bengzê gişka xweş bû. Lê kêfa Avdel dha cî bû. Ruhê wîyî motacê sazbendîê ji xem-xiyalê ser erdê diqetya, mînanî teyredeke batinî digihîşte ezmanê gundê ç’yayî ç’îk-sayî û nava wîda perwaz dida.

         Xebata mala Avdel jî xorta dikir. Wexta didîtin Avdel xebatekê dike (çandinîê dike yanê diçine, box’aza kartola lêdide, av dide yanê radike, gîhê didrû yanê berev dike, xulese, çi xebatê jî dike), cahilê gund xwe pêra digîhandin, serê zevîê yanê bostan didane rûniştandinê, digotnê, wekî kilamekê bêje yanê miqamekî lêde, lê bi xwe destbi xebatê dikirin.

         Temamya wê mehelê dihate temaşa dengê Avdel yanê lêdana wî û xebata lawika.

         Avdel gula gund bû. Ç’ûk-mezinê gund qedrê wî digirtin. Ew jî ser sazbendya xwe, ser gundê xwe, îlahî ser cahila, bengî bûbû û bêy wan tex’mîn nedikir, wekî dikare rojekê bijî.

          

* * *

 

         Kurekî Avdelî taê-tenê hebû. Îdî êpêce mezin bûbû, destê wî dar girtibû. Kurê wî te’l nexweş ket. Îdî doxtir neman Avdel kurê xwe nebire ser. Bir derxiste Yêrêvanê jî, çendekî avîtne nexweşxanê, lê gede roj bi roj paşda diçû. Doxtira lênihêrîn boşe, gede ji nexweşxanê derxistin. Avdel û jinê ew anîne gund. Gede îdî ji nava cya ranebû, çendek kete otrê, gede emrê xwe da hazira.

         Avdel qurifî bû, ketibû hev. Mirina kur gelekî hukumî ser kiribû, axe-ax, ofe-ofa wî bû, destê xwe kiribû qayîşa pişta xwe, nava malê diçû, dihat. Dê hemîn xwe peritandibû, qertela qertel bûbû lepekê.

         Ji hemû gundêd cînar hewarî hatin. Kê Avdel nas nedikir, qedrê wî nedigirt, wekî nehatana hewarîê?

         Çawa edet bû gede birin heq kirin. Der-cînara hewarî hildan, Avdel û jina wî jî teglîf kirin, birin.

         Ew çend roj bû gede miribû, lê hewarî hela hê dihatin. Dihatin azaya Avdel, ber dilda dihatin, paşê cînara ew dibirin malêd xwe, nanê xwe dixwarin û diçûn.

         Paşî mirina kur tê bêjî Avdel hatibû guhastinê: Avdelê berê çûbû, Avdelekî teze hatibû dewsê. Zef kêm diçû nava cimetê, mînanî berê devê wî bi ken nîbû, laqirdî nedikirin. Çiqas cahil dihatin nêzîkî wî dibûn, ewqasî ew ji wan dûr diçû, nedixwest mînanî berê tev cahila here, bê. Cahila ev yek tex’mîn dikirin û fem dikirin, wekî nha ewî dilşkestîye, wextê derbazbe, dîsa Avdelê mînanî berê ji wan neqete.

          

* * *

 

         Serê baharê û havînê bû. Ç’yaê dora gund bi hezar awazî xemillî bûn. Merîê xweyî dil nikaribûn malda rûniştana, gava zeyneta ewqasî batinî dora gund vebûbû. Cahil sibê hetanî êvarê çolê bûn. Qîzê cahil şalikê wan ber pincar diçinîn. Kerî-sûrya digirtine wan ç’ya, kito-kito dibûn, şivan û berxvana fîq didane li ser lêva û dilîlandinê. Wîte-wîta ç’ivîk  û teyreda bûbû sîmfonîake tebyetî û herdera padşatî dikir. Eger merîyî û xweydilî, de were vê demê malda rûnê, derneê û zeyneta vê tebyeta cinetî ber ç’evê xwe nebîne, dilê xwe bi wê rehet neke!

         Û Avdel ji mal derket, ber derê xwe sekinî, çayîr-çîman, ç’yaê dora gund nihêrî û bê hemdî xwe ji cî livya. Ji gund derket, berê xwe da ç’ayê Reş. Hêdî-hêdî diçû, mînanî merîkî eac der-dorê xwe dinihêrî û jê têr nedibû. Çû, çû, piş ç’îêva qulibî, gihîşte ger’ekê. Ger’ê mînanî xalîça hezar rengî kulîlk dabû. Ortêda rûnişt, qama wî nehat velezya, destê xwe ç’evê xwera kire sîberk û ezmanê ç’îkî-sayî nihêrî.

         Çend cahil fêza gund bûn. Gava ew dîtin, ecêbmayî li hev nihêrîn.

         — Dibe diçe gundê cînar? – yekî got.

         Kesekî caba wî neda, çimkî ne karibûn îzbatkin, ne jî karibûn înkarkin.

         — Were em dîna xwe bidnê, çika kuda diçe û çi dike, — yekî got.

         Qirar kirin ç’evnihêrya wî bin. Cîê xweda rûniştin, gelekî wî alî nihêrîn, lê Avdel ji ger’ê derneket. Wextê nanê nîvro jî derbaz bû, lê Avdel nehate kivşê.

         — Dibe kendêlra derketye, alîkî mayînda çûye, me nedîtye? – ewê pêşîê got.

         — Wê kendêlra kuda here, xwe naçe wan te’ta.

         — Tu zanî, îsal pincareke çawa wan te’ta jî şin bûye, — cahilekî kinikî reşotangî got. – Îsal hetanî serê zinara jî şin bûye.

         Cahila ha xeberdan, fikir pêşda dikişandin, bi xwe jî ew fikir înkar dikirin. Êpêce wext wê ortê derbaz bû, ro îdî dadigerya, gava dîna xwe danê – Avdel ji ger’ê derket. Kumê xwe derxistibû, girtibû destê xwe, serê xwe bilind kiribû, bi gavêd çeleng diçû û hey mêl dibû kulîlkek, guleke beyanî diçiripand, xêle wext bîn dikir, paşê wêda davit. Wexta hat ranêzîkayî gundra kir, kumê xwe kire serê xwe, serê xwe berjêr kir û hêdî-hêdî pêşda livya.

         Cahila dîna xwe danê hetanî gihîşte ber dêrî. Mala Avdel pêşber bû. Ser selê ber derê xwe rûnişt. Jin derket, careke mayîn çû hundur. Xêlekê şûnda derdanek dêstda dîsa derket. Av destê Avdel kir, pêjgîr daê. Avdel destê xwe, serç’evê xwe temiz kirin u tevayî çûne hundur.

         — Ewî vê sibêda hetanî nha wê ger’êda çi dikir? – ewî kinik pirsî.

         Cahila ç’evê hev nihêrîn, tu serederî ji vê kirina Avdel dernexistin, qirar kirin sibê jî dîna xwe bidnê, çika çi dike, paşê berbi gund çûn.

         Çawa qirar kiribûn, rojtira mayîn jî cahil ji gund derketin û qerewiltya Avdel kirin.

         Her tişt mînanî roja duh hate wekilandinê.

         Cahil nêzîkî ger’ê bûn û newala nêzîkda xwe veşartin, guh danê, çika çi dike.

         Her tişt seqirî bû, her tenê wîte-wîta ç’ivîka û teyreda bû. Dûrva dengê fîqa berxvana dihat.

         Xêle wext ha derbaz bû, dengekî nas li wana tesele bû. Dengî hêdî bû, lê gelekî nas bû.

         — Dengê Avdele, — ewî kinik got.

         — Bo xwe Xwedê neke, — yekî dinê ber gilîê wîda hat. – Avdel, dilşikestî, qe îznê dide xwe, wekî bistrê?

         — Dilê wî wê çawa temûl bike, wekî nha bistrê? – yê sisya kete nava xeberdanê.

         — Hela hiş, em guh bidnê, — yê kinik got û destê xwe da ber guhê xwe.

         — Te ku antêna xwe pêva kir, tê ese zanibî, çika ew dengê kêye, — yekî ken gotê. Hazir kenyan, lê yê kinik guh neda ser xeberdana wan û hiş-sewdê wî tenê alîê deng bû.

         Lê deng nişkêva hate birînê. Gelekî hîvîê man, lê deng îdî nehat.

         — Ezê vî serê xwe ç’elkim, hergê ne dengê Avdel bû, — yê kinik got. – Çira ez dengê Avdel nas nakim?

         — Bo heyfa erdê nîne, wekî wî serê teyî vikî-vala xweyke, — hevalekî laqirdîê xwe pê kir. – Tiştekî usa bêje, wekî bikeve aqila. Nha Avdelê dilşikestî, ku eva mehek tune kurê xweyî taê-tenê ç’elkirye, wê rabe bistrê?

         — Ya te Xwedê hewla te ji dewlê avîtye, ne hiş daye te, ne jî bihîstineke pak, — yê kinik gotê. – Tu qe nikarî dengê bilbil û zirîna k’erê ji hev başqekî. Ewqasî tu hevalkingê meyî, em vê yekê nadne rûê te. Ya na tu ku, sazbendî ku?.. Wexta “Şalik-şînokê” lêdidin, te tirê “Romanîye”. Çend cara Avdel jî tera gotye, wekî tu û sazbendî gelekî ji hev dûrin.

         Herdua wê êpêceyî laqirdîê xwe hev bikrana, eger yê nava wanda mezin wan hilnehata.

         — Bo terk bidin, em bibihên, çika dengê kêye, — ewî herduara got.

         Lê deng îdî nedihat. Hetanî ro dagerya guh danê, lê tê bêjî qestbende deng beta vebûbû û nedihat.

         Paşî çûyîna Avdel ew jî rabûn.

         — Lê em badilhewa tele-tel neçûn, nêzîk nebûn, çika ew bû yanê na, — yê kinik got.

         — Lê wekî nişkêva em bidîtana, wê negota hûn qerewiltya min çi dikin?

         — De, meê menîk bidîta.

         — Wê menya xwe sibê bibîne, — cahila gotnê yê kinik û dîsa qirarkirin sibê jî qerewiltya Avdel bikin.

         Roja sisya lawik tele-tel çûn, nêzîkî wî bûn. Avdel ser piştê velezya bû, ezman dinihêrî. Nişkêva rabû, rûnişt, der-dorê xwe nihêrî. Wexta dît kes tune, hêdî destbi kilama “E’liko lao” kir.

         — Lê min digo Avdele, we bawer nedikir, — yê kinik got.

         — Hişş…

         Distra, hey jî pêra bê hemdî xwe dengê xwe bilind dikir. Ketibû bin hukumê kilamê û her tişt bîr kiribû. Dengê wîda xemeke kûr hebû, te pêra-pêra tê derdixist, wekî ji dilê birîndar tê. Kuta kir, kesereke kûr rahişt û careke mayîn ser piştê ser şînayê velezya.

         Cahil cîê xweda bûne rusas. T’u yekî turuş nedikir wê kerbûnê biteribîne. Her yek fikir, mitalêd xwera gîro bû.

         Êpêce wext ser piştê velezya. Paşê rabû, dest bire pêsîra xwe, meya derxist. Qamûşê wê şilkir, carekê-duda pivkirê, paşê kire serê meyê û da ser lêva. Miqamê “Metê dêranê” herçar alya perwaz da. Wîte-wîta ç’ivîka û teyreda hate birînê, tê bêjî wan jî guh didane vî miqamî. Avdel emrê xweda ewqasî zelûlî lênedabû, çawa vê carê bû. Zelûlî ji miqamê wî dirijya. Miqamda sawa mirinê hebû. Lê ew saw gelekî dûr bû, ber sazbendîê bûbû pepûk. Mirinê sazbendîêra dest danîbû, hatibû raê. Sazbendîê mirin dabû bîrkirinê û alt kiribû.

         Paşê miqamê “Hekîmo” lêda. Vira şikyat hebû. Û tê bêjî ew ji sazbendya xwe gazin bû, wekî nikaribû pêşya mirinê bigirta û nehîşta taê-tenê serî danya ax-berê sar. Şikyat û gazin tevîhev bûbûn, şerê wan bû.

         Xorta turuş nedikirin xwe bihejînin yan jî ji cî bileqin, wekî dengekî zêde, sewteke zêde nekeve nava awazê wî miqamî. Bi serî wî miqamî zar ketibû derd-kulê dilê Avdel, bi sewtê sazbendîê ç’ya û banî, gelî-gevoz, gîhê û kulîlkara xeber didan. Ew Avdel nîbû, çimkî ewî hela tu cara usa lênedabû. Ew derd-kulê dilê wî bûn, ku derevebûbûn û dabûne der. Tu ra wana nedibû. Gerekê bi sazbendîê derevebûna. Avdel bûbû qûlê wan û her tenê karibû xwestina wan bîne sêrî. Derd-kula usa kiribûn, wekî Avdel xwe, der-dor, her tişt bîr kiribû, xênji dilê birîndar, ku dikaribû her tenê bi sewtê sazbendîê, îlahî miqamê meyêye waye zelîlî bicebire. Avdel lêdida, dixwest wan derd-kula bide kerkirinê, lê wana dha serî hilda bûn. Gelekî lêxist, nexş-awazê teze kirine navê. Lê kela dil danenî. Ernê wî rabû, meya wêda danî, zurne derxist. Qamûş kire sêrî û xwest lêde, lê pakî deng ji zurnê derneket. Lez ketibû, teze tex’mîn kir, wekî şil nekirye. Qamûş ji serê zurnê derxist, pivkir, çend cara pivkir. Bû qûjînya qamûş: kire serê zurnê û lêda. Dengê zurnê çû kete nava ç’yaê dorê, paşda zivirî, pêl dida û dûr dipekya. Miqam nedihate tex’mînkirinê, ewî bi xwe jî nizanibû çi lêdide, carekê-duda tevîhev kir, dihate kivşê, wekî tilîê wî xam bûne. Lêda, lêda, miqam dirêj kir…

         Cahila îdî taba xwe neanîn, hindava xweda, bê hemdî xwe rabûn şipya û sekinîn.

         Avdel her tişt bîr kiribû, ew bû û zurna wî bû. Rabûbû şipya, xwe cîda dihejand, wî tirê dîsa nav dewetêdane, lêdide.

         Ewî cahil nedîtin, çimkî ç’evê xwe girtibûn û ketibû nava dinya sazbendîêye batinî. Gelekî lêda, çend miqam guhastin. Îdî rind dihate tex’mînkirinê, wekî kîjan miqamî lêdide.

         Cahil cîê xweda sar bûbûn, zûr bûbûn ç’evê hev dinihêrîn. Tu kesî wan nikaribû vê kirina Avdel şiroveke. Hinek ditirsyan: dibe Avdel kerba hişê xwe unda kirye, lema ha dike. Lê gava guh didan lêdana wî, pêra-pêra ji wê fikrê paşda vedikişyan, çimkî mînanî hercar tilî-pêç’îê wî meryara xeber didan û Avdelê berê bi lêxistina xweva, bi hostatya deng-awazê lêxistina xweva ber te disekinî.

         Xulese, dengê zurnê hate birînê. Westyayî cîê xweda rûnişt û xwest careke mayîn ser şînayê veleze, gava ç’ev cahila ket. Xwe xurdilî, mînanî merivekî bibe dizê sola xwe.

         Cahil nêzîkî wî bûn.

         Serê xwe kiribû ber xwe, şînkayêva mijûl bû. Bê teglîfkirin cahil dorê rûniştin.

         Xorta dîna xwe danê. Nava van çend rojêd axirîêda êpêceyî hatibû guhastinê, kal bûbû, têlê spî ketibûne cênîkê.

         Xêlekê gişka xwe ker’ kir.

         — Kambax, k’ir’ê wê dihatine min, — Avdel mînanî gunekar ber xweda got. – Tilîê min dixuryan. Min nikaribû.

         Tu kesî caba wî neda. Usa jî ker’e-ker’ rabûn serê wan berda, berbi gund çûn.

         Payîzê dengê zurna Avdel nava gund bela bû. Gundda dewet bû, zurneçîê wê jî Avdel bû. Mînanî berê cahil dorê top bûbûn û Avdel miqam zû-zû diguhastin, dabû pêşya sergovendîê û xwe dihejand. Dîsa dengê zurna wî ew der hildabûn.

s. 1976-a