ZÎNÊ

 

 

ZÎNÊ

 

“Xemê min xiyalê te didane bêrî”

(Ji kilameke cimetê).

   

                  Rojekê yekî minra têlê xist. Dengê wî nas bû, lê min tê dernexist, kîye. Ewî jî navê xwe negot. Me êpêceyî xeberda, xulese, ewî usa jî navê xwe negot, adrêsa cîê xebata min pirsî û got, wê zûtirekê bê bal min.

         Xêle wext şûnda yekî derê kabînêta min vekir û derda hat. Sifte min nas nekir, lê wexta kenya, ez ji cîê xwe rabûm û sek’imîm, sekinîm.

                  — Çye, tu min nas nakî? – ewî got û e’ks min nihêrî.

         Ez dîsa dudil bûm û zûr bûm ç’evê wî nihêrî.

         — Qijqij, çira ez ewqasî hatime guhastinê, wekî tu min nas nakî, — ewî hela xeberdana xwe kuta nekir, gava min xwe avîte pêsîrê.

         — Xetîf…

         Em çûne dest-rûê hev, tê bêjî du bira xerîbîêda rastî hev hatin.

         Xetîf hevaldersê min bû. Min û wî sê sala tevayî mekteba navînda xwendibû. Ez û Xetîf ne ji gundekî bûn. Ew gundê cînarda dima. Ne gundê me, ne jî gundê wanda wî çaxî mekteba navîn tunebû. Merkeza nehîêda mekteba navîn hebû. Û em herdu ji gundêd başqe-başqe çiqas roje dihatine mektebê û diçûn. Me sê sala tev xwend. Ewî minra bi şîrinayî digot “Qijqij”. Lema jî nha, gava ewî ev nav hilda , min pêra-pêra tê derxist, wekî ew Xetîfe, çimkî ji heval, nasê min her tenê ewî minra usa digot.

         Me gelekî ji hevdu hiz dikir, em hevra nonanî bira bûn. Nava wan sê salada rojekê neqewimî, wekî dilê me ji hevdu bimîne. Bi vê hizkirinê jî me mekteb kuta kir.

         Paşî kutakirinê em dîsa car-cara rastî hev dihatin. Paşê ez gundê meda ketime ser xebatê, lê hema wê payîzê Xetîf birine eskerîê. Ewî çend neme minra şandin, min pêra-pêra caba wî da. Paşê hey bere-bere nemê me kêm bûn û kutasîê îdî me hevra nedinivîsî.

         Paşê ez cîguhastî şeher bûm û îdî ez û Xetîf haj hev tunebûn.

         Û aha paşî navbirya ewqas sala ez û Xetîf kêleka hev rûniştine, xeber didin, ji hevdu têr nabin.

         Xetîf bona pirseke biç’ûk hatibû. Min hema cî bi cî ew pirs anî sêrî. Xetîf rabû, xwest xatirê xwe bixweze, here, lê min nehîşt.

         — Tê kuda herî, bîna te cem min dernaê? – min gotê.

         — Na, çira, min dixwest zû biçûma bigihîştama gund, — Xetîf got. – Dya min tenêye, dibe bitirse.

         — Çira tu hela nezewicîyî, wekî xatya min tenêye? – min jê pirsî.

         Xetîf xêlekê xwe ker’ kir, cix’are derxist, vêxist û ber xweda got:

         — Na, ezî hela nezewicîme… Nha dya min tenêye, wê berxwekeve.

         Min tex’mîn kir, wekî Xetîf nexwest bi hûrgilî caba pirsa min bide, lema pêra-pêra xwest xeberdanê bide guhastinê.

         De, nedibû, wekî ez pey enena ketama, gava ewî ev yek nedixwest. Lema jî min îdî tu pirseke mayîn jê nekir. Ez rabûm, em tevayî hundurê kabînête derketin. Ez ketime mila û em tevayî çûn.

         — Tu îşev t’u cîkîda naçî. Çye, xewa te cem Qijqijê te naê? – min gotê û em tevayî kenyan.

         — Na, çira. Xewa min, wekî cem te neê, wê îdî cem kê bê, Qijqij can, — ewî bi ken got.

         — De, wekî usane, em diçin malê. Şeve dirêjin, me jî zûda hevdu nedîtye. Emê qasekê hevra xeberdin, tê jî malê, zara nas bikî, — min gotê.

         Xulese, min Xetîf anî ser rê û nehîşt ew wê şevê here. Em tevayî hatine malê.

         Êvarê, paşî şîvê, ez û Xetîf ketne otaxa min. Me derî ser xwe girt û ketne xeberdanê.

         Gilî hate ser jin û zara.

         — Ez fem nakim, tu çira hetanî nha nezewicîyî? – min gotê. – Ne axir wedeye, îlahî gava xatya min jî tenêye, wehîde. Kurmanc dibêjin: “Zevya zû çandî, kurê zû zewicandî – zor Xwedê stendî”. Tu çira derengî dêxî?

         Xetîf pêra-pêra caba min neda. Serê xwe kire ber xwe, pitikêva mijûl bû. Êpêce wext xwe ker’ kir, paşê serê xwe hilbirî, min nihêrî, lê zû-zû berê xwe qulç’da kir.

         — Ê, bira, ecêbmayî nemîne, — Xetîf bi keser got. – Ya min, tê bêjî, kapê xezevê ketye stûê min. Ez dixwazim bizewicim, lê birîna min kew nagre, ez nikarim bi dilê şkestî bizewicim.

         Min xwest pê bihesim, çika çi bûye, çira nikare bizewice.

         — Serhatya min dirêje, — Xetîf got. – Ne cayîze vê şevê serê te bêşînim. Dha rinde were em xwera derheqa pirseke mayînda xeberdin.

         Lê ez qayîl nebûm.

         — Qet vê şevê rindtir tune, — min gotê. – Serê min bona serhatya dirêj wê neêşe, lê wê bona xema dilê hevalê min bêşe, wekî minra nedîhare. Herkê tu qedrê min digrî, gotî gilîê xwe minra bêjî, yanê na hevaltya me herame.

         Xetîf serê xwe kiribû ber xwe, pitikêva mijûl bû û dengê xwe nedikir. Min tex’mîn kir, wekî Xetîf gelekî hatye guhastinê. Ne Xetîfê berêye, laqirdya nake, kêm xeber dide, timê serê wî berdane. Berê Xetîf deqekê nikaribû ker’ bisekinya, dikenya, xweşîê xwe hevala dikir, diçû, dihat. Hemû şuxulê wî lez bû. Na, gelekî hatye guhastinê, ne Xetîfê berêye. Min pêra-pêra fem kir, wekî xemeke giran tabetîê nadê.

         — De, wekî tu gelekî minda dikevî, ezê bêjim, — Xetîf got, cix’arek derxist, vêxist, çend qulap lêdan û dîsa xêle wext xwe ker’ kir.

         Min tex’mîn kir, wekî serê gilya digere, dixweze fikrê xwe bicivîne ser hev, paşê destpê bike.

         Xetîf destê xwe da ber enya xwe, min nihêrî û paşê vegerya dêrî nihêrî, tê bêjî dixwest zanibe, çika derî girtye, xwe kes guh nade me. Gava dît derî girtye û ez jî bêsebir hîvya gilîê wîme, bi dengekî nerm destbi serhatya xwe kir.

         “Min hela mektebêda dixwend, gava ez ser qîzeke gundê me bengî bûm. Navê wê Zînê bû. Ewê paşî me mekteb xilaz kir. Qîzeke gelekî aqil û merîfet bû. Yazix bavê nehîşt, wekî ew xwendina bilind dest bîne. Ewê bûbûya pêşekzaneke gelekî baş.

         Min gelekî jê hiz dikir. Dilê wê jî minda hebû. Em car-cara rastî hev dihatin. De, rasthatina gund jî tu rind zanî: yanê çolêye, wexta keç’ik diçine pincarê, yanê nava gunddane, wexta tên ber hevra derbaz dibin. Diqewimî, wekî car-cara paşî dersa em hîvya hev disekinîn û em tevayî vedigeryane gund. Hetanî pira binetara gund em tevayî dihatin, paşê ez jê diqetyam, diketim bin pirê. Ew diçû digihîşte malê, paşê ez bin pirê derdiketim û dihatim. De, tu xeysetê gundîê me zanî, wekî em tev bidîtana, wê hûk têkirana mûkekî. Lê wexta em êpêce wext rastî hev nedihatin, ewê bi destî hevala xwe minra neme dişandin, min jî caba wê dida. Yanê jî min dişandin, ewê caba min dida. Xulese, çi serê te bêşînim, hizkirina min û wê ha kişand hetanî ez gihîştim koma deha. Me soz û qirarê xwe kire yek, wekî çawa min koma deha kuta kir, ezê mala mera bêjim, bira here sozekî bavê Zînê bistîne, û gava Zînê mekteb xilaz kir, emê herin ewê nîşankin”.

         Xetîf xwe ker’ kir, cix’arek jî derxist, vêxist.

         — Tu qawê naxwezî? – min jê pirsî.

         — Hebe, xirab nîne, — ewî xwest mînanî berê laqirdya bike. Lê tu tişt jê derneket.

         Min gote kulfeta xwe, wekî mera qawê hazirke. Çend deqa şûnda ewê mera qawe anî, danî ber me û derket.

         Xetîf gulmek, dudu qawe vexwar û dûmayî da xeberdana xwe.

         “Lê bextê min lêneda. Tê bîra te wê baharê, berî dayîna întama kutakirinê, rehme çûyê tebe, bavê minbe jî, çû rehmetê.

         De, eme heznî bûn, necayîz bû, wekî pêra-pêra paşî mirina bavê min mala me biçûya qîz minra nîşankirana. Ne jî zarê min digerya min malêra bigota”.

         Dîsa navbirî da xeberdana xwe. Qawa xwe temam vexwar, fîncana xwe deverûya danî û got:

         — Tu nikarî minra binihêrî? – kenya û zûr bû min nihêrî. – Nha kê çi bêje, ezê bawer bikim.

         Min serê xwe hejand û bû niç’e-niç’a min.

         — Mala te avabe, tu wê yekê bawer dikî? Çira çi dewrane, wekî guh bidne gilî-gotinêd  usaye vir-derew?

         — De, gilîk bû min got, mala te avabe, hindik ma min nizanim nava çida gunekar bikî, — Xetîf bi beşereke xweş got, ji cîê xwe rabû, nava otaxê çû, hat. Êpêceyî gerya, paşê vegerya, hat cîê xweda rûnişt û serhatya xwe pêşda bir.

         “Min mekteb kuta kir. Çend meh ketine ortê, payîzê gazî min kirin, ez birme eskerîê. Tu rind zanî, wekî nedibû min jêra neme binivîsyana. Ji hevala tu kes haj hizkirina min û wê tunebû. Ne jî min karibû hevala wêra binivîsya, wê negotana bona çi wê qîza cahilra neme dişîne. Herneyse, destê min tam ji Zînê hate birînê. Min nizanibû, ewê mêrkirye yanê na. De tu tex’mîn dikî, halekî ha bona esker çiqasî çetine. Lê min ber xwe da, çimkî tu ç’areke mine dinê tunebû. Min hey car-cara neme hevalê xwera dinivîsî û hîvî dikir, wekî gundda çi diqewime, minra bi hûrgilî binivîse.

         Rojekê jî min nema wî stend û, tê bêjî, yekî minra got, wekî nemêda tiştekî xirab heye. Min neme vekir û xwend. “Zînê nîşan kirine, dane yekî şeher”, — hevalê min nava tezetîê gunde mayînda eva jî dabû kivşê. Hilbet, ewî nizanibû, wekî ew be’sa teze minra kulekî çiqasî giran bû”.

         Xetîf kesereke kûr rahişt, cix’areke dinê jî vêxist. Min dî, wekî cix’ara me kême, têra me nake. Ez rabûm, min baxşandin ji Xetîf xwest, gazî jina xwe kir, gotê, wekî here mera çend top papîrosa bîne, vegeryam hatim cem Xetîf. Serê wî hela berda bû, ketibû nava be’ra fikira. Vegerandina min tex’mîn nekir. Ez qestîka kuxyam. Ewî serê xwe bilind kir, min nihêrî, lê dîsa dengê xwe nekir.

         — Paşê? – min jê pirsî.

         Xetîf çend cara enya xwe mizda, paşê bi dengekî nerm xeberdana xwe pêşda bir.

         “Serê te neêşînim, Zînê nîşan kirin. Hilbet, ez gelekî ber xwe ketim, paşê duşurmîşî xwe bûn: “Heyran, qîza cahile, wê mêr bike. Xwe ne dergîstya mine, ez ewqasî ber xwe dikevim? Zef jî min û wê sozek dabû hev. Bira here, Xwedê ox’ira wêrabe”.

         Û min her teherî cedand kula xwe bîr bikim. Xêle wext şûnda rastîê jî tê bêjî min ew bîr kir.

         Min bi rûkî-rûspî qulixkirina xwe kuta kir û vegeryame gund. Sê sal derbaz bûbûn û nava wan salada gundda ewqas qewmandinêd mezin bûbûn!.. Geleka xwera avayê teze çêkiribûn, çend hevalêd min zewicî bûn, û nha îdî zarê wan hebûn. Min gelek zaro nas nedikirin, ji wana gelek pey çûyîna minra bûbûn, yêd mayîn mezin bûbûn. Mala xatya min jî ji şeher bar kiribû, hatibû gund, mehela pêşberda, kêleka mala bavê Zînê xwera avayî çêkiribû.

         Carekê (roja duda bû) ez derketime ber derê me. Kambax, dile da, temûl nake. Û min bê hemdî xwe alîê mala bavê Zînê nihêrî. Ya!.. Yeke mînanî Zînê wê ber derê wan sekinye. Min ji ç’evê xwe bawer nekir. Min rind dîna xwe daê. Na, heyran, Zînêye, rêvaçûyîna wêye. Lê çira hatye? Ê, dikare biqewime, mêvanî  hatye mala bavê xwe, ez fikirîm. Lê ezî dudil bûm, dibe Zînê nîne, ber ç’evê min usa hatye kivşê. Lema jî ez bi wê fikrê çûme mala xatya xwe, wekî nêzîkva bibînim, çika ew Zînêye yanê na. Û ez hêdî-hêdî berbi mala xatya xwe çum, hey jî derê mala wan dinihêrim. Gava ez nêzîkî malê bûm, ew derkete derva, cîê xweda sekinî, min nihêrî. Ez jî bê hemdî xwe cîda sekinîm û zûr bûm min lênihêrî. Nişkêva ewê serê xwe kire ber xwe û lez çû hundur.

         Ez çum mala xatya xwe. Min hevekî xeberda. Min lênihêrî wê Zînê derda hat. Selam da me û ser kursîê pêşber rûnişt. Min û wê xoş-bêş da hev, kêf-halê hev pirsî. Lê bi mirûzekî usa min dinihêre, tê bêjî min bavê wê kuştye. Xêle wext rûnişt, paşê rabû, çû.

         Paşî çûyîna wê min ji xatya xwe pirsî, wekî Zînê çira hatye, ne ewê mêrkirye, çûye şeher.

         Xatya min got, wekî mêrê wê merivekî nepake, yekî dizî qaçaxe, beytûkî wêderêye, roê nade sêrî, lema jî xeyîdye, eva çend meha qîza xwe hildaye hatye mala bavê xwe.

         “Dêmek, qîza wê jî heye”, — ez dilê xweda fikirîm. Û ser wê yekê tê bêjî dilê min lê sar bû.

         — Bextê wê belengazê tunebû, — dengê xatya min li min tesele bû. – Te nedî yekî çawa rastî wê hat.

         Û xatya min got, wekî mêrê wê hemîn yekî quldire, naxebite, bûye cirm ketye stûê bavê xwe, hela serda jî Zînê dikute, dizêrîne. Zînê dêstda rojeke xweş nedîtye. Nava van salada eva çendik-çend care, wekî dixeyîde tê mala bavê xwe. Lê xezûr tê pey, dibe. Eva du mehe, wekî dîsa qîza xwe hildaye, xeyîdye, hatye mala bavê. Hetanî nha çend cara merî şandine pey, lê neçûye. Carekê jî t’îê wê û xwesya wê hatine pey, lê dîsa neçûye.

         — Belengazê nha ketye orta du agira, — xatya min got. – Rê ji rya dernaxe. Ne tên qîza xwe dibin, destê xwe ser hiltînin, ne jî pakî xweyî dikin. Divên, xwesya wê xwestye qîzê xwera bibe here, lê Zînê nedaye, gotye serê min jêkin, destê min ji qîza min nabe”.

         Xetîf av xwest. Ez çum aspêjxanê, min butulge “Cêrmûk” ji sarincê derxist, anî hat. Ewî fîncanek ava medenîê vexwar, cix’areke dinê jî vêxist û dû daê.

         “Wexta ber min navê qîza wê didan, — Xetîf gilîê xwe pêşda bir, — tê bêjî yek kapek dikire stûê min, ez dixeniqandim. Ez nikaribûm wê fikrêra qeyîl bûma, wekî Zînê îdî dêye, ewleda wê heye. Fikra minda Zînê dîsa ew qîza berêye bekir bû. Lê wexta navê qîza wê dihate ortê, rastya te’l xwe dida hesandinê û ew, çi ku fikra minda hebû, temam beta vedibû, diçû. Û min qîza wê kiribû eynat, hey zanibû, wekî sebebê vê bêbextya Zînê ewe.

         Raste, cara ewlin, gava min Zînê dît, ew agirê berê dîsa carekêra dilê minda gur bû. Lê wexta ez pê hesyam, wekî qîza wê heye, tê bêjî aveke sar ser wî agirîda kirin. Dilê min ser Zînê sar bû û ew jî kete nava rêza wan kulfetê gundê me, ku hebûn-tunebûna wan ber ç’evê min yek bû. Lê çawa paşwextîêda eyan bû, eva yeka rûva bû. Kûraya dilê minda agirê evîntîê bûbû antêx, lê vênesya bû. Û bere-bere wî antêxî xwe da hesandinê, usa kir, wekî çûyîn-hatina min mala xatya min dha gelekbe, wekî çye, belkî ez Zînê bibînim, ç’evê min ç’evê wê keve. Û ez dha gelekî çum mala xatya xwe, hatim. Her carekê diçûme wêderê ewqasî rûdiniştim, hetanî Zînê bi menya tiştekî dihat, me têr hevdu dinihêrî, wexta dikete çemê jî me gilîk-dudu hevra digot, paşê ez ji mala xatya xwe derdiketim.

         Carekê, wexta xatya min derket çû kox, min ji Zînê pirsî:

         — Le te çira usa kir?

         Ewê ç’evê min nihêrî, paşê serê xwe kire ber xwe û êmekê ker’ bû.

         — De, qewimî, da, — ewê caba min da û kesereke kûr rahişt. – Bavê min dilkir, min nikaribû bigota na. Kî zane, dibe yazya min jî usa bû, — û ç’evê min nihêrî, tê bêjî xwest wanda tiştekî bixûne. – Divên, merî nîvê rê jî vegere, ne poşmane, — ewê got û xwest bi wê yekê min ser hesa-hesaxe.

         Min fem kir, wekî Zînê mînanî berê min hiz dike. Min jî gelekî jê hiz dikir. Lê ortêda gilî-gotin hebûn. Mala mêrê wê hela destê xwe ser hilnedabû, ewê dewîkar bû. Qîza wê hela cem bû. Dêmek, xwestinê min nikaribû, lê wexta birevanda, destê me û mala mêrê Zînê wê biketa hev. Lê min nedixwest vê  yekê bikim, çimkî birê minî ortê û apê min şeherda diman. Dêmek, xwestinê min nikaribû, revê min nikaribû. Lê wê çawa bûya? Min bi xwe jî nizanibû. Ez bi temamî teslîmî hukumê wê demeyî xweş bûbûm û min nedixwest derheqa paşwextîêda bifikiryama. Min tex’mîn nedikir, wekî eva kirina me dikare gele gilîê xirab pêşda bîne. Çimkî xênji wê, rasthatinêd me û tezebûna evîntya me ez îdî derheqa tu tiştekî nedifikirîm”.

         Xetîf dîsa ji cîê xwe rabû, nêzîkî îşkafa kitêba bû. Êpêce wext kitêba nihêrî, yek-dudu derxistin, vekirin. Paşê danî cîê wan, carekê-duda nava otaxê çû, hat, vegerya cîê xweda rûnişt, cix’ara xwe vêxist û dûmayî da xeberdana xwe.

         “Lê tu navêjî xatya min îdî ser hisa-hisa ketye. Rojekê, wextê ez dîsa çûme mala wan, Zînê jî hate wêderê, xatya min paşî çûyîna wê hilda minra ha got:

         — Kuro, lao, karê te Zînê neketye, ewe dewelîye. Usa neke, wekî destê apê te, birê te û mal-mêranê wê bikeve hev, ha! Hergê dilê te têda heye, bira bên bi erf-edetê dinê destê xwe ser hildin, emê herin tera bixwezin. Welle, ser bextê kurê mindabe, qusûra ç’evê min heye, qusûra keç’ikê tune. Em çawa bikin, bextê wê jî usa bû.

         Min şerma serê xwe kire ber xwe û nikaribû caba xatya xwe bida. Serê min ber minda ez dêrîra derketim, çum.

         Çend roja rûê min nedigirt ez biçûma mala xatya xwe. Çiqas jî dilê min dixwest ez menya tiştekî biçûma û min Zînê bidîta, lê min xwe zevt dikir û ez nediçûm. Xulese, xatya min kurê xwe şande pey min û dîsa rya min mala xatya min vebû”.

         Wî çaxî kulfeta min derî vekir, derda hat. Xetîf navbirî da xeberdana xwe. Ewê çend top papîros danîn ser textê nivîsarê, pirsî, gelo tiştekî mayîn me nelazime. Wexta me gotê, wekî îdî tiştek nelazime, ew dêrîva derket, çû. Paşî çûyîna wê Xetîf vegerya ser min û got:

         — Xûşka min wê tiştekî nebe dilê xwe, wekî em çira ketine otaxê û me derî ser xwe girtye, dizîkava xeber didin?

         Min gotê, wekî xeysetê wê usa nîne, ew tu wexta nakeve nava xeberdana mêra û ne jî dixweze pê zanibe, wekî ew çi xeber didin.

         Xetîf fîncane ava medenîê jî nîvî kir, vexwar, fîncan danî cî.

         “Zînê zanibû, wekî ez naxwazim rûç’kê qîza wê bibînim, — Xetîf gilîê xwe pêşda bir. – Lema jî wexta dihate mala xatya min, hertim tenê dihat. Me bi bengza dha gelek tişt hevra digot, ne bi zar-ziman. Timê dihat pêşberî min rûdinişt, qestîka tiştekîva mijûl dibû, lê bin ç’evara zûr dibû min dinihêrî.

         Rojekê ez û wê tenê malda man. Min hilda jêra got:

         — Tu çira qîza wana naşînî?

         Zînê avrûke tûj da min, serê xwe berjêr kir û xêle wext xwe ker’ kir.

         — Ne cegera mine, — ewê hêdî ber xweda got. – Ezê çawa rabim destê xwe cegera xwe bikim?

         — Cegera teye, lê xweyê qîzê hene, — min gotê. – Hetanî tu qîza wana ser wanda neşînî, ewana dest ser te hilnadin.

         — Lê wexta wana dest ser min hildan? – ewê bi cûrê pirsê got û xeberdana xwe temam nekir, tê bêjî tiştek hat gewrya wê hasê bû.

         — Wexta bên destê xwe ser te hildin, — min gotê, — mala meê bê bi erf-edetê dinê te bixweze.

         Zînê êpêce wext xwe ker’ kir, çawa dihate kivşê, ew ser safîkirina pirsekêda difikirî.

         — Lê xelqê neke qar nede serê te, wekî tu xort te çûye jineke berdayî stendye? – Zînê lez got û zûr bû ç’evê min nihêrî. Dihate kivşê, ew ser vê gotina xweda gelekî fikirîbû û nha jî ç’evê min dinihêrî, dixwest xênji caba min usa jî tiştekî mayîn ç’evê minda bixûne.

         — Ew şuxulê mine, çî xelqêrane, — min bi bawerî gotê, — ez nha qilîç’keke te bi hevt qîza nadim.

         — Tu zanî, ez bona te ditirsim, — Zînê bi dilekî baristan got. Dihate kivşê, ewê ç’evê minda jî bawerbûn dîtibû. – Ez naxwezim bona min qusûrek bê ser navê te.

         Xeberdan me herdua nebû. Wexta min ç’evê wê dinihêrî, şerma serê xwe dikire ber xwe. Lê wexta min lênedinihêrî, tex’mîn dikir, wekî zûr bûye min dinihêre.

         — Keç’ka belengazê çi zyanê bide te, wekî tu naxazî ew cem min bimîne, — Zînê nişkêva bi dilekî şkestî gote min.

         Ez hîvya wê pirsê nîbûm. Demekê tevhev bûm, lalome min ket, tu cabeke bi bawer nikaribû bidaê, her tenê hilda ha gotê:

         — Ne wexta keç’ik cem tebe, em nikarin bên te bixwezin.

         — Qelpîê neke, usa nîne, — ewê bi bawerî gote min. – Te tirê ez nizanim te wê belengazê kirye eynat? Nizam çima. Ewê nanê p’ara te xwerye, çye?

         — Ewê nanê p’ara min nexwerye, lê bûye sebebê bextê min, mirazê min, — min gotê.

         — De, wekî bûye sebebê bextê te, — Zînê bi kelogirî got, — ezê wê sebebê ortê bidme hildanê. Gunê wê stûê te…

         Kela girî da qirikê, xwe zevt nekir, destmal ji ber pişta xwe derxist, ç’evê xwe temiz kir, tu gilîk îdî negot û lez dêrîva derket, çû”.

         Dîsa derî vebû, kulfeta min derda hat. Xetîf xwe ker’ kir.

         — Birê Xetîf, tu bibaxşîne, — ewê gotê û vegerya ser min, — lo-lo, ezê herim mala cînara meye pêşber, wekî tiştek lazimbe, eze wirim, bêy gazî minkî. Min zaro îdî kirine nava cya. Otaxa xweda razane.

         Min gotê, wekî dikare here. Derket û çû. Ez pey çum, min derê derva dada, paşda zivirîm, hatim û cîê xweda rûniştim.

         — Tu bibaxşîne, wekî min navbirî da gilîê te, — min gote Xetîf. – De, keremke, gilîê xwe bike.

         Xetîf hevekî xwe ker’ kir. Pitika destê xweva mijûl bû. Paşê bi dengekî kesirî serhatya xwe pêşda bir:

         “Zînê çend roja nehate mala xatya min. Ez difikirîm, dibe poşman bûye, naxwaze qîza wana bişîne. Dernedikete ber dêrî jî, wexta derdiket jî, pêra-pêra diçû malê. Carekê, duda, wexta ez diçûme mala xatya xwe, ew ber dêrî bû, lê çawa ç’ev min diket,diçû hundur.

         Min nizanibû, çi bikira. Alîkîda difikirîm, wekî Zînê poşman bûye, îdî naxwaze ez wê bistînim, alîê mayînda difikirîm, wekî dibe orta dya wê û xatya min tune, lema naê. Lê paşê ez pê hesyam, wekî orta wan mînanî berê gelekî xweşe. Lê çima Zînê naê mala xatya min? Eva yeka minra terî bû. Ma hetanî rojekê.

         Wê rojê, mînanî hercar, paşê pezê nîvro ez çûme mala xatya xwe bi wê gumanê, wekî ezê îro tiştekî pê bihesim, ka Zînê çira naê wêderê. Tê bêjî dilê min şedetî dida, wekî îro ew pirs minra safîbe. Ez qestîka hêdî-hêdî çum, hey carna sekinîm. Min xwe egle kir, belkî Zînê min bibîne û bê mala xatya min. Rastîê jî ewê ez dîtim, dûrva serê xwe alîê mala xatya minda minra hejand, yanê tu here, ezê va bêm mala xatya te.

         Xêlekê şûnda Zînê hat. Te Zînê dinihêrî, te tirê teze ser şînê rabûye. Ç’ev lê sor bûbûn, werimî bûn, gula sûretê wê ç’ilmisî bû, kêfa wê tunebû. Wexta hat rûnişt, kire çemê avrûke usa tûj da min, wekî ez ecêbmayî mam. Evê çira ha kir, ev çi hatye serê wê?

         Xatya min derket, nizam kuda çû. Ez û wê tenê man. Dûr rûniştibû, serê wê dîsa berda bû. Min tex’mîn dikir, wekî dixwaze gilîkî minra bêje, lê nikare. Bona Zînê bidme xeberdanê min jê pirsî:

         — Eva çend roje tu çira nedihatî mala xatya min?

         Ewê dîsa xwe ker’ kir, tê bêjî gotina min nebihîst. Min xeberdana xwe ducar kir. Lê Zînê xwe ker’ kiribû.

         Nişkêva serê xwe hilbirî, min nihêrî. Ç’evê wêda tijî hêsir bûn.

         — Min xwestina dilê te anî sêrî, — ewê bi kelogirî got û îdî nikaribû dûmayê bide xeberdana xwe.

         Min fem nekir.

         — Çawa xwestina dilê min anî sêrî? – min jê pirsî.

         — Erê, erê, hema rastîê jî min xwestina dilê te anî sêrî, — ewê gilîê xwe ducar kir. — Lê xwestina dilê te nîne, wekî ew bên qîza xwe bibin? Min hema usa jî kir, — teyax nekir û bû kûrînya wê, girya.

         Teze min tê derxist, wekî ew çi dixwaze bêje. Me herdua jî xwe ker’ kir. Fesla wê demêye lape baş ker’bûn bû.

         Xêle wext em herdu jî ker’ bûn. Îdî nedigirya, hey car-cara îske-îska wê bû.

         — Erê, — tê bêjî ewê jî zanibû, ez ser gilya ketime, dûmayî da xeberdana xwe, — van çend rojada min gelekî rokir-pîva, tex’mîn kir, wekî tuyî rastî. Nabe, gotî bên qîza xwe bibin. Ez zanim, tu nikarî min birevînî (ez jî wê yekêra ne qayîlim), ne jî karî merîê xwe bişînî bên min bixwezin. Birevînî – destê apê te, birê te û wan nepaka wê bikeve hev û dibe rûê minda mêr bêne kuştinê. Nikarî bêy min bixwezî, çimkî wana hela destê xwe ser min hilnedane. Tiştê usa t’u cara nikare biqewime. Bextê min usaye, ez çawa bikim?..

         Dîsa kela girî da qirikê, hêsira rê nedane hev. Bextê mera xatya min hela nehatibû. Ç’are min hatibû birînê, nizanbû çawa ber dilda bêm. Lê alîkîva jî min tex’mîn dikir, wekî dha rinde ez xwe ker’ kim, xuê nekme ser birîna wê, bira bigrî, dilê wê rehetbe. Êpeceyî girya, paşê bi destmalê ç’evê xwe temiz kirin.

         — Zanî, — ewê nişkêva gote min, — min îro neme wanra nivîsî, wekî bên qîza xwe bibin. Min nemeke usa ser wanda şand, ew şewitandin, çawa wan dilê min şewitandye.

         Zînê îdî nedigirya, ç’ila bûbû sekinîbû.

         Min dîsa xwe ker’ kiribû, ez ketibûm dereceke usa, wekî min nizanibû çi bikira. Bigotaê “te rast kirye”, wekî usane dîsa minê kula wê tev rakira. Bigotaê “te rast nekirye” min nikaribû, çimkî çi kiribû – bi xwestina min kiribû. Ez fikirîm, wekî dha rinde xwe ker’ kim. Nha ne wextê xeberdanêye.

         Min Zînê dinihêrî, dilê min dişewitî, bona wî halê wê ez jî berxwe diketim. Lê alîê mayînva ez dilê xweda şabûm, wekî ew hasêgeha orta me wê zûtirekê bê hildanê û emê bigihîjne mirazê xwe.

         Merî ecêbe, tu kes nikare ruhê merya rast femke. Vê carê min xwexwa jî ji xwe fem nedikir. Alîkîva min didît, wekî ez dibim sebebê wê yekê, wekî dê ewleda xwe bihêle. Û bona vê yekê ez ber xwe diketim. Lê alîê mayînva hema eva bêbextya wana dibû menya şabûna dilê min. Van herdu fikra serê min kiribûne meydana şera û min xwexwa jî tu tiştek ji xwe, ji îsafa xwe fem nedikir. Rastîê jî reha beyantîê hela nava ruhê meda heye û wexta dikeve çemê, ew pêra-pêra xwe dide hesandinê”.

         Xetîf ji cî rabû, ker’e-ker’ çend cara nava otaxê çû, hat. Qulap ser qulapa lêdida, dihate kivşê kela dilê wî gelekî rabûbû. Çû, hat, ber pencerê sekinî, derva nihêrî. Êpêceyî ber pencerê sekinî û cix’ara xwe kişand. Gava cix’ara xwe kişand, kuta kir, vegerya hat ser cîê xweda rûnişt û gote min:

         — Tu vê serhatya min eaciz nebûy?

         — Lê mala te ava bûyî, — min gotê, — çawa tiştê usa divêjî? Eaciz nebûyî kîjane? Wexta lazimbe, ezê hetanî sibê bi hizkirineke mezin guh bidme serhatya te. Bêje, bêje, çika paşê çi qewimye, çi hatye serê te.

         Xetîf ç’evê min nihêrî. Tê bêjî hate bawerkirinê, wekî qelpî nava xeberdana minda tune, bi hemdî xwe xeberdana xwe pêşda bir.

         “Wê rojê şûnda Zînê usa dikir, wekî deqekê qîz jê dûr nediket. Eger berê ewê qîza xwe xwera nedanî mala xatya min, lê nha bê wê nedihat. Her gava bihata, destê qîza xwe digirt, xwera danî. Diqewimî, wexta dikete xeberdanê, qîza wê tevî zara derdiket ber dêrî û dilîst. Gava ewê didît, wekî qîza wê ne bale, mînanî merîê dîn cî quloz dibû, gazî qîzê dikir û hetanî qîz nehata bal rûnenişta, hêsa nedibû.

         — Îlla bavê te mirê, tu kuda çûbûyî? – Zînê digotê, dida ber hemêza xwe, tê bêjî wê zanibû, wekî yekê zorê qîzê jê bistîne.

         Min ev her tişt ber ç’evê xwe didît û serederî ji xwe, wê û qîzê dernedixist. Carna fikra minra derbaz dibû, wekî bêjmê bira qîza xwe neşîne. Wî çaxî wê destê xwe ser hilnedana, qîzê jî bûbûya edûya me. Ez bona paşwextîê jî difikirîm: ne axir ez xeysetê gundîê me rind zanim, wê ese têkin qar bidne serê min. Wekî dinê jî, çawa min got, min keç’ikê kiribû eynat, ew ber ç’evê min bûbû me’rekî reş. Digotin, wekî keç’ik gelekî mînanî bavê xweye. Raste, min bavê wê nedîtibû, lê wexta min keç’ik didît, pêra-pêra mêrê Zînê dikete bîra min û tê bêjî şelte bûz didan ser agirê dilkê minî gur’. Paşî şandina nemê ez û wê çiqasî jî mala xatya minda tenê bimana (hemîn qîz jê dûr nediket), zarê me dikete hev û me nikaribû xeberda. Me ç’evê hev dinihêrî û tê bêjî îdî her tişt hevra digot. Çawa dibêjin, dema ha dil xeber didin, zar bêç’arin.

         Carekê, duda min gotê, wekî here çolê em wêderê rastî hev bên. Ewê avrûke tûj da min û berk înkar kir. Cara kutasîê, wexta dîsa min ew yek gotê, ewê bi hêrs gote min:

         — Wekî tu careke mayîn jî gilîê usa bînî ortê, ezê îdî neême vira jî. Te bihîst, eva cara kutasîêbe, wekî ez gilîê usa ji devê te dibihêm. Tu gerekê gelekî razîbî, wekî ez tême vêderê.

         Wê rojêda min îdî qutar nekir bêjmê, wekî em çolê rastî hev bên. Tera bêjim, fikra minda tiştê xitab tunebû, lê min tex’mîn kir, wekî ew gotina min bi teherekî mayîn qebûl dike. Lema jî min îdî gilîê usa neanîne ortê. Û em dîsa her tenê mala xatya minda rastî hev dihatin.

         Çendek kete ortê. Nava wî wedeyîda Zînê êpêceyî belengaz bû, tê bêjî roj bi roj şûnda diçû. Ew eşq û kenê berê jê dûrketibûn, timê pormijî, serê wê berda difikirî û min tex’mîn dikir, wekî gelekî xweda dişewite. Xatya min jî eva yeka tex’mîn kiribû û rojekê jê pirsî:

         — Zînê, lao, tu van roja ber ç’evê min gelekî belengaz bûyî. Xwe cîkî te naêşe?

         Zînê miç’iqî, tê bêjî tex’mîn kir, ku yek sura wê hesyaye, tevîhev bû, alîê min nihêrî, lê wexta dît ez cîê xweda rehet rûniştime, serê xwe kire ber xwe û bi dengekî lerizî cab da:

         — Na, xatî, cîkî min naêşe…

         Rojekê jî Zînê hate mala xatya min. Qîza wê ne pêra bû. Ez ecêbmayî mam. Bengzê wê qet merya xweş nedihat. Min çiqas alîê wê dinihêrî, lê tê bêjî ez bona wê tunebûm, qet carekê alîê min nenihêrî.

         Wexta xatya min derket û min jê pirsî, wekî keç’ik kuye, ewê ha got:

         — Min malda hîştye, bira gelekî hînî min nebe. Yanê na wexta bên bibin, wê gelekî berxwekeve…

         Û hêsira zya-zya ç’evara hatin. Min tex’mîn kir, wekî k’ûreke çawa bin sîngê wêda dişuxule.

         — Tu zanî, — ewê gote min, — dya min, bavê min nizanin, wekî min nemeke usa şandye. Wana ku zanibûya, tu wexta nedihîştin min bişanda. Lê şandin lazim bû.

         Ewê eva cumla kutasîê bi teqleke usa got, wekî wî çaxî min hela tex’mîn nekir, bi wê yekê çi dixwaze bêje. Nha min fem kir. Ezê bi sirê bêm û derheqa wê yekêda jî bêjim”.

         Xetîf xwe ker’ kir. Destê xwe dirêjî qaba papîrosê kir, yek derxist, pişirand, paşê pitik hilda û vêxist. Çend qulapê zex’m danê, dû rind hecam kir. Serê xwe kire ber xwe, fikirî. Dihat kivşê, fikrê xwe dida tomerîkirinê û dixwest usa bêje, wekî gotinê wî mînanî tizbya pey hev bikevne rêzê, bên. Min jî papîrosek vêxist, çend qulap danê, lê Xetîf hela ker’ bû. Êpêce wext dengê xwe nekir, paşê serê xwe hilbirî, ç’evê min nihêrî, tê bêjî dixwest bipirse, çika min bîr nekirye, wekî kîderê sekinye. Min serê xwe hejand, xwest bêjmê, wekî bîra min neçûye, Xetîf pêra-pêra tex’mîn kir, keserek rahişt, qulapeke kûr da cix’arê û dûmayî da xeberdana xwe:

         “Nava wan rojada hema dengê avtokê nava gundda bihata, Zînê direvya derva. Wêa tirê malmêranê wêne hatine pey qîza wê bibin. Û wexta eyan dibû, wekî ew nînin, Zînê sistbûyî, hevekî ser selê ber dêrî rûdinişt, dihate kivşê bîna xwe distend, paşê diçû malê.

         Xulese, ew roj hat. Xwesya wê û t’îê wêyî biç’ûk hatin, wekî qîza Zînê bibin.

         Wê rojê Zînê ji mal derneket. Ez çend cara çûme mala xatya xwe, lê ew nehat. Mala wanda qalme-qalmeke mezin bû. Xatya min got, wekî dya wê û bavê wê haj pê tunebûne, ku ewê neme nivîsye. Nha pêra dikine şer. Xwesya wê, t’îê wê ber digerin, lava dikin, çawa dikin-nakin, ew qayîl nabe here. Xatya min got, Zînê qet deqekê nahêle qîz jê dûrkeve, wê tirê hema nha wê keç’ikê hildin û bibin. Lê wexta dibêjnê, wekî bira keç’ik cem bimîne, dîsa qayîl nabe. Ser vê yekê bavê çend şemaq danê û gotîê: “Em divên bira keç’ik bimîne, tu qayîl nabî. Em divên bira keç’ik bibin, tu dîsa qayîl nabî. Xwe em ne pêkenîê tene!”

         — Lo-lao, kê dikare dilê dê fem bike, — xatya min got. – Belengazê xwexwa jî nha ji xwe fem nake. Belkî aykê wê mêrê wêra nemîne. Çawa gunê wê belengazê û wê tifala biç’ûk kire stûê xwe.

         Wê rojê xwesya wê û t’îê wê mala bavê Zînêda man. Ez hetanî êvarê dereng mala xatya xwe derneketim, lê usa jî ç’evê min ç’evê Zînê neket”.

         — Zanî çi, filankes, — Xetîf vegerya ser min, — gava nha ez serhatya xwe tera gilî dikim, tê bêjî dilê min hevekî rehet dibe. Nha ez gelekî şame, wekî îro venegeryam û vê şevê bal te mam. Ez hatime bawerkirinê, wekî rast dibêjin, gava derdê xwe, xemê xwe yekîra gilî dikî, penca dilê te datîne. Vê carê usa hate serê min. Raste, min hevekî serê te êşand, lê tişt nake, dilê min êpêceyî rehet bû.

         — Serêşandin ortê tune, — min gotê. – Ez gelekî şame, wekî tu îşev mayî, me xwera xeberda. Serhatya te usane, tu usa şewat, yeko-yeko gilî dikî, wekî ez dikarim du şev-roja jî guh bidme gilîê te.

         “Rojtira mayîn nîvro şûnda xwesya Zînê, t’îê wê, dê-bavê wê destê keç’ikê girtin, mal derketin. – Xetîf kesereke kûr rahişt û gilî kir. – Ez dûrva sekinî bûm, ç’evê min lê bû. Zînê wanra derneket. Wana destê keç’ikê girtin, hatin orta gund û hîvya firxûna şîr sekinîn, wekî bê lê syar bin, herin merkeza nehîê, wêderê avtoê syar bin û herin stansîa rya hesin.

         Derê mala bavê wê girtîbû. Ewana xêle wext orta gundda man, çend kulfetê gundê me çûn dora wan berev bûn. Wextekê min dîna xwe daê – derî vebû û Zînê mînanî hirç’eke har ji malê derket, berbi orta gund revî, li ku ewana li hev top bûbûn. Çû gihîşte wan, dadaê keç’ik ji destê xwesya xwe girt, da ber sîngê xwe, herdu desta hemêz kir. Dê xwest keç’ikê ji dêst hilde, lê ewê destê dya xwe wêda da. Keç’ik girtibû xwe û paç’ dikir, serê wê dida ser sîngê xwe, careke mayîn xwe durdixist, lê dinihêrî û dîsa dida ber sîngê xwe û paç’ dikir. Evê yekê êpêceyî kişand hetanî firxûna şîr ji ber gomê kolxozê jorda hat û ber wan sekinî. Xwesya wê, t’îê wê lê syar bûn, lê keç’ik hela ber dilê dê bû. Ewê jî destê xwe stûê dêra biribû û bernedida.

         Dya wê çend cara xwest keç’ikê jê bistîne, lê ewê nedaê. Bavê milê wê girt û destê xwe berbi firxûnê kir, tex’mîna min gotê, wekî ew jî lê syarbe, here.

         Lê Zînê nişkêva keç’ik danî ser firxûnê, paç’ kir û bi pêşa dêre ç’evê xwe temiz kir û pişta xwe daê. Firxûn rêket. Dê nêzîkî Zînê bû, destê wê girt û çend gava berbi malê çûn. Firxûn îdî êpêceyî dûrketibû. Nişkêva Zînê destê xwe ji destê dê derxist û baê xwe revî, da pey firxûnê. Cimeta wêderê cîê xweda sar bû, sekinî. Firxûn lez diçû. Him pişta firxûnçî, him pişta xwesya wê û t’îê wê Zînêda bû û wana nedidît, wekî ew pey wan direve.

         Ez dilê xweda fikirîm: “Xwedê zane, Zînê çû, îdî venagere”.

         Zînê dabû pey firxûnê, direvya. Dê dabû pey wê. Jineke gundê me firxûnçî kire gazî. Firxûn sekinî, Zînê gihîştê, lê syar bû, keç’ik da ber hemêza xwe. Dê pêra neguhîşt, firxûnçî hesp dane ber qamçya û firxûn rêket.

         Ez cîê xweda bûbûm rusas sekinî bûm. Ez bawer bûm, wekî Zînê îdî venagere. Hetanî firxûn çû nepenîêda unda bû, ez cîê xweda bûm. Paşê bi dilekî kul berbi mala xatya xwe çum, wekî wêderê qe na gilîkî bihesim. Le tu kesekî tiştek nizanibû, her digotin, wekî ewê xwexwa dew kirye bên qîza xwe bibin, xwexwa karê wê kirye, serê wê şûştye, kincê wêye teze lêkirine, hela malda çûye rûê wê, dê-bavê xwera gotye, wekî hûn bibin herin, verêkin, ez naêm. Lê paşê çi fikirye, çira usa kir? Kesekî nikaribû caba wê pirsê bida. Dya wê jî mala xatya min bû û xwexwa jî nizanibû, wekî Zînê wê here yanê vegere.

         Rastîê gotî, min dixwest, wekî Zînê here. Raste, min gelekî jê hiz dikir, lê ew zulma, ku min ber ç’evê xwe dît, ez anîbûm ser wê fikrê, wekî dinyaêda wê yekê xirabtir tişt tune, gava destê dê û ewled ji hev dikin. Min digot, cenima hizkirina min. Her tenê bira ez nebim sebebê wê yekê, wekî destê dê û ewled ji hev bibe. Û min zanibû, wekî Zînê vegere, wê ese kerba ecêbekê bîne serê xwe yanê jî bide pey qîza xwe here. Eva axirîê bona wê dha xirab bû, wê lap bêqedir, bêqîmet bûbûya. Lê min ew yek nedixwest. Dha pake bira nha qîza xwera here, wê bêjin xwesî, t’îê wê çûne pey, anîne.

         Ez êpêceyî mala xatya xweda rûniştim, min gelekî rokir-pîva û bi wan xem-xiyal, fikrê giranva jî wêderê derketim, berbi orta gund hatim.

         Êpêce cimet orta gundda berev bûbû. Gişka derheqa kirina Zînêda xeber didan. Hineka gunê xwe pêdanîn, hineka ew gunekar dikirin, wekî çira usa kirye, lê piranî ser wê fikrê bûn, ku dilê dê bû, teyax nekir.

         Çend sehet derbaz bûn. Wextekê min dîna xwe daê, wê peyak berbi gund tê. Niqitî dilê min, wekî Zînêye, vegerya. Lê pêra-pêra ez fikirîm, wekî nikare biqewime ew Zînêbe, çimkî ew dilekî usa kul çû, ku çetin karibe terka qîza xwe bide.

         Ç’evê min wî peyayî bû. Hat, nêzîk bû, eva Zînêye. Rya xwe dagerand, binetara gundra, fêza malara berbi malê çû. Serê wê berda, bê hemdî xwe gav dida, diçû. Hetanî çû kete malê, ç’evê min lêbû. Paşê ez dîsa êpêce wext sekinîm, wekî derê derva ez bibînim, lê usa jî hetanî êvarê ji malê derneket.

         Sibetirê ez dîsa çûme mala xatya xwe. Lê Zînê nehat. Rojtira mayîn jî çum, lê Zînê ji mal derneket. Ez pê hesyam, wekî Zînê kerba nexweş ketye.

         — Mala xweyê cegerê bişewite, — xatya min digot, — ceger zore. Bira gurê serê ç’ya derdê wê nebîne. Belkî aykê wê wanra nemîne, çawa destê dê û qîzê ji hev kirin.

         Min tirê evan nifirê xatya min wê min qebûl bin, çimkî min xwe jî hesab dikir çawa sebebekî wê bêbextya Zînê.

         Roja sisya Zînê hate mala xatya min. Nava wan rojada usa berxweketibû, wekî te tirê ruhê wê hatye serê poz sekinye. Dîsa cîê xweyî berê rûnişt û mînanî merîke gunekar serê xwe kire ber xwe.

         — Zînê, lao, tu çira usa dest ber xwe hiltînî, — xatya min lê hilat. – Qîza min, tu guneyî, tê ecêbekê bînî serê xwe. Muhula xwe bîne, qîza min, Xwedê reme, gerekê neheqî erdê nemîne.

         Bû kûrînya Zînê, girya.

         — Xatî, — ewê kelogirî gote xatya min, — min xwexwa anî serê xwe, kesekî neanî serê min. Çi jî bê serê min, heqê mine, kes gunekar nîne.

         Paşê Zînê got, wekî wanra çûye hetanî merkeza nehîê, ew kirine avtoê, verêkirine, hêja vegeryaye. Sifte xwestye ew jî wanra here, lê peşê poşman bûye, neçûye.

         — Bê de stûê xwe bişkêne, wanra here! – Zînê got. – Kê zane, nha keç’ik tîye, birçîye, kê wê guh bide, dilê kê ser bişewite…

         Û digirya, digirya. Xatya min dengê xwe nedikir, dibe difikirî, wekî girî dilê wê rehet dike. Xatya min qestîka gilîkî din anî ortê, wekî Zînê wê kula xwe bîr bike. Lê qîz ji bîra Zînê nediçû û timê derheqa wêda xeber dida. Îlahî, gava ç’ev zarê çaxê wêra diket, kela wê dha radibû û hêsira rê nedidane hev. Min nizanibû çi bikira. Ne destê min ji Zînê dibû, wekî min bihîşta, ez biçûma, ne jî ez dikaribûm ber dilê wêda bihatama. Her cara ewê min dinihêrî, min tirê me’ra li min xist, avrûê wê ewqasî tûj bûn. Nava xeberdanêda jî ewê te’n li min dixistin, lê pak bû, xatya min ser gilya venedibû”.

         Zengilê dêrî lêket. Min baxşandin ji Xetîfê xwest û ez çum, wekî derî vekim. Kulfeta min bû ji mala cînar hat. Ewê pirsî, wekî emê kiderê razên. Min gotê, wekî cîê xwe otaxa biç’ûkda dayne. Ewê xwest şîvê bîne, lê Xetîf nehîşt, her tenê fîncane çayê xwest. Ewê mera çay anî, cîê me danî û çû otaxa zara, wekî razê.

         Min û Xetîf çay vexwar, pencere vekir, wekî hewa temizbe.

         — Were em bikevin nava cya, peyhatina serhatîê nava cyada bêje, — min gotê.

         — Na, welle, ez naxwazim bikevim nava cya, tu dixwazî bikeve nava cya, — ewî gote min. – Xewa min naê, çira bikevim nava cya.

         — Ez jî nazwazim bikevim nava cya, — min got û hîvya peyhatina serhatîê mam.

         “Min ji Zînê fem nedikir, — Xetîf gilîê xwe pêşda bir. – Ew him minra qayîl bû û bi destê xwe qîza xwe şand, him jî nha usa bi eynat, bi kîn li min dinihêrî. Lê carna jî usa bi nazikayî, nazdarî, bi hizkirin min dinihêrî, wekî te tirê ne derdê wê hene, ne kula wê heye, pêşberî dilketîê wê rûniştye, dinya, der-dor temam bîr kirye û hiş-sewda wê her tenê ser wîye…

         Ez ser vê yekêda êpêceyî fikirîm û kutasîê min tê derxist, wekî dilê wêda şerê du hizkirinane. Yek – ew hizkirina dêye berbi ewleda xwe, ya mayîn – hizkirina wêye berbi min. Û car zane, car heye, wekî hizkirina berbi qîzê zorê didê, car jî heye, wexta hizkirina min… Pêra jî min tex’mîn dikir, wekî çiqas diçe, dilê wê dha gelekî ser qîzê dişewite. Eva yeka bûbû xem, ketibû dilê min. Min rind zanibû, wekî ewê rojekê derevebe, çi dilê wêda heye, wê bide der. Lê kengê? Min nizanibû. Lê ez hîvîê bûm. Û tera rast bêjim, ez bi tirs hîvîê bûm, çimkî min tê derdixist, wekî ew agirê dilê Zînê yan wê qezyakê bîne sêrî, yanê jî wê hetanî-hetayê destê me ji hevdu bike. Min ji eva axirîê dha gelekî bawer dikir, nizanim çima, lê dilê min usa şedetî dida.

         Dewsa wê yekê, wekî nha gotî dha gelekî bê mala xatya min, Zînê dha kêm çû, hat. Wexta dihat jî, pormijî bû, menî digirtin, zû derdiket, diçû. Paşî çûyîna qîzê ewê qestîka usa dikir, wekî em tenê nemînin, du gilya hevra nebêjin. Û me usa jî hevra xeber neda. Hetanî rojekê ç’ara min hate birînê û min bi teherekî ew da qandirmîşkirinê, ku du gilîê min hene ez dixwazim jêra bêjim.

         Xulese, serê te neêşînim, kete çemê û em tenê man.

         — Nha dilê te rehet bû? – ewê bi înk gote min. – De ser vê şîna min xwera şabe, te destê dê û qîzê ji hev kir.

         Xeberdan bi min nebû. Bêy gotina wê jî min xwe gunekar dikir, ku alîê xweda bûme sebebekî wê zulma giran. Lê min tex’mîn kir, ker’bûn dest nade, lazime du gilya bêjmê, ber dilda bêm. Kambax devê min nedigerya.

         — De bêje, te çi dixwest bigota, — ewê got û zûr bû ç’evê min nihêrî. – Ne te bi desta, ç’eva ez didame femkirinê, wekî dixwazî minra xeberdî. De bêje, hela merî derda nehatine.

         — Wê kengê destê xwe ser te hildin? – ancax xeberdan bi min bû.

         — Ez zef zanim, — ewê ber xweda got û tê bêjî ne hîvya wê pirskirina min bû. – Ewe wêderê, eze vira, ez zef zanim? Lê gotina te her tenê eva bû? Tu çira napirsî, wekî min çawa keç’ik verêkir? Nebî tu nha jî ditirsî, wekî dibe paşda bê, — bû axîna wê û kesereke kûr rahişt.

         — Ez çi bipirsim, her tişt ber ç’evê mine, ez halê te dibînim û tex’mîn dikim,  wekî te çawa verêkirye, — min gotê û qestîka pirsa wêye kutasîê bê cab hîşt.

         — De wekî tu halê min dibînî, te çira ez gîhandim vê derecê? – ewê got û dîsa zûr bû ç’evê min nihêrî. – Na, tê kivşê, tu qet pirtîkekî min hiz nakî, tu tenê xwe hiz dikî û derheqa xweda difikirî. Gelo tu fem dikî, wekî bona te min keç’ik ser wanda verêkir? Gelo tê karibî bin vê yekê derkevî?

         Pak bû xatya min derda hat û ez ji caba pirsa wêye giran xilaz kirim. Lê min rind tex’mîn kir, wekî Zînê hîvîêye, ku ezê jî bona wê tiştekî mezin bikim, wekî anegorî kirina wêbe. Lê çi bikim? Min bi xwe ne zanibû û ne jî tex’mîn dikir. Hilbet, derheqa hizkirina xwe û Zînêda min tu qûl-bendara gilîk negotibû. Mînanî wê teyredê, ku wextê qezyayê serê xwe dike nava qûmê, vedişêre û dijmin nabîne, wê tirê dijmin jî wê nabîne. Nha ya min bû: min jî tirê, min ku kesekîra tu gilîk negotye, xelq kore, nabîne, wekî min rya mala xatya xwe kirye Rya kadiz. Tu navêjî gişk ser hesa-hesa ketine, bûye şare-var ketye nava gund. Lê ez jî mînanî merîê guhê gêda razayî haj tu gilî-gotina tunebûm hetanî rojekê.

         Wê rojê em, cahil, dîsa orta gundda berev bûn. Ç’evê min lêbû, çika Zînê wê kengê here mala xatya min, wekî ez jî pey herim. Wexta min dît Zînê çû mala xatya min, ez jî berbi wêderê çum. Cahilekî hevalê min ji min pirsî:

         — Tê kuda herî?

         Yekî berzeq jêra got:

         — Çira tu nizanî, camêrî wêderê binga germ kirye? “Menya sergîna diçin gundê mexîna”.

         Bû pîrqînya cahila kenyan. Xûdaneke sar ser minra avît. Min fem kir, wekî sura me dîhar bûye. Min xwe ker’ kir, serê xwe kire ber xwe û bi kulzikî berbi mala xatya xwe livyam.

         Kêfa min tunebû.  Zînê eva yeka pêra-pêra tex’mîn kir û wexta em hevekî tenê man, ji min pirsî:

         — Îro çira kêfa te tune, bengzê te merya xweş naê?

         Çi qewimî bû, min jêra got û serda zêde kir, wekî tê kivşê nha gund-gundîtî derheqa vê yekêda zane. Zînê serê xwe kire ber xwe, fikirî. Paşê nişkêva serê xwe hilbirî, min nihêrî û pirsî:

         — Tu boma wê yekê berxwe dikevî, erê?

         — Lê çi, hela tişt ortê tune, — min gotê, — em îdî bûne pizika ser zar-zimana.

         Gonekî te’l hate Zînê, dihate kivşê, gotina min ne bi dilê wê bû. Lê îdî dengê xwe nekir, em hevekî jî ker’-lal rûniştin, paşê ewê menî girt, derket, çû”.

         Xetîf rabû, çû pencere girt. Dîsa ber pencerê sekinî, derva nihêrî. Derva te’rî bû. Zûda nîvê şevê derbaz bûbû, ronaya pencera temirî bû. Qalme-qalma kûç’ê kêm bûbû.

         Xetîf paşda zivirî, hat, cîê xweda rûnişt, cix’arek derxist, pişirand, lê vênexist, danî alîkî. Fîncan hilda, xwest here aspêjxanê avê vexwe. Lê min nehîşt. Fîncan ji dêst girt, çû jêra av anî.

         — Av ser ava Rewanêra herame, — ewî got û cix’ara xwe vêxist. – Ava haye sar dilê merya rehet dike. Lê nizanim çi bikim, wekî ev xema han dilê min derê?

         — Ber xwe nekeve, Xwedê reme, — min gotê.

         Xetîf caba min neda. Xêlekê xwe ker’ kir, paşê dîsa xeberdana xwe pêşda bir.

         “Paşî vê yekê tê bêjî Zînê xwe ji min sepe dikir. Wexta ez wir bûm, kêm dihate mala xatya min. Lê gava dihat jî, serê xwe dikire ber xwe, pormijî rûdinişt û xweda dişewitî. Usa dikir, wekî ez û wê tenê nemînin, lê wexta mecal dikete me, wekî em tenê bimînin, yan derdiket diçû, yanê jî zarok cem me dida rûniştandinê, wekî em nikaribin ber wê aza xeber bidin. Bi xwe jî zûr dibû, min dinihêrî, tê bêjî caba pirsekê digerya û wê tirê ser bengzê min wê cabê bistîne.

         Carekê, wextê em tenê man û min menya vê guhastina wê jê pirsî, ewê got:

         — Tu zanî, min çira usa kir, neme şand, wekî bên keç’ikê bibin? Nizanî? Ezê nha tera bêjim. Min berê ewlin dixwest xwe bicêribînim: gelo ezê bêy keç’ikê teyax bikim yanê na? Min xwest bi serî hizkirina te hizkirina ewled dilê xweda vemirînim. Lê van rojê derbazbûyî ez dame bawerkirinê, wekî ew tiştekî boşî-betale, ji qewata min dere, ez nikarim. Gumana min gelekî ser te hebû, min tirê tê dewsa kulê min tijî bikî. Lê… Ya mayîn, min dixwest tu bicêribandayî, gelo tu jî hazirî bona hizkirina min şehîdîê bikî yanê na. Lê emir tiştekî mayîn nîşanî min da. Xeberdana teye wê rojê tê bîra te, wexta dabûne rûê te, wekî tu bona min têy vira? Ez hatime bawerkirinê, wekî ber wê şehîdya xweva ez ji te gotî hîvya tiştekî nîbim. Tu dha gelekî xwe hiz dikî û hema eva yeka jî nahêle, wekî bi ç’evê rast kirinêd himbera binihêrî û qîmetkî. Ez te gunekar nakim, xeysetê merya başqe-başqene. Lê eferim tera, te qelpî nekir, çi difikirî, te ew jî digot yanê jî ser bengzê te ferih dihate kivşê. Dêmek, tu merîkî qelp nînî û hema bona wê yekê jî min te hiz kirye, hiz dikim û, tê kivşê, hetanî kutasîê jî ezê hiz bikim. Çawa dibêjin, eva hizkirina batinîye û hema şîrinaya wê wê yekêdane, wekî herdu dilê bengî nagihîjne hev. Ne axir hizkirina mezin şehîdbûna mezin dixweze. Lê em merivne biç’ûkin. Hilbet, em merîne biç’ûkin, ne anegorî hizkirineke ewqasî mezinin, lê bira em jî bibin ç’ûkê wê hizkirina mezin. Tu ji min nexeyde, lê ez bawerim, wekî emê cem hev bextewar nîbin. Jin wî çaxî bexteware, wexta mêrê wê hetanî kutasîê jêra dimîne çawa nemeke nexwendî, ku temamya emrê xweda dicedîne bixûne, lê yan nikare, yanê jî mêr bi destemelî ber ç’eva wê dide veşartinê. Lê min ew neme îdî êpêceyî xwendye. Bira ew nîvê dinê jî bimîne boy xatirê hizkirina me. Em ku hevdu bistînin, ezê nikaribim hetanî kutasîê te hiz bikim. Ê, dha rind nîne, wekî em ha şîrin ji hev dûrkevin? Wexta ez te hiz nekim, ewê him bona te, him bona min zulmeke giranbe.

         Zînê xwe ker’ kir. Mînanî ewrekî giran gur-gur barand, çi dilê wêda hebû got û nişkêva birî.

         Min gelekî xwest wê bidme bawerkirinê, wekî ewe neraste, wekî hizkirina min temize û wê hetanî roja mirinê jî usabe. Lê Zînê nehate bawerkirinê, tê bêjî ji min rindtir sura ruhê min li ber wê dîhar bûbû.

         — Kare biqewime, wekî tuyî rastbî, — ewê got, — lê gilî derheqa mundane. Ez çira gotî bibime sebebê bêbextya sê merya: ya te, ya keç’ikê û ya xwe. Min carekê ew yek kirye, ez îdi naxwazim cara duda biwekilînim. Lê pirsek heye, ezê paşê tera bêjim.

         Min kir-nekir negot, go bira bimîne rojeke mayîn.

         Çendek kete ortê. Ew îdî qet lap nedihate mala xatya min. Dîtina min û wê her tenê dûrva bû. Wexta ber derê mala xatya min bûya û bidîta, wekî ez wî alîda diçim, dihîşt û diçû. Tê bêjî qestîka xwe sepe dikir, wekî em rastî hev neên û ez dewa wê pirsê nekim. Ez alîkîva ji pirsa wê vedikişyam, wekî dikare biqewime ew gotina wêye wê rojê xirabtirbe, lê alîkîva pirtî guman dilê minda hebû, wekî dibe ewê dîsa mînanî wê carê cab ser mala mêrê xweda şandibe, wekî îdî karê we min neketye, ez mêr dikim. Ez difikirîm, wekî dibe eva yekaye ew dixweze minra bêje.

         Lê nava wan rojada qewmandineke usa bû, wekî ez qet nikaribûm derheqa wêda bifikiryama. Xezûrê wê hate pey.

         Ez dîsa çûme mala xatya xwe û min xwest pê bihesim, çika çi heye, çi tune, Zînê wê here yanê na. Ew rojeke xezûrê wê bû, wekî hatibû, lê hela eyan nîbû, Zînê wê here yanê na. Wexta malda gilî hate ser vê yekê, xatya min got, wekî dya wê gotye Zînê wê here. Tera rast bêjim, tê bêjî tase ava sar ser minda kirin. Raste, xeberdana min û Zînêye çendekî pêşda t’u gumaneke pak nedabû minda, lê ez hîvya pêşdaçûyîna qewmandinaye vî cûreyî nîbûm. Min qirar kir ez ji mala xatya xwe derneêm hetanî Zînê nebînim û gilîê wêyî kutasîe nebihêm.

         Bextê minra, xêlekê şûnda Zînê derda hat. Mînanî hercar cîê xweda rûnişt û vê carê serê xwe nekire ber xwe, zûr bûbû min dinihêrî. Min tex’mîn kir, wekî hîvîêye, çawa bikeve çemê wê minra tiştekî bêje. Lê k’oreqeder’a em tenê nediman. Ew êpêce wext rûnişt. Çend cara dya wê jî zaro şandine pey, wekî here malê, lê ewê zaro verêdikirin û xwexwa nediçû. Herneyse, kire çemê kax’azeke qatkirî da min. Min tex’mîn kir, wekî gilî-gotinêd wê çi hene, gişk wêderêda nivîsîne. Lê kambax dil teyax nake, dixweze deqekê zû pê bihese. Min jê pirsî:

         — Tê herî?

         Zînê serê xwe hejand çawa nîşana qayîlbûnê, yanê erê, ezê herim.

         Ez xêlekê jî rûniştim, lê wey li wê mayînê, tê bêjî ez ser derzya rûniştime. Paşî çûyîna Zînê ez jî derketim û berbi deştê çum, wekî nema Zînê bixûnim. Min ewqas cara ew neme xwendye, wekî hetanî nha jî xeber-xeber tê bîra min. Û yek-yek tera usa dibêjim, çawa ewê nivîsîbû. Nema wê ha bû:

         “Ez zanim tu sifteda dixwazî pê zanibî, çika ezê herim yanê na. Ezê herim, ese herim. Min usa kir, wekî xezûrê min bê pey min. Min çend cara gilî ber xûşka wîra avîtin, ewê jî cab ser birê xweda şand, û xezûrê min hat.

         Ez berê ewlin bona qîza xwe diçim. Ew şev-ro ber ç’evê mine, ez nikarim wê bîr bikim. Bêy wê emrê min kapêkekî nehêjaye. Rastîê bêjim, min nizanibû, wekî hizkirina ewled ewqas bê hed û hesabe û pêra jî şipûkeke ewqasî mezine. Ez nikarim bêy qîza xwe bijîm û gotî herim bigihîjmê.

         Ya duda, ez bona xatirê te diçim. Tu nikarî qîza min xweykî. Wexta qîza min jî ne cem minbe, ez nikarim te hiz bikim. Wexta ez te hiz nekim, wekî usane ezê te jî bêbextkim, xwe jî pêra. Bi fikra min, tu tex’mîn dikî, wekî ez te hiz dikim. Lê dilê dê dha zore, ne ku dilê bengî. Bijî, bextewarbe. Lê ya min?

         Ez teze nikarim cem wî bimînim. Ez ku diçim, bona xatirê qîza xwe diçim. Min bikujin, ez îdî nagihîjme wî. Ezê herim, çendekî mala xezûrê xwe bim, qîza xwe bînim cem xwe, paşê xwera cîkî bigrim, bixebitim, ji wana dûrkevim, ez îdî tu cara venagerme mala bavê xwe. Hema bona xatirê te jî mabe, ez venagerme gund. Lê tu rind zanibe, navê mêra min herame. Ezê bixebitim û keç’ika xwe xweykim. Dibe yazya min jî ha bû…

         Hîvya min nesekinî. Ez îdî bona te tuneme. Ez jî, tu jî gotî wê xeberdana orta meda hesabkin çawa xewneke xweş, ku bikî-nekî, îdî tu wexta naê wekilandinê. Bi fikra min, şîrinayî, mezinya wê jî hema wê nava newekilandina wêdabe. Were em wê yekê pêpes nekin û gava mezinbin, rya emrê xweye derbazbûyî binihêrin, bira ew yek nava rya salaye dirêjda mînanî şemalekê biç’ûrise û bimîne çawa bîranîneke rojêd derbazbûyîye xweş”.

         Nema Zînê ha kuta dibû. Agirekî da qafê min, ez qiç’ê vegeryam û bi wê giftê çûme mala xatya xwe, wekî Zînê bibînim, jêra bêjim, bira here qîza xwe bîne yanê bavê xwe bişîne qîza wê bîne. Ez qayîlim, wekî qîza wê cem mebe, esêvankî qîza meye. Wexta çûyîna Zînê minra eyan bû, min teze tex’mîn kir, wekî ez nikarim dest jê bikişînim.

         Lê Zînê îdî ji mal derneket. Şerm îdî ji min dûrketibû. Min rabû keç’ika cînara wan şande pey. Lê nehat, gotibû here, bêje, ez nikarim bêm.

         Min usa jî kir-nekir, nikaribû Zînê bidîta. Rojtira mayîn xezûrê wê da pêşîê û bir. Her tenê wexta çûyînê ew carekê, duda ser milê xwe vegerya, alîê mala xatya min nihêrî. Gelo ewê min dinihêrî yan cîê wan rojêd rasthatina me dinihêrî, ku, çawa ewê nivîsîbû, îdî dibûne bîranînêd derbazbûye xweş? Ez usa jî pê nehesyam û, çawa tê kivşê, ezê hetanî kutasya emrê xwe jî pê nehesim.

         Zînê usa jî kir. Çû gihîşte qîza xwe. Wexta xezûr hate pey Zînê, bir, tu navêjî mêrê wê dizî kiribû, girtî bû. Paşê bû sûda wî û deh sal gune danê. Zînê çawa nivîsîbû, îdî venegerya gund, şeherda otaxek kirê kir, xebitî û qîza xwe xweykir.

         Paşî çûyîna wê ez çend cara çûme şeher, min xwest wê bibînim. Lê her cara cab ser minda dişand, wekî karê wî min neketye, bira rastî min neê û navê min xirab dernexe.

         Hetanî nha jî Zînê ser qîza xwe maye, zakonî ji mêrê xwe dûrketye û mêr nekirye.

         Ez gelekî çerçirîm, lê min lênihêrî ewe qirara xweda berke û tu tişt jê dernaê. Min terk daye, lê hetanî kengê? Ez nizanim. Ew bûye xweya gilîê xwe. Min jî dilê xweda soz daye, wekî bona xatirê wê nezewicim. Çawa tu dibînî, hetanî vê gave ez xweyê sozê xweme.

         Ez xwexwa bûm sebebê bextê xwe. Wî çaxî ez qayîl bûbûma, wekî qîza wê cem bimîne, ew nediçû. Ya mayîn, bi fikra min, hema eva yeka bû menî, wekî ez ber ç’evê wê alçax bûm, ewê ç’ûkbûna ruhê min dît. Û hate ser wê fikrê, wekî ez ew merî nînim, ku karibim layîqî hizkirina wêye mezin bim.

         Paşî vê yekê min jî terka gund da û çum ewî gundê meyî nha. Min nikaribû wan cya binihêrya, ku hertim Zînê tînine bîra min”.

         Xetîf serhatya xwe kuta kir. Îdî k’ew ketibû sibê.

          

* * *

 

         … Paşî vê yekê çend sal derbaz bûn. Ez pê hesyam, wekî Zînê hela mêr nekirye, lê Xetîf zewicye. Qîzeke wî heye, navê wê jî danye Zînê. Lê gelo ev nav vê serhatya zelûlîê nayne bîrê? Hezar û yek surê ruhê merya hene. Kî zane ev nav çi tîne bîrê? Rojêd buhurîye xweş yanê kutasya vê serhatîêye zelûl? Dibe dilmayîna wî jî hema wî navîdane? Kî zane?

          

s. 1974-a