EM ÇÛNE AŞ…

EM  ÇÛNE  AŞ…

(Bîranînek)

                  Teze Şerê Wetenîêyî mezin kuta bûbû. Birînê şêr hela necebirî bûn. Mala me jî te’lya wî şerî dîtibû: bavê min çûbû şêr û nehatibû, lê apê min hela eskerîêda qulix dikir. “Mêrê” malê ez bûm, ku ancax deh salê min temam bûbûn.

         Arê me kuta bûbû. Rojekê cînarê me – Aqoê Xalit, ku brîgadîrê kolxozê bû, karê xwe kir, wekî here aş. Dya min ez pêra danîm, wekî çewale cehê me bibim bihêrim.

         Havîne, cem me hela destbi gîhadirûnê nekirine. Emê herin aşê merkeza nehya Spîtakê. Xalê Aqo ez şandim, ku ga bînim, û minra got, wekî kîjan ga bînim.

         — Le’do û Qolo – wan herdu canegê p’êsivik – bîne were, wekî em zû herin û bên, — ewî minra got.

         — Xalê Aqo, ne axir ew canege xamin?..

         — Tişt nake, ew p’êsivikin, emê zû herin, bên.

         Hedê min çi hebû, wekî sifteda gura wî nekim. Raste, min sala pêşîê kam ajotibû û zanibû, wekî ew herdu canege çiqasî cinûne û naêne yolê, lê ez nikaribûm berk ber gilîê wî biseknyama, çimkî wexta min nhada gura wî nekira, wê ez xwera nebirama û cehê meê bima nehêrayî.

         Xulese, min çû herdu ga nava garanê veqetandin, anîn, me ereba xwe girêda, ez û xalê Aqo lê syar bûn û me berê xwe da Spîtakê. Gava ereba me rêket, gund derket, herdu canega erebe hildan. De ez bextê weme, rya orta gundê me û Spîtakê jî hemîn gişk ç’ivane û p’êberjêre, ga erebe hildan û revîn. Xalê Aqo kir-nekir, bi lavaya-dîleka hate ga, lê ew nekesinîn. Deqe-deqe dima, wekî erebê ji rya şoşê derxin û gelîê Spîtakêda holkin. Gava ç’ara xalê Aqo hate birînê, ewê wê giranya xwe ji ser erebê banzda, revî çû pêşya ga girt û erebe da seknandinê. Anî hat çatû avîte stûê ga, ez ser stûê erebê syarkirim û xwexwa jî çatûya ga girt û da pêşîê. Hey diçe, hey yek şiv jî pozê ga dixe, wekî hemdê xwe bên, ecêbekê neyînin serê me û erebê.

         — Ho-ho, Le’do can… Ho-ho, Qolo can, — xalê Aqo digot, çatûya wan dikişand. – Van bêxweya ruhê min kişandin. Eva gişk rûê teda bû, — vê carê vedigerya ser min. – Zef jî min tera got, wekî van herdu bêxweya bînî, te nikaribû cote gaê hemdê xwe banya?

         Min usa jî fem nedikir, wekî gunekarya min çidane. Wê yekêdane, wekî min gura wî kirye, yenê wê yekêdane, wekî gura wî nekirye? Ê, wexta min gura wî kirye, ez tême gunekarkirinê, lê gava min gura wî nekira, halê minê çi bûya?

         Rastîê gotî, halê xalê Aqo ne tu hal bû.

         Germê zor dabûyê, xûdan jê dikişya û bi xwe, wekî yaşê xweda êpêceyî mezin bû, nha usa sivik-sivik pêşya erebê diçû, tê bêjî cahilekî bîst salîye.

         Zor-cefakî em gihîştine gundê Lêrnanskê, ku nêzîkî Spîtakêye. Wî gundî îdî destbi gîhadirûnê kiribû, çayîr-çîmanê dora rê dirûtibûn, lê le’se hela hê erdê bûn, berev nekiribûn. Wexta xalê Aqo ç’ev le’sa ket, erebe da seknandinê û got:

         — Cê were pêşya ga bisekine, ez heve gîhaê dirûyî bînim, daynim ser erebê. Vêsibêda em ji gund derketine, ev heywanê-heywan birçîne.

         Ez hatim pêşya ga sekinîm, lê ew çû weke du gurz gîha anî, danî ser bara, potê xwe jî jorda avîte ser.

         Em ku rêketin, min lê nihêrî potê wî ser bara hilditeqile û wê bikeve. Min gotê:

         — Xalê Aqo, erebe hilditeqile, potê teê bikeve. Ez pot têkme orta bara, yanê jî bînim ser rûnêm, wekî nekeve.

         Gura min nekir.

         — Tişt nake, nakeve, bira ser gîhêbe, wekî nebînin.

         Dîsa xalê Aqo da pêşîê û em çûn, nav gundra derbaz bûn û me ranêzîkayî Spîtakêra kir. Canegê me, dihate kivşê, îdî westya bûn, mînanî berê ewqasî neheqî nedikirin. Ro jî îdî dageryabû, e’sra dereng bû. Em gotî nav Spîtakêra derbaz bûna û biçûna aşê nav bax’a. Gava em gihîştin orta Spîtakê, xalê Aqo vegerya ser min û got:

         — Kuro, cê hela binihêre, çika potê min heye yanê na?

         Min piş xweva nihêrî: Xwedê pot bide. Pot tune…

         — A, Xwedê mala te xirab bike, ha!.. Te çû ev ga anîn, em kirin vê xetaê, serda potê min da der. Ne axir min tera got, ç’evê te lêbe, miqatbe… Tu çawa merivî, tu çi mêrî, Xwedê mala te avake! De peyabe, were pêşya ga bisekine, ez şûnda vegerim, hela çika nabînim. Peh, çawa pot bû, birê nedida birê…

         Rastîê jî potê usa tunebû: te têlek jê bikişanda, wê hezar pîne jê biketana. Ya dinê jî, min tex’mîn nekir, wekî çira ese min potê wî “da der”.

         Ez peya bûm, çum pêşya ga sekinîm, lê xalê Aqo serî qurbana linga kir û dû daê. Xêleke xurt derbaz bû, min hew dît xalê Aqo wê destevala vegerya hat. Te bengzê wî dinihêrî, hêja tex’mîn dikir, wekî ewrê teyrokê çawanin. T’u gilîk, tiştek negot, çatûya ga ji destê min girt û qet hîvya wê yekê jî nesekinî, wekî ez erebê syarbim, da pêşîê û çû.

         Gava em ji gundê me derketin, sibe zûbû, lê nha îdî berêvar bû. Me qet tu cîkî ga av nedabûn, ew westyayî û kesirî bûn. Em çûn, nêzîkî aş bûn. Cewa ava aş kêleka rêra dikişya. Ez ser erebê bûm, xalê Aqo jî pêşîê bû. Ga çawa ç’ev avê ketin, xwe dirêjî avê kirin, ereba me barava welgerandin nava cewa avê. Ez ser p’ekyam wî alî ketim, lê çewalê nan û erebe ketine nava avê. Nîr jî stûê gada zivirî, bensamî ketine stûê wan, vix’e-vix’ jî alîkîda wan ket. Merîê ber derê aş, gava eva yeka dîtin, pêra-pêra xwe mera gîhandin. Hahanga dadanê bensamîê stûê ga bir’în, ew berdan. Paşê jî bi zor-cefakî çewalê nan ji nav avê derxistin û erebe rastkirin. Em û çewalava usa şil gihîştine aş.

         De rojê germ bûn. Rojtira din me carcima aşvan û çend nivînê malê dora aş anîn, nanê xwe ser raxist, hişk kir, du roja şûnda nanê me rind hişk bû.

         Êvarê sirê gihîşte me. Xalê Aqo pêşîê nanê xwe lêkir, dewla aş tijî kir, ez dame ber û gote min:

         — Tu xwera ber dex’la aş rûnê. Hema ber tijî bû, bide alîkî. Paşê jî, wexta te dît gele ar top bûye, derê çêwêl veke û pê bêrikê hemdê xwe têke çêwêl, hetanî ez diçim xatya te Porsor verêdikim. Ezê zû bêm.

         “Xatya mine” Porsor jî xwesya wî bû. Gotî wê rojê ji gundê me bihata stansîa Spîtakê biketa maşînê û biçûya Tbîlîsîê.

         Hedê min çi hebû, wekî bêjim na. Lêda çû. Aşvan jî derket, ez tenê ber aş mam. Aş dixebitî, hey ar dihat, hey min dida alîkî. Carekê, duda jî min derê çêwêl vekir, dagirt, lê ne ew, ne jî aşvan tunene. Çeqe-çeqa aşe, ez jî ber rûniştime. Sehet minra ku hatye, wekî zanibim, çi wextê şevêye. Aş dixebite, ez jî berim. Bin wê çeqe-çeqêda, zaro, westyayî, kesirî, xewixî, ez usa xewra herim. De îdî nizanim aş çiqasî dixebite, ar çiqas top dibe, her wextekê hişyar bûm, min lênihêrî wê qare-qara wî û aşvane.

         — Xwedê belkî mala te xirabke, çawa te mala min xirab kir, nanê min temam dêris kir!.. Ne min tera got miqatbe hetanî ez têm! Lê şuxulê ha dibe…

         Heq jî tiştekî pak neqewimî bû. Tu navêjî ez xewra herim, ar bê dex’lê tijî bibe, bavêje hetanî bin beraşê aş. Beraş pak nexebitin, heba tenê qet-qetîkin û bavêjin.

         De ewî û aşvanva çi anîne serê min, bira ser mindabe. Ew çi nanê, ku rind nehatibû hêrandinê, topkirin, dane alîkî.

         Aşvan beraşê aş hilbirîn, temiz kirin, tûj kirin, wekî pak bihêre. Herdu jî êpêceyî çerçirîn. Xalê Aqo hey xûdana enya xwe temiz dikir, hey avrûne tûj didane min.

         Xulese, aş tundurust kirin. Ew hebê, ku rind nehatibû hêrandinê, dîsa kirin dewla êş. Bû çeqe-çeqa êş, xebitî û xalê Aqo ber rûnişt.

         — Aşî tûjkirîye, xirab dihêre, — ewî ber xweda digot. – Xwedê mala te avake, te çawa mala min xirab kir, nanê zarê min dêris kir. Tê jî bêjî ez mêrim. Te nebû çewale nan bihêrî, tê sibê-dusibe çawa jin-zara xweykî?

         Ewî çi digot, min xwe ker’ dikir. Hedada ruhê min çêkiribû, wekî ber xeberdim?

         Herneyse, minda ket hetanî nanê xwe temam hêra. Êpêce arê wî jî ber çewala ma, kire mêşokekî spî. Mêşok dêvra tijî bû, devê wî qayîm girêda û danî ser çewalê xwe.

         Sibetirê sirê gihîşte min. Xalê Aqo derê çewalê min vekir, heb kire dewla aş, minra got:

         — Îro ga bibe here p’ala han biç’êrîne, dora aş îdî tişt nemaye, ga birçî dimînin. De rabe, ga biç’êrîne, hetanî nanê te tê hêrandinê, paşê ezê gazî tekim, ga bîne, em girêdin û herin.

         Min usa jî kir. Ga dane pêşya xwe, rya hesin derbaz kir, bir p’ala pêşber. Gaê min xwera diç’êryan, ez jî ser kevirekî rûniştibûm gelîê pêşber dinihêrî. Nişkêva bû qûjîna kûpê maşînê û ji neqeba alîê Lênînakanêda derket. Heywanê gundê me hela hînî dengê maşîna, avtoa nebûbûn. Lema jî gava qûjîna maşînê bihîstin, ez bextê weme, sillikîn, dêla xwe hildan, jorda berjêr bûn, ketine ser rya maşînê û revîn. Min da pey wan. Maşîne jî qûje-qûja wêye… Çawa dihate kivşê, maşîneçî dûrva dîtibû, wekî ga ketine ser rê û direvin, ewî jî sîgnalê dida, wekî ser rê derên. Lê çiqas qûje-qûja maşînê nêzîk dibû, gaê min ewqasî baê xwe digirtin. Min jî bê hemdî xwe dabû pey wan û direvyam. (Bextê min lê da, maşîne êpêceyî dûr bû û îdî ranêzkayî stansîaêra kiribû, baê xwe sist kiribû, yanê na ez û ga usa sahil jê xilaz nedibûn). Pak bû, çend merî wêderê sekinî bûn, gava ev yek dîtin, pêşya ga girtin, ji ser rya maşînê derxistin. Maşîne hat me derbaz bû. Ez xûdanêda mame, bînfişk min ketye, lê çi bikim, xwe cote ga nadme der.

         Gaê min vê carê jî dane ser rya şoşê û berbi orta Spîtakê çûn. Dêla xwe hildane û direvin. Min jî wê xûdanê daye pey wan.

         Xulese, bi zor-cefakî mezin, bi komekdarya merîê qenc min ga ancax anîne ber aş. Xalê Aqo nanê min hêrabû, kiribû çewêl, devê wî dirûtibû û hîvya min bû, haj tiştekî tunebû. Me ereba xwe barkir, gaê xwe girêdan û rêketin. Xalê Aqo dîsa da pêşîê û em ji nava Spîtakê derketin. Wê şûnda rê îdî hevraz bû, ga ancax erebe dikişandin. Xalê Aqo jî hat erebê syar bû û em hatin, derketin gêdûka Spîtakê. Serê gêdûkê xalê Aqo nişkêva erebe da seknandinê û nav çewala nihêrî.

         — Tu çi digerî, xalê Aqo? – min jê pirsî.

         — Ez dinihêrim, çika ew arê meyî ber çewala zêde mabû û min kiribû mêşokê spî, me anye yanê na.

         Xalê Aqo gerya-negerya, mêşokê spî tunebû. Tu navêjî wexta barkirinê mêşokê spî arva me aşda bîr kirye.

         Îdî nedibû, wekî ew paşda vegere aş. Me ereba xwe ajot û em hatin derketin gund.

         Paşî vê yekê xalê Aqo timê derheqa çûyîna meye aşda xeber dida, beşera wî xweş dibû û digote min:

         — Welle, tu ne mêrê aşanî.

          s. 1960-î. 

 Wênekêş Arif Sevinç.