DÊ
DÊ
Kurdistanêda gundê Mêrgasorê eyan bû çawa gundê çîla û bedewa, qaza û qulinga. Bedewî û nazikaya qîz û bûkê vî gundî bûbû mesele, bûbû kilam temamya Kurdistanê bela bûbû. Her xortekî dixwest ji vî gundî bizewice, her malekê dixwest bûka wan ji vî gundîbe. Wexta gundda dibû şayî, xort û cahilê gundê cînar hevdigirtin, êvarê dihatne dewetê. Her yekî xwera qîzeke vî gundî raç’ev dikir.
Belga qîza Ûso kulîlka vî gundî bû, ç’evê xorta lê bû, navê wê li ser zarê gişka bû, gelek maşoqê wê bûn, lê…
Zulma Zalim paşa her der reş-heş dikir. Koma wî kîjan gundîra derbaz dibû, ew gund îdî ser hişê xweda nedihat. Dibêjin, ro tunebû, wekî wî merivxurî şûrê xwe bê xûna merya kiribe kalên… Navê qetil û zulma wî her dera bela bûbû û navê wî bûbû saw ketibû nav cimetê. Lema jî cimetê navê wî danîbû Zalim, lê wekî dinê navê wî Talyat bû. Rastîê jî Zalim bû, îlahî bona kurda, ku dixwest koka wana lap binva bibire. Ew hertim “mêvanê” gundê kurda bû, û hertim jî paşî çûyîna wî zarîna jin û zara bû, gundda dha gelek kulfeta reş girêdidan, nav mezelada yêd teze dihatne xanê.
… Rojekê cab anîn gundê Mêrgasorê: “Zalim paşa gotye, eger ew naxwazin ez gundê wan dermdaxkim, bira Belga Ûso pêşkêşî nevsa canê minkin”… Gund serhev-binhevra çû, şîn û girî kete mala Ûsoê kal…
Dilê cahila temûl nekir, xûngermî kirin.
— Pira-pir, hindika-hindik! Em nahêlin, wekî ew namûsa mera bilîze, — cahila gotin.
Lê mêrêd gunde sere ser fikreke mayîn bûn. Ewana rûniştin, li hev şêwirîn, dîtin, wekî nabe seba qîzekê gundekî xirabkin, gotin, bira here, hilbet yazya wê jî usa bûye…
Belgê jî nexwest bona wê xûn bê rêtinê. Ewê hilda gote dê:
— Eger bona cimeta me, bona gundîê me lazimbe, ezê şerbikê je’rê jî veç’inim. Bira seba min, gidîno, telî-tengî neê serê cimetê, mêr neêne kuştin, zaro êtîm nemînin… Bira ez heta-hetayê bizêrim, her tenê wê yekê ber ç’evê xwe nebînim…
… Deweta Zalim paşa, lê şîna Belga Ûso bû. Weke şerbeta wê “dewetê” hêsirê Belgê kişyan… “Dewet” betilî, lê kanya hêsirê bûka rûbixêlî nemiç’iqî.
… Sal hatin mîna qurna derbaz bûn. Belgê bûbû dayîkê sê ewleda. Yek biç’ûk bû, lê herduê din îdî mezin bûn, gihîştî bûn, ne xeyset, ne jî husnê dinyaêda qet pirtikî bavê neçûbûn, temamî xalanê xwe çûbûn… Wan jî mîna dya xwe ji Zalim paşa hiz nedikirin, li wî û kirina wî kiribûne eynat. Zalim paşa dîsa terka wî pêşê xwe nedabû, şevê dibû sebebê malekê, gundekî…
Mala Ûso paşî birina Belgê barkir ji gundê Mêrgasorê derket çû. Wî gundîda ne qewm, ne jî pismamê wan tunebûn. Dilê wî nexwest paşî Belgê wî gundîda bimîne…
… Şeve reşe, şeve terî, şeve qetil. Teê bigota hîvê zanibû, wekî qetlê bibe, mina bûbû, çûbû, wekî wê hewarîê roê daxe, ku zû derê û qe na ew karibe pêşya wê qetlê bigre. Steyrk ketibûne bin ewra û te digot her yek dixwaze bi tiştekî xwe sep’eke, wekî wê zulmê nebîne. Her tenê kelbê gund mînanî dizê şevê nedisitirîn, carna diewtyan, carna jî dibû zûkîna wan. Gundî dibêjin, wexta kelb dikin zûkîn, bizanbe gur nêzîkî gundin. Rastîê jî usa bû: mala Zalim paşada rûniştî wana şêwra xwe dikir.
Wê êvarê nîvê cerda Zalim paşa ne hazir bû, alîkî mayînda çûbû, wekî talanekî mezin bîne. Nîvê cerdêyî dinê, ku deve-devî 40-50 merî bûn, dora Zalim paşa qerefîska rûniştibûn.
— Me gundê der-dorê ser hevda anîne. Maye gundê Mêrgasorê. Dibe hûn difikirin, wekî ew gundê mala xezûrê mine, lema em destê xwe nadnê? – bû pîrqînya wî, kenya. – Na xêr! Me ew gund hîştibû bona hevekî ser hişê xweda bê, wekî tiştekî pak destê mekeve. Yanê na me zûda çeta xwe wî gundî xistibû. Îdî îro ew roj pêra gihîştye, karê xwe bikin. Hema çawa sibe safî bû, emê bavêjin ser gundê Mêrgasorê. Gotî em koka wî gundî bînin, talanekî zor bibin. Lê wexta wana lingê xwe guhê xwe xist, emê mêra qirkin, kala-pîra bikujin, jina û zara dîl bînin. We bihîst? De, herin îşev razên, lê çawa dîkê sibê kire gazî, rabin, binatara gund, ber kanîê emê hev top bin…
Cerdbaşî rabûn. Qeretûk ber dergê xênî dûrket. Ew hetanî wî çaxî ser hisa-hisa ketibû û hatibû ber dêrî guhê xwe dabû gilîê wan û her tiştî hesya bû. Wexta cerdbaşî rabûn, ewe tana gora bû, banzda çû odê, kete nava cya û nivîn kişande serç’evê xwe, xwe xewarî danî…
… Odêda fêza goma pêzda du cî danîbûn. Ser pîkî odê xirîna Zalim paşa bû, ser pîê mayîn cîê Belgê bû. Ewê destekî xwe avîtibû colanga kur dihejand, destê dinê jî danîbû ber serê xwe, kûr û dûr difikirî. Hela çillê gede temam nebûbû, dê ji malê dernediket, hela ze’dê wê danîn.
… Xêleke xurt ji şevê çûbû. Xew neketibû ç’evê Belgê. Ber guhê wê hewar, hewar bû, ber ç’evê wê xûn, cinyazê merîê nas, cînar û gundîê wê bûn. Dikir ç’evê xwe bide hev, lê ew qeretû li ber ç’eva bûn, ew deng li ber guhê wê bûn… Vaye dayîkeke ewledê xwe girtye xwe û direvîne… Cerdbaşîk gihîştê, dest avîte milê wê, kaş kir, gede bermila dê ket, dê xwe jorda avîte ser… Xûna kur û dê tev kişya… Vaye serê Kamilê gundîê wan, ew hizkirîê wêyî wextekê, danîne ser selê ber dêrî û cerdbaşîkî kevirekî terikî herdu desta hilbirye jor, wekî qafê wîxe, hûrxweşke… Cîkî mayîn Etlez direve, yekî cerdbaşî daye pey… Ev gişk têne ber ç’evê Belgê û xew nakeve ç’eva. Ew zane, wekî sibê safî bû, wê gundê wanda ha bibe.
“Na, na, gerek usa nebe, gere dijmin negihîje meremê xwe…”
“Lê çawa, çi cûreyî?”
“Na, na, gerekê tu kesek wê yekê nehese, yanê na…”
“Tu rêke mayîn tune…”
Ji vê fikrê sizî canê wêra çûn… Ser enya kever kendalê mezin pêşda hatin… Ç’ev lê telale bûn, dest lê lerizîn, ziman lê giran bû…
“Na, na, ez nikarim wê yekê bikim, nikarim, nikarim”.
“Lê gundê te, lê cimeta te, lê der-cînarê te?.. Ne axir wext derbaz dibe… Hindik ma sibe ronbe… sibe ronbû, gundda qetlê biqewime… Na, na, seknandin dest nade, gerekê herî, zû herî, xwe bigihînî wan… Nabe, nabe, bêy çûyîna te nabe…”
“Lê çawa, çi cûreyî?”
“Na, ez nikarim… Dilê dê wê yekê nikare bike…”
“Lê dayîkê sibê dayîk nînin, wekî wê qetla giran ber ç’evê xwe bibînin?.. Na, na, tu gotî herî. Tu ku neçî, wê gundekê wêranbe… Tu gotî ese herî û çiqasî zû, ewqasî rind… De rabe, rabe, derengî nekeve, sibeê safîbe…”
Van herdu fikra mînanî du beranê çê serê wêda hevdu didan ber qoç’a… Ew bi xwe ç’ila bûbû sekinî bû… Nişkêva bû îske-îska gede. Dê ji cî banzda, bê hemdî xwe gede hilda, anî kire nav cîê xwe, mînanî dîna da ber dilê xwe, bîn kir, axîneke kûr rahişt, bistan avîte dêv… Gede hevekî bistan mêt û cîda raza… Kendalê enya kever dha kûr bûn, perde hate ber ç’eva, tişt nedît, bîn lê ç’ikya… Nişkêva pêç’eka gedeyî pêç’ayî deverûya danî ser cya, herdu desta guhê xwe girt, wekî tu deng nekevne guha, banzda dêrîva derket…
… Şeve reş, ewrê giran, brûsk û baran. Qirç’în ji erd û ezman dihat… Birûskê mînanî şûrê Zalim paşa terî qet-qetî dikir, baranê jî mînanî hêsirê dayîka kurlêmirî rê nedida hev, bi şerbika jorda dihate xwar… Hewar û gazî li ber guha, qetil û mirin ber ç’eva Belgê tana gora û dêrekî dabû serê wê rya h’er’î û berbi gundê Mêrgasorê direvya… Hey diket, hey radibû… Tu tişt ber ç’eva nedihat, her tenê dixwest deqekê zû bigihîje gund, wekî hewarê li wan daxe… Lê bi çi hesabî?.. Evê fikrê ew dîn û har kiribû. Hey carna bê hemdî xwe disekinî, piş xweva dinihêrî, demekê difikirî, lê dengê “hewar, hewarê” dikete guhê wê, xûna merîê am û tame, ku wê sibê bihata rêtinê, dihate ber ç’eva, careke mayîn bê hemdî xwe ji cî banzdida û dêrê wê ber baê ba dibû…
Gundî ne dûr bû. Belgê bi xwe jî tex’mîn nekir, çawa gihîşte cî. Her ew yek tex’mîn kir, wekî ber derê Kamil sekinye û bi herdu desta zerp derî dikute…Kamil derî vekir, vecêniqî, paşda çû, lê gava Belgê navê xwe hilda, ruh ber wîda hat. Pêşda hat, destê wê girt, bir hundur. Neferê malê her yekê serê xwe ji bin nivînê derxistin û bûne guhdarê Belgê…
…Terî-terîstane. Baranê vekirye, ewr mînanî kulavê hiz-hizî ji hev dûrketine, cî-cîna steyr têne kivşê. Wê şevê Kamil derê gele mala kuta, gele merî ji xewê hişyar kirin, wekî sibê nebin p’ara xewa hetanî-hetayê. Wê êvarê kelba gelekî lêdan, bîna gura hildabûn, lê gur îdî nikaribûn nêzîkî gund bûyana… Gund-gundîtî tivdîra xwe dît…
… Belgê çawa hatibû, usa jî vegerya… Odêda her tişt cîê xweda bû… Pêç’eka gedeye pêç’ayî usa deverûya li ser cya bû… ne bin, ne deng, ne jî his… Dê pêç’eka gede vekir, bîn kir, da ber dilê xwe, lê her tişt îdî derbaz bûbû… Kincê xweye şil êxist, veşart û kete nava cya… Bû zarîna dê, qîjîn lê hat, xirmîna Zalim paşa hate birînê, ew ji ser kêlekekê vegerya ser ya din… Hêsirê dê rê nedan hev, zarîna dê bû şikyat û her qulç’ekî malê hingavt. Ser serê dê tijî bûn, pirsîn çi bûye, çi qewimye… Dê miç’iqî bû. Her tenê hêsir bûn jorda mînanî cewikê kanya dabûn pey hev… Bû hurmîna Zalim paşa:
— Hela bêje, çika te çi anye serê gede?
Devê dê nedigerya, qudûmê wê tunebûn…
— Şev gede girya, min ç’iç’ik daê… Kambax bistanî devê gededa ez xewra çûme… Min fetisandye…
Kendalekî enya dê bû sê kendala, porê spî berî porê reş dan û êpêce erdê wan zevt kirin, mînanî tevya baranêye gur hêsir jî miç’iqîn…
Kew ketibû sibê… Meytê kur li odê, lê Zalim paşa jî li ser pişta hespê ser kanya binatara gund syarê xwe hesab dikir, çika kê hatye, kê nehatye…
… Rya gundê Mêrgasorê gêlîra diçû. Tu rêke mayîn tunebû… Herdu alîê gêlî, ber her kevirekî û qeyakê tivingçîkî bavçê, xalçê xwe veşartibû… Gunda hetanî jina û zara jî çawa lazim bû karê xwe kiribûn. Şerê ser hêsîr bû, ne qolayî bû…
Koma cerdbaşîê Zalim paşa gihîşte gêlî. Nişkêva herdu alya bû xirmîn, pêşî û paşî lê girtin, kirne orta xwe… Gelî bû telp, xirmîn kete nava ç’ya, banya, mêrê mêrxas helan dane hev…
… Şer kuta bû… Yê qenc ew bû, wekî Zalim paşa xapandibû, ji mala xwe nehatibû…
Oda Zalim paşada du cinyaz danîbûn. Ew cinyazê kur û bavê bûn. Lê gelo dinya pê hesya, wekî kur bona çi mir, bav bona çi hate kuştinê?..
s. 1965-a.
Добавить комментарий