DEWET BÛ…

 

 

DEWET  BÛ…

 

 

         Rokurtkê payîzê bûn. Xebata deştê kuta bûbû, gundya êrîk-bêrîka xwe dîtibûn, debr-dirlikê xwe dabûn ser hev û destbi def-deweta kiribûn.

         Hela çend roja pêşda cahil mala Têcoda berev bûbûn, dara zevê dixemilandin, pêra bi deng dilîstin, pêşya dewetêda diçûn. Şayî îdî ketibû gund.

         Wê rojê nîvro şûnda mala Têco gazî sazbenda kir. Birazeva jî hat, dara zevê ji mal derxist, cahil lê top bûn û bi defê nava gund gerandin. Qûjînya def û zurnê bû, qeydê “Nava mala” lêdixistin. Dengê wê best-beyara bela dibû, dikete her malekê û şabûn dikire dilê her bendekî. Gava nêzîkî malê heznî dibûn, dengê defê didane kerkirinê, diçûn îzin ji wan dixwestin û careke din dibû girmînya defê. Mal bi mal digeryan. Kevanya kevç’î rûn dikirne derdana sazbenda, êmîş dara zevêva dikirin, lê mêra pere didane defçî.

         Gişka karê xwe dikir: mêrê ahil û kulfetê sere kincê xweye teze hazir dikirin, wekî êvarê herne dewetê, cahil nedihatne mal-avaya, çawa dibêjin, ew bê def direqisîn, lê wexta def lêdiket, ew “Xwedê” xwe jî bîr dikirin.

         Çûyîn-hatin nava gundda dha zef bûbû, merî hevra qurban-heyran bûbûn. Deweta malekê bû, lê şabûna gundekî bû.

         Xwendî bere-bere dihatin, ber derê Têco peya dibûn. Çawa edet bû, gundya ew ji destê hev direvandin.

         Wê rojê te derê kîjan malê vekira, texte rastkirî bû, bi hezar naz-nemetî xemilandî bû. Yekî bizineke wî jî hebûya, ewî jî karê xwe kiribû, xwendî hildabûn.

         Mala Cindî topayî hildabû, lê Têco nehîştibû, wekî xwendya hilde, çimkî Cindîê kal ew çend meh bû nexweş bû, nava cyada bû. Malêd, ku xwendî hildabûn, usa jî gazî der-cînarê xwe kiribûn. Têmûrê cînar jî gazî kurê Cindîyî mezin – Emer kiribû, biribû malê. Emer gula govenda bû. Dengekî xweş lê bû û gava diqîrandê, tu ji kubra wî, sewta wî têr nedibûyî. Dengbêjekî gund, êlêyî hêle bû. Tu deweteke gund bêy wî nedikirin, hela ji gundêd cînar jî dihatin pey, dibirne şaya.

         Û îro Emer textê Têmûr şên kiribû. Dev-ç’evê wî hazirara dikenyan, kake-kaka wî bû, distra. Xwendya nanxwarin, vexwarin bîr kiribûn, motacê dengê wî bûn. Emer tex’mîn dikir, wekî rûê wîda xwendî nan naxwin, kilam kin dibirî, laqirdî dikir, bi merîfetî usa dikir, wekî nan wan dida xwarinê. Lê wexta def dihat, çoke wî bê hemdê wî binda direqisîn û Emer çeplê xweye zirav hildidan, direqisî. Reqaseke çawa dikir!..

         — Eferim, Emer, Xwedê merîfeta te zêdeke, — sazbenda digotin û perê destê wîda top bûyî hildidan. Serdewetî xatirê xwe ji hazira xwest, hîvî kir, wekî hevekî zû bêne govendê, da pêşya sazbenda, çû dîtina xwendîê mayîn.

         Êvarê klûbêda cimet kimkimî bû, govend digerya. Serdewetî ji cahila hîvî kir, wekî deng govendê bigerînin hetanî bi defê diçin pey xwendya, tînin.

         Du cahila hevra digot, duda lê vedigerand. Paşê qîzê cahil gotin, xorta lê vedigerand. Û çiqas diçû, cimet dha gelek dibû, govend giran digerya. Textekî mezin orta govendêda vekiribûn, iç’ke, çerez danîbûn ser û çend mêrê navsere dorê rûniştibûn. Wexta xwendî bi def-zurnê anîne dewetê, dora texte dane rûniştandinê, vana vêderê îdî xwera destpêkirin derbazkirin, gavendê temaşekirin, lê def çû pey bûkê salê. Ew jî anîne dewetê.

         Govend çiqas diçû giran dibû. Mêrê sere ketibûn çirpîkê, zevê salê, cahil ketibûn destê wan, kulfetê navsere ketibûn destê xorta, bûk, qîzê cahil ketibûn çirpîkê. Zaro jî ketibûn poç’ka govendê, xwe dihejandin. Serê govendê, poç’ka govendê gihîştibû hev. Çend mêrê navsere ketibûne sergovendîê. Zurneçî qeydê “Zûlo” lêdixist, defçî dikire gazî:

         — Malîava Rostemra! Sed manat pere ser serê van camera şavaş daye! Şavaş, malîava!..

         Û paşî her gerekê sergovendî dihate guhastinê. Her tenê kulfet nediçûn, nediketne sergovendîê. Wexta yekî ser serê jinara şavaş dida, defçî diçû tanga çirpya jina, wêderê şavaş dikire gazî û çomaq ser serê wanara digerand, çimkî, çawa edet bû, îzin tunebû jin fêza mêrada bilîzin. Qet dengê defçî kêm nedibû, hey dikire gazî “Şavaş, malîava”, hey zurneçîra tevayî kilam digot, pêra jî cîê xweda direqisî.

         Mêrekî navsere şivik girtibû xwe, orta govendêda sekinîbû, wekî zaro anîzasîa nekin.

         Du qîzêd cahil hine digerandin. Kê tilya xwe hinêda dikir, pere davîte sinya wan.

         Govend bi hemdî xwe digerya.

         Wî çaxî Zîna qîza Cindî hate hundur, nêzîkî Emer bû, guhê wîda tiştek got û ewana lez ji dewetê derketin.

         Cindîê kal ber ruhda bû, gazî Emer kiribû, wekî temî-weysetê xwe lê bike. Ç’evî li rya kur bû û gava Emer derda hat, tê bêjî careke mayîn ruh berda hat.

         — Emer, lao, ya min îdî boşe, — Cindîê kal bi dengekî lerizok got. – Gunê dya te, xûşk, birêd te stûê te, rind miqatî wanbî…

         Bîna nexweş diçikya, tê bêjî dengê wî ji gelîkî kûr dihat, zorê xeber dida.

         Çawa tase ava sar ser Emerdakin, cîê xweda sar bû. Çend seheta pêşda bavê wî pak bû, ev çi hate sêrî?

         — Bavo, çi te qewimye?.. Çira kê nexweş nakeve? Ev çi gilîne tu dibêjî? Muhuleta xwe bîne, çira usa dest ber xwe hiltînî? – Emer gotê, lê kela girî îdî dabû qirikê.

         — Na, lao, ez nagihîjme sibê. Temya min we, mirina min mekin gazî… Bira kes pê nehese, şaya mêrika neteribe, — ancax dengê kalê dihate bihîstinê. – Lao, şin û şayî birê hevin. Lê şin gotî şayê alt neke. Lema jî edetê miletê meye: wextê ha şînê nakin dengî… Gunê min stûê webe, hûn jî nekin dengî…

         Bîna nexweş ma, xêlekê xwe ker’ kir. Zûr bûbû, ç’evê kur dinihêrî.

         — Emer, lao, ese bidî pêşya neferê malê, bivî dewetê, wekî kes şikê nebe, bira ç’evê cahilê me ji dewetê nemîne… Ax, emir çiqas şîrine!.. Paşê, wexta dewet kuta bû, hêja şîna xwe bikin… Min jî bibin kêleka mezelê dê-bavê min ç’elkin… Binêr, gunê min stûê tebe, nevî-nevî deweta mêrika diteribînî, — nexweş zor-cefakî gilîê xwe ducar kir, ç’evê kur nihêrî û du hêsir jorda hatine xwarê. Paşê vegerya ser neferê malê, wan nihêrî, tê bêjî dem-xatir ji wan dixwest.

         Neferê malê dora cîê nexweş rûniştibûn, ker’-ker’ digiryan, wekî wî duruhî nekin. Hêsira rê nedidane hev, ji ç’evê Emer dihatne xwarê, ber ç’eva bavê wî mînanî mûmê vêdisya.

         Dûrva dengê defê dihat, govend bela dibû.

         Sibê ser Cindîra derbaz nebû, destberbangê tex’dîr da.

         Xênji mala Têco û Cindî gund wê sibê dereng ji xewê hişar bû. Baê sibêyî hênikra tevayî dîsa dengê def û zurnê dihat. Pêşîê ber derê Têco lêket, paşê nava gund gerya xwendî top kirin.

         Sibê şebeqê dîsa Têmûr kurê xwe şande pey Emer. Dilê Emer çûyînê tunebû, lê neçûya jî nedibû. Wekî neçûya, dibe pê bihesyana. Lê Emer, çawa bavê gotibûyê, nedixwest şayî biteribanda. Ê, wê bi çi dilî biçûya? Emer rê ji rya dernedixist hetanî dê hilda jêra got:

         — Lao, ne temya bavê teye. Rabe, here…

         Emer ser textê Têmûr nava koma xwendyada rûniştibû. Te ku bengzê wî dinihêrî, tex’mîn dikir, wekî ewî vire, lê fikra wî cîkî mayîne: carna bîr dikir caba duea hazira bide, carna dêrî dibû, disekinî. Lê wexta tas hildida, dest lê dilerizîn, bengzê wî dihate guhastinê, dengê wîda kewgirî hebû. Carekê-duda jî tas ji dêst ket.

         — Emer, Xwedê xêrke, kêfa te îro çira tune? – Têmûr jê pirsî, — nebî apê Cindî girane?

         Emer tevîhev bû, deqekê nizanibû çi bêje. Lê her tenê deqekê.

         — Na, çira, kêfa min jî xweşe, bavê min jî îro pake, — Emer cab da.

         Lê wexta def hate pey xwendya, Têmûr, çawa edet bû, çend manat pere da wan, neferê malê ber defê reqisîn û qestîka ew êpêceyî malêda eglekirin, wekî xwendîê wî xêlekê jî zêde rûnên.

         Dengê def-zurnê ber guhê Emer bûbû qûjîn, “birao-birao”: meytê bavê ber ç’eva bû, dengê şin-girîê kinêza ber guh bû. Qafê wîda hêwirze bû. Bi xwe ç’ila bûbû, sekinî bû… Her wextekê tex’mîn kir, wekî Têmûr ketye milê wî û tevayî berbi mala Têco diçin…

         Meytê Cindî otaxêda danîbûn, perde kişandibûn ber pencera. Xênji kulfeta wî neferê malêye mayîn jî kêlekê rûniştibûn, ker’-ker’ şîna xwe dikirin. Wexta cînarek dihate malê û pirsa Cindî dikir, jinê digot:

         — Cindî otaxêda razaye…

         Defçî-zurneçî qeydê “Crîd”-ê lêdan û syarê bûkê rêketin. Emer jî xwera birin.

         Dengê sazbendîê li Emer tesele nedibû, ew bi fikrê mal bû, kêleka meytê bavê bû. Lê wexta temîê bavê diketine bîrê, dicedand kêfa xwe xweşke, wekî tu kes tiştekî tex’mîn neke. Lê nava “şabûna” dema usada qelpî hebû, dema usa zorkuştî bû.

         Nîvro şûnda bûk anîn, peya kirin. Otaxeke mezine fireda nan danîn. Cimet kimkimî bû. Temeda salixî pêk danîn. Dengbêja rê nedidane hev, ber hevda dihatin. Deqa ew ker’ dibûn, dibû girmînya defê, qûjînya zurnê, te digo ewe wê otaxê ser xwera bavêjin. Lê wexta meyê dixistin, her tişt ker’ dibû, diseqirî. Gişke şabûn, ken li ser levê wan bû, xwera dikirin, dixwarin, kêf dikirin. Hey car-cara jî xweşîê xwe hev dikirin. Şayî bê henek nabin.

         Lê Emer qulç’ekîda rûniştibû, qincilîbû ser hev. Ç’evê wîda xemeke giran hebû. Rûva nava şayêda bû, lê dilda şîneke giran bû. Xûdanê serra avîtibû. Xule-xula hêsira bû, jorda dihatne xwarê, tê bêjî  devê hîzekî vekirine û dikin-nakin naê girtinê. Û ewî qestîka xûdana ser sifetê xwe temiz nedikir, wekî hêsirê wî neêne kivşê.

         — Îro çira dengê Emerê me naê? – temede got. – Emer, bidî xatirê Xwedê, ca yekê werê.

         Dengbêjê mayîn xwe ker’ kirin. Dengê defê jî birîn.

         — Canê, canê!..

         Hazira hevra-hevra helan danê. Emer kete dereceke teng, xwest menîkê bigre.

         — Min serma kirye, divînî min çiqasî xûdaye. Îro qet dengê min dernaê, — Emer bi dengekî lerizok got.

         — De menya megre, dengê te çira ketye? – temede gotê. – Çiqas jî ketibe, wê dîsa weke dengê deh Şamila mabe. Tu navînî, ewî vêsibêda serê me bir, — temeda xweşîê xwe Şamilê dengbêj kir. Gund-gundîtî zanibû, wekî ew çi jî hevra bêjin, ji hevdu naxeydin.

         — Ya min, qe na ez cila xwe ji avê derdixim, lê tu ya xwe bêje, — Şamil gotê. – Tu qe nikarî pistûkê jî bilîzî.

         Bû pîrqînya cimetê, kenyan. Lê dest ji yaxa Emer nekişandin.

         — Canê, canê, Emer!..

         Û Emer bi dilekî kul kilama “Sura Qelenîê” lîlandê. Dengê wî raçandî bû, lê vê carê tê bêjî dilerizî, cî-cîna zirav dibû, te digo eve wê bê birînê. Ewî bi xwe jî tex’mîn nedikir, wekî çiqas bi xem, bi dilê birîn distrê.

          

Sura Qelenîê tê, sureke sare,

Qelna destê bavê min şêlaze,

Taxima sêrî karbare…

          

         Cimet ker’ bûbû, guh didaê. Hazir bûbûn pepûkê kubra wî. Demekê şayî hatibû bîrkirinê û hazir ketibûn bin hukumê wê xemê, ku dengê wîda hebû. Bê hemdî wî dengê wîda şin û şayî tevhev bûbûn, lê sewtêd şînê dha gelek bûn. Emer ev yek tex’mîn kir û kilam kurt birî.

         Xêle wext deng ji hazira nedihat, tê bêjî tiştek tex’mîn kiribûn: nizanibûn ser şayêne yanê ser şînêne. Xulese, serdewetî ew kerbûn teriband û got:

         — Dengî dinêbe, Emer! Kubra te îro gelekî bi xem bû, nizanim çira…

         Demekê şûnda dîsa şayî kete qamê xwe. Dîsa kirin, xwarin, salixî pêk anîn, stran. Kutasîê jî topayê xwe avîtin û rabûn, çûne malê xwe.

         Êvarê dîsa dengê defê dihat. Govend digerya.

         Çawa bavê gotibû, Emer usa jî kir: da pêşya cahilê malê, bire dewetê. Lê zû jê derketin.

         Rojtira mayîn teze be’s li gund bela bû, wekî eva du roje Cindî çûye rehmetê…

          

s. 1973-a.