NEME

 

 

NEME

 (Qisa hevalê min)

 

          Qîzek gundê meda hebû: navê wê Çîlê bû. Çîlê nebêje husul-cemalekê bêje. Ewqas bedew bû, hetanî kalê gund jî ser bengî bûbûn û wexta dihat ber wanra derbaz dibû, wana bin ç’evara lêdinihêrîn. Cahil ser dîn-har bûbûn, gelek cara rûê wêda dikirne şer. Lê ewê poz yekî nedikir.

         Çi gunê xwe veşêrim, dilê min jî ketibûyê. Min jî dûrva lêdinihêrî, dizîkava axînê kûr radihîştin, lê ez ku, Çîlê ku! Ezî yekî kinî reşotangî, hela serda jî kirnûkî, ewe yeke çîle-qerqaşe bedewe bejnbilind, dev-diranê wê şekirî, çakûç-qelemê wê cî. Ezî emirda şermoke, ewe bedewya xwe guman. Her pakbûna min tenê ew bû, wekî mektebêda rind hîn dibûm, rûnermî milûk bûm. Lê hînbûna min hela nedibû sol nedikete lingê min, nedibû kinceke teze stûê minda nedihate xwarê, rûnermî û milûkaya min jî qedir-qîmetê min ber ç’evê cahila nedida bilindkirinê. Lema jî ezî yekî pormijî, dibûrî bûm.

         Lê mala xweyê hizkirinê bişewite, xwe hidûda nas nake? Û min dilê xweda jê hiz dikir, dûrva ç’evê min lêbû û xwe bextewar hesab dikir, wekî ew heye, li dinêye, rojê çend cara dûrva dibînim, dilê min baristan dibe. Ew jî besî mine.

         Wexta em, qîz û xortêd gund, tevayî diçûne xebata kolxozê, lingê min ji şabûna erd nedigirt. Ne axir ew sibê hetanî êvarê ber ç’evê minbe, dengê ken û xeberdana wê ber guhê minbe. Êvara, gava xebat xilaz dibû, me berê xwe dida gund, ji gişka zeftir ewê xeberdida û dikenya, laqirdî dikir, usa dikir, wekî gilî bê ser min. Lê ez mînanî merîê bêzar-ziman ker’ bûm. Ez ditirsyam xeberdim: difikirîm, dibe usa bibe, wekî hizkirina min bê kivşê û çimkî em ne hinkûfî hevin ez nava heval-hogirada bibme robet.

         Ez bûbûm pepûkê bedewya wê. Min ji bedewya wê şerm dikir, culet nedikir gilîk berra avîta.

         Carekê rûê wêda min û cahilekî jî kire şer. Ew yek ha qewimî: em çûbûn çegîla. Xortekî gundî dest-pê ber wê berzeq-berzeq xeberda, xwe qure kir. Dil-dînê min ber hev neda û bê hemdî xwe ez ber wî sekinîm, min şemaqek daê. Ewî kulmeke usa min xist, wekî ez şewişîm. Bû qûjînya Çîlê… Min nihêrî, wê xwe avîtye ser milê qîzekê, reng lê çûye, ç’ev lê fire bûne… Wî çaxî min derbeke din jî pişta xwe tex’mîn kir… Lawika ew alîkîda birin. Dewsa derbê wî êpêce wext dêşyan, lê ez ji kirina xwe poşman nîbûm.

         Car-cara ewê gilî jî ber minra davîtin, dev-diranê xweye şekirî vedikir, xweş-xweş dikenya, pêra jî ç’evê xweye belek dikutane ç’evê min. Ax, wan ç’eva lap malik li min xirab kiribûn. Min nikaribû deqekê li wan binihêrya, ewqas agir-alav wanda hebû: şerma min serê xwe dikire ber xwe, ker’ dibûm. Ewê xebera xwe tucar-sêcar dikir, dîsa serê min ber minda bû, min nikaribû lê binihêrya, lê tex’mîn dikir, ew zûr bûye min dinihêre. Ez dha tevîhev dibûm, xweda dişewitîm. Min tirê ew qerfê xwe min dike, min bendî tiştekî hesab nake, bûme pêkenîê wê. Ser vê yekê ez ber ç’evê xwe dha alçax dibûm.

         Carna ew dihate mala me. (Alîê pîrikêda em digihîştin hev). Gava dihate malê, ez şerma derdiketim, lê hiş û sewdaê min cem wê bûn. Ez diçûm cîkî usa disekinîm, wekî derketin û çûyîna wê dûrva bibînim, dilê xweyî şewat rehetkim. Lê wexta ez malda dimam, qestîka tiştekîva mijûl dibûm, min bin ç’evara têr lêdinihêrî. Ewê time alîê min dinihêrî, ç’evê xwe dikutane ç’evê min, bi laqirdî digote pîrka min:

         — Metê, tu naxwazî ez bibim bûka te? – û dibû pîrqîna wê, dikenya. – Ezê usa miqatî tebim!..

         “Evê ji min xêre? – ez dilê xweda hêrs dibûm. – Kula min ne besî mine, eva jî hela tê ser agirê dilê min firîkê xwe diqelîne”.

         Her cara min qirar dikir huba xwe ji dile xwe derxim, ez jî qerfê xwe lê bikim, bendî tiştekî hesab nekim, lê ji zevta min der bû. Dilkê min usa bê dû, bê dû xweda dişewitî û ez roj bi roj xweda pûç dibûm.

         Ê, qîzeke mînanî Çîlê wê gelekî mala bavêda bima? Xwezgînîê wê dihatin, diçûn. Her car, gava bavê wê nedida, ji şabûna per-baskê min tunebû ez bifiryama. Gelek hatin û çûn, lê bav neda. Û bavê wê bûbû gumana dilê min. Rojê min deh cara duea li bavê wê dikir. Lê tu nevê…

         Rojekê… Ax, bira ew roj neê serê dijminê min jî… Çend lawikê Tbîlîsîêye kirî-xwarî, saroçkê spî lê, bi avtoê hatin ber derê mala bavê wê peya bûn. Deng bela bû, wekî hatine xwezgînîê Çîlê. Eva îdî cara çendik-çenda bû qudûmê min dişkestin, dîsa ez ber derê kîlera gund dibûme qertil û ç’evê min derê mala bavê wê diqerimîn. Merî diçûn, dihatin, gazî zeva û xûşkê wê jî kirin.

         Carekê-duda ew jî derkete derva, ser qûntaxa xanîê pêşber sekinî, alîê min nihêrî. Min dinya bîr kiribû, her tenê ew bû, ber ç’evê min bû.

         Terî kete erdê. Her kes çû mala xwe, ezî hê cîê xweda bûm. Ezê kuda biçûma, tabetîê çawa biketa min?.. Min dixwest wê demê bûbûma kevirekî dîwarê mala bavê wê, her tenê pê bihesyama, çika hundurda çi diqewime, çi xeber didin, soz-qirarê wan bû çi?.. Ç’evê min îdî derê wan nediqişirand, lê ez ji cîê xwe nedihejyam.

         Êvareke xweş bû, hîveron weke ro. Bakî hênik dihat, her tişt seqirî bû, hey carna e’wtîna kelbê gund bû. Steyrk li ezmana bûbûn lemp. Ronayê malê gund vêsya bûn, her tenê îşiqa mala bavê wê vêketî bû, çawa dihate kivşê, soz-qirarê wan hela nebûbû yek. Xulese, îşiqa wan jî temirî. Ç’ara min hatibû birînê, gilîkî nehesyam, çûme malê, bi kulzikî ketme cîya. Wê şevê min ç’evê xwe nedane hev, hetanî sibê kêlek-kêlek welgeryam.

         Sibê şebeqê ez bi menya avê çûme ser çirika orta gund. (Ê, bê min qe emrê xweda av anîbû?). Min zanibû, wekî serê têla gund vêderêye: kulfet sibê zû têne avê û çiqas gilîê teze gundda hebin, berê ewlin ji vêderê bela dibin.

         Çend kulfet ser çirikê bûn. Hevra xeber didan. Qurf kete dilê min. Ez lez nêzîkî wan bûm.

         — Lê-lê, tu navê îşev Çîla qîza Eslan nîşan kirine…

         Min îdî peyhatina xeberdana wê û caba ya mayîn nebihîst, qudûmê min sist bûn, ancax xwe çirikêra gîhand, qeynter danî, ser selê kêlekê rûniştim, elba xwe danî ber avê…

         — Ne elba te zûda tijî bûye, çira hilnadî? – kulfetekê minra got.

         Min qeynter hilda, ku bavêjme elbê.

         — Elba dinê çira tijî nakî? – ewê minra got û hêja min tex’mîn kir, wekî elbeke min valaye.

         Min av anî malê. Mînanî merivekî sewdaser qiç’ê vegeryame ber derê kîlera kolxozê. Şik dilê minda hebû: dibe wan jinika rast negotin, ez herim, rast pê bihesim.

         Avtoa lawika Tbîlîsîê ber dêrî bû. Ewana tana mayka derketin derva, çend tevizî dane xwe. Çîlê jî elba avê û şerbik dêstda, pêjgîr ser mila derket derva, av destê wan kir. Bavê wê jî derket ber dêrî. Hevra şîrin-şîrin xeberdan, paşê tevayî çûne hundur. Her tişt îdî minra femdarî bû.

         Çîlê nîşankirine!.. Ç’ûk-mezinê gund derheqa vê yekêda xeber didan. Cahila keser radihiştin, ahila heyfa xwe danîn, wekî qîzeke usa wê ji gund derê.

         — Belkî ba pişta wekeve, — ahila digotne cahila, — we qîza delal çira ji destê xwe berda?  – Cahila şerma û kerba  serê xwe dikirne ber xwe, xeber nedidan.

         Bes bela bû, wekî zeva jî xwezgînyara hatye. Digotin û dikenyan, wekî hela tilvîsvanya edetê me bîr kirine, pêpes kirine, lê bavê wê çawa rabû carekêra qayîl bû qîza xwe da. Her yekî xwera gilîk digot, tiştek serda zêda dikir yanê kêm dikir, lê tiştê rast ew bû, wekî ewana carekêra hatibûn Çîlê dîtibûn, begem kiribûn û nîşan kiribûn. Ê, çira Çîlê qîzeke usa bû, wekî begem nekirana? Lê derheqa dergîstîê wêda cure-cûre xeberdan hebû.

         Hineka digotin, wekî dergîstîê wê ne hinkûfî wêye, hineka jî digotin, wekî raste, seke-sînçê xweda ne tu tişte, lê hebûna bavê wî geleke, mala wan têr-tijîye. Me usa jî zevê teze nedît, lawikê Tbîlîsîê avtoa xwe syar bûn, destê xwe hetanî enîşkê pencera wêra derxistin, çûn.

         Berêvarê lawikê gund ber derê kîlera kolxozê berev bûbûn, xwera xeber didan. Bavê wê jî hate wira.

         — Kêrhatina wê kir bimbarek-pîrozbe, — kalekî gote bavê wê.

         — Bira eva şaya ber derê webe jî, — ewî hazirara got.

         — Bira Xwedê lev bîne, le… nîşanî ne bi dilê min bû. Heyfa wê qîzê… — kale bi keser gotê.

         — Na, çira, qîza minê bikeve şeherekî mînanî şeherê Tbîlîsîê, Xwedê şênke, mala wan jî dengize, wê bike, bixwe, mista xwebe… Xwedê hevînî, vî gundê serê ç’yada çi heye? Ne sal tê salê em pakî êmîşeke têr nabînin…

         — Ê, bê min seba êmîş daye, — kale ber gilîê wîda hat.

         Bû pîrqînya cimetê kenya. Lê ew soromoro bûbû, nizanibû çi bigota.

         — Hela ew hêç, tu wê bêje, zevê te çawane? – gundîkî mayîn bi eks pirsî.

         — Zevê min? – ewî jî hindava xweda pirsî. – Ez heyrana sêrîme, Xwedê kurê usa nedaye. Divên, şeherê Tbîlîsîê temam serê wî sond dixwe. Îşev min zerpê wî ber ç’evê xwe dîtin: pênc malê Xwedê, pênc lîtr şerav vexwar, dîsa weke xwe bû. Bê te çira mû-misqalekê şaş nekir.

         Gundya ç’evê hev nihêrîn û bin smêlava vebişirîn.

         … Ez dîsa qerewilê ber derê kîlerê bûm. Min dixwest dûrva wê bibînim, belkî ewaca dilê min dayne. Lê Çîlê îdî kêm derdiket derva, hindikî diçû mala cînara. Wexta dihat nava gundra jî diçû, serê wê berda bû, mînanî berê nedimeşya. Gula enya wê ç’ilmisî bû.

         Her tenê carekê hate mala me. Rûnişt, pîrka minra xeberda, lê zûr bûbû min dinihêrî, avirne tûj didane min. Ez cîda qincilîbûm ser hev, xeberdan min nedibû.

         — Çîlê, lao, Xwedê bimbarek-pîrozke, hûn hevra ser belgîkî kal-pîrbin, — pîrka min gotê û min tirê ew xeberê pîrka min bûne tîr dilkê min hingavtin.

         — Belkî Xwedê wî mirazî reş-heşke, — Çîlê got, kesereke kûr rahişt, dîsa ç’evê min nihêrî.

         Min tex’mîn kir, wekî dergîstîê wê ne bi dilê wêye, gumaneke biç’ûk kete dilê min. Lê dîsa şerma devê min kete hev, zarê min negerya.

         Çend meha şûnda hatin Çîlê syarkirin. Ez kerba malda rûniştim. Min qirar kir, wexta derxin, ezê herim dûrva, dilê xweda xatirê xwe jê bixwazim.

         Bavê wê çend cara merî şandin pey min û pîrka min, em teglîf kirin, lê ez neçûm. Ezê bi çi dilî biçûma?.. Min menî girt, wekî ezî bêkêfim. Pîrka min jî seba min neçû.

         Bavê wê bi xwe hate pey me, zorê em birin. Xwezil ez qet neçûma!.. Ez bi dilekî kul çum, te’ldêda rûniştim, min xwe qincilande ser hev. Lawikê Tbîlîsîê xwe dabûn serê texteyî jorin, qure-qure rûniştibûn, şadibûn…

         Ez qulç’da rûniştibûm û ç’evê min derê xênî bû, wekî belkî carekê jî ç’evê min ç’evê Çîlê keve. Lê Çîlê dernediket: bûk bû, îzna wê tunebû. Dengê def-zurnê ber guhê min dibû qûjîna Çîlê. Min tirê ew naxwaze, wê zorê dibin. Nan ber minda nediçû, devê min zya dibû, serê min dêşya, ber ç’evê min reşevedihat…

         — De zû bikin, bûkê syarkin, — her evan xeberana min tesele bûn u… wexta min ç’evê xwe vekir, ezî mala meda nava cyadame, pîrka min jî ber serê min rûniştye.

         — Ç’evê pîrka te birije, nebî te îç’ke gele vexwar, serê te girt?

         Pîrka mine belengaz çi zanibû, wekî ez kêfxweşê evîntîême, wekî zerpa wê ya iç’kê zortire û gava merya dixe, degme merî ber wê teyax dikin.

         Tu nebêjî, wexta Çîlê ji mal derdixin, ez dişewişim, du heval min nav hevra dikin, tînin malê.

         Çîlê birin, gund ber ç’evê min vala bû. Ez mam, derdu-kulê min, xwendina min man… Dildînya ber dilê min, bîna ber min her tenê xwendin bû. Û min dixwend, hîn dibûm, mînanî merîkî eac jê têr nedibûm.

          

* * *

 

         Sal derbaz bûn, min xwendina xwe temam kir, ûnîvêrsîtêt kuta kir, radîoêda xebitîm çawa dîktorê xeberdana kurdî. Birînê min îdî kew girtibûn, ez zewicî bûm, zarê min hebûn, xebat jî gelekî bi dilê min bû. Ji emrê xwe, ji xebata xwe razî min ha xwera derbaz dikir, hetanî rojekê…

         Rojekê jî, wexta ez hatime ser xebatê, nemek dane min. Destnivîsara ser pakêtê nenas bû, adrêsa şandî jî tunebû. Min neme vekir û xwend:

         “… Dibe te nha ez bîr kirime. Xwezya min te… Lê ya min? Ez nikarim te bîr bikim. Her êvar, wexta tu radîoêda xeber didî, bê hemdî xwe dibî mêvanê dilê min.

         Hingî tu radîoêda xeber didî, tabetî nakeve min. Ku jî nîbim, çi şuxul jî destê mindabe, hizdikî şah, hizdikî padşa rûniştîbe, ez xwe dengê tera digihînim. Wê rojê mêrê min bona vê yekê ez kutam… Lê ez nikarim terka radîoê bidim… Qe na vê carê tex’mînke bona çi… Qe na vê carê zanibe.

         Min zanibû, tu min hiz dikî. Tu jî mînanî min dûrva xweda dişewitî. Te tirê min bîr kirye, çawa ç’evê te derê mala mebû, wekî ez derêm, min dûrva bibînî?.. Ez gav-sehet hîvîê bûm, wekî tê derevebî, gilîkî minra bêjî. Lê dilê te kevir bû, deng jê nedihat, şerma devê te dikete hev. De ez jî qîz bûm, nedibû min pêşîê derheqa huba xweda tera bigota. Malxirab, çiqas cara min gilî ber tera davîtin, lê tu ser hisa-hisa nediketî…

         Tu nexeyde, husnê dinêda tî ne rindî. Lê gelo dinyaêda her tenê bedewîye? Nha jî ez nikarim bêjim, min çira te hiz dikir. (Evîn tu cara nikare caba wê pirsê bide). Min dît tu xortekî aqilî, xwendîyî, şermokeyî (ax, kula wê…), mînanî xortê gunde mayîn sirtûk nînî… Nizanim bona çi, lê min ji te hiz dikir, ez hîvya xebereke te bûm, cabeke te bûm… Min tirê tê merîê xwe bişînî mala bavê min. Lê yazix, sed yazix.

         Her tenê ew yek ji destê min hat, wekî min navê te kurê xweyî taê-tenê kir.

         Ya te nizanim, lê ya min eze bêbextim… Mêrê min mirîê îç’kêye. Eva deh û du roje derî min û gede venekirye. Ebûra me nabe… Rast divêjin: “Dewê xweyî cêribandî nede mastê xelqêyî necêribandî”. Çi bêjim, belkî aykê min bavê minra nemîne.

         Ez her wê yekê zanim, wekî tu jî menîke vê bêbextya minî. Te ku culet bikra, evîntî dilê xweda nexeniqanda, gavekê pêşda bahatayî, ez nediketime vê rojê. Wî çaxî bextê minra culetê te tunebû, devê te ketibû hev, te qutar nedikir du gilya qîzekêra bêjî. Ez ha sert tera dinivîsim, çimkî te dilê min gelekî êşandye…

         Û nha, wexta ez dengê te dibihêm, dûrva ji te dipirsim: malxirab, wexta culetê te heye, tu şerm nakî îro ber radîoê dinyaêra xeber didî, hela carna şiêrêd evîntîê jî dixûnî, lê wî çaxî çira te culet nedikir, şerm dikir qîzeke gundya xwera xeber bidî, sozekî jê bixwezî, ku ser te bengî bûbû, hîvya cabeke te bû? Bextê minra bû?..

         Gelo tu zanî nha, wexta ber radîoê mînanî şarûr-bilbila xeber didî, bê hemdî xwe rojêd derbazbûyî dikî bîra min? Gunê min çye? Dibe gunê min ewe, wekî emrê xweda min her tenê ji te hiz kirye û hetanî nha jî ji te hiz dikim.

Bi silavê şîrin,

Çîlê”.

         Pasî vê nemê çend roja min tirê serê min ne minvane. Malê tirê ezî nexweşim (min jî usa wanra digot). Derdu-kulê min tev rabûbûn, birînê mine berê teze bûbûn, min ax dikir, lê her tişt îdî derbaz bûbû. Min jî dilê xweda digotê: “Te çira neme şand, sura dilê xwe min dîhar kir, rehetya rojê, xewa şeva min herimand? Axir ne tu jî zanî, îdî derenge, em gelekî ji hev dûrin. Te çira usa kir, ruhê min tevîhev kir, qelsbûna mine cahiltîê anî bîra min, wekî temamya emrê xweda bîr nekim û wê yekê tu wexta nebaxşînim xwe…”

         Ji wê rojêda qet nizanim çi hate serê min. Wextê ez ber mîkrofonê rûdiniştim, min destpê dikir dixwend, tevîhev dibûm, şaş dikir û min tirê ezî dîsa gundim, ber Çîlê sekinîme, mînanî wî çaxî dîsa devê min dikeve hev, nikarim xeberdim. Min zanibû wê deqê Çîlê ber radîohildanokê rûniştye, guh dide xeberdana min. Û eva yeka dibû menî, wekî ez tevîhevbim, rind nexûnim.

         Yekê jî: ez difikirîm derheqa mala wêda, kurê wêda. Belkî nişkêva, bê hemdî xwe rûê minda tiştekî usa bike, ku halê xwe hê xirab bike. Hemîn ez carekê bûme sebebê bêbextya wê, cara duda nebim vayîsê wê û mala wê. Bira her êvar ew evîntya xweye pêşine bêcab bîr neyîne û xweda neşewite.

         Lê min Çîlêra her tenê bextewarî dixwest. Lema jî min erza xwe da û ji xebata dîktorîê aza bûm.

          

s. 1973-a.