“HER GÊZÎÊ TEZE BI CÛRÊ XWE GÊZÎ DIKE”…

“HER GÊZÎÊ TEZE BI CÛRÊ XWE

GÊZÎ DIKE”. DESTPÊKA DIJÎHEVBÛNÊ

        Dewsa M.Esed Tîtalê Efo kivşkirin, ku hetanî wî çaxî Kommerkezya PK Ermenîstanêda dixebitî. Pêşîê ewî ber rewşenbîrê me helekarî dikir. Lema jî hineka jê bawer dikirin, digotin “merivekî başe”. Paşwextîêda, gava bengzê wî tam hate dîharkirinê, rewşenbîra dîtin ew çi merîye, rûê xwe jê guhastin, nexwestin tevî şuxulê wîye qirêj bibin.

        Kolêktîva me kolêktîveke teşkîlkirî û hazir bû. Dewsa wê yekê, wekî serkarîê wê bike, T.Efo hema rojê pêşinda elam kir, wekî ew kolêktîv jêra dest nade, dewsê wê tîma (koma) xwe sazke. Hema roja pêşinda Joraê avtoajoê me, ku gele sala cem ma kar dikir, ji xebatê aza kir, dewsê yekî teze kivş kir. Paşê ewî Letîfê Emer şand pênsîaê, Porsora Sebrî ji xebatê aza kir. (Porsor gihîşte wê yekê, wekî bi destê mehkemê careke mayîn xebatêda hate daseknandinê). Gayanê Hovhanîsyan ji xebatê aza kir, dewsê Delala Memê kivş kir (Delal rastîê jî delal bû. Qîzeke nav-namûs, xwendî, milethiz bû. Paşwextîêda ewê mêr kir, çû Tbîlîsîê. Nha jî, çiqasî ez zanim, malva çûye Avropaê).

        T.Efo xwelî dora min, Elîê Evdilrehman, Hesenê Qeşeng û Egîtê Xudo ro dikir. Lê diranê wî meda nediçû, çimkî bêy qayîlbûna Kommerkezîê ewî nikaribû me ji xebatê aza bike. Ewî çend cara Kommerkezîêda ev pirs pêşda kişandibû, lê deqa wîda dabûnê û gotibûnê: îlahî destê xwe nede Emerîkê Serdar. Ewî soz dabû çend merya, ku gelekî dûrî jûrnalîstîkaê bûn, wekî wê min azake û dewsa min wana kivşke. Ew salnîvekê cem me xebitî, avtomaşîna rêdaksîaê her tenê qulixî wî û neferê mala wî dikir, carekê xebatkarekî rêdaksîaê avtoê syar nebû, wexta gelekî lazim bûya, avto jî ber dêrî sekinîbûya, tu wexta îzin nedida xebatkarê me bi avtoê here, pirsa rêdaksîaêva mijûlbe. Ewî ecêbê mayîn jî kirin. Go: “Herfa “i” çî merane? Me nelazime! Em gerekê ewê nedne xebtandinê”. Rabû temamya hejmarekê bê “i” da. Paşê tê derxist, wekî usa nabe, careke mayîn “i” da xebatê.

        Gava dît, wekî nikare me, çend xebatkarê rêdaksîaê, ji xebatê azake, sparte Çerkezê Reş (ku pêşîê dostê wî bû, paşê bûne dijminê hev) erzekê ji navê çend rewşenbîrê me binivîse û bişîne Kommerkezîê. Erzêda nivîsîbûn, wekî rêdaksîaêda gele kadrê hizhizî hene, ne anegorî xwestinê rojêne, gotî îznê bidin rêdaktorê cahil kolêktîveke anegorî xwestinêd wede sazke. Erze qol kiribûn: Sehîdê Îbo, Karlênê Çaçanî, Wezîrê Eşo, Çerkezê Reş, Eskerê Boyîk, Simoê Şemo. (Reşê wê erzê arxîva minda tê xweykirinê).

        Em pê hesyan, wekî bi spartina wî ewê koma rewşenbîrê me nema şikyatkirinê şandye Kommerkezîêra. Me jî alîê xweda derheqa kirinê wîda erze nivîsî û şand Kommerkezîê. Hemû endamê kolêktîva me erze qol kirin (xênji Egîtê Xudo û Grîşaê Memê. Ya Egîtê Xudo me xwexwa nexwest ew qolke, çimkî ew û Tîtalê Efo bacanax’ê hev bûn. Grîşaê Memê pêşîê qayîlbû qolke, lê paşê paşda vekişya). Çendek derbaz bû, xebatkarê para Kommerkezya PK Ermenîstanêye agîtasîaê û propagandaê Karlên Yalanûzyan gazî min kir. Ez çûme cem. Minra got:

        — Me erza we stendye, lê nelazime ewê pirsê bilindkin.

        Min gotê:

        — Me erze nivîsye, werin civata kolêktîvêda ewê erzê enenekin.

        Go:

        — Em zanin enenekirinê çi nîşan bide.

        Min gotê:

        — Wî çaxî te çira gazî min kirye?

        — Em zanin, tu çawa bêjî, kolêktîvê usa jî bike.

        Herneyse, me weke 2 seheta berhevda, nehatin ser fikrekê. Yalanûzyan got:

        — Were em herin cem cîgirê serwêrê parê Kîrakosyan.

        Em çûn. Kîrakosyan jî usa got. Huceta me êpêceyî dirêj kişand. Kîrakosyan dawîêda got:

        — Em naxwazin eva yeka bona rêdaksîaê mayîn jî bibe ders. Tu zanî, ewê jî ç’ev bidne we. Lê ew yek mera dest nade. Ez soz didime te, wekî hûnê zûtirekê ji Tîtalê Efo xilaz bin.

        Rastîê jî çend meh derbaz nebûn, gava Tîtalê Efo ji borcdarîê rêdaktor aza kirin.

        Wextêda Kommerkezîê qirar kiribû, wekî tîraja rojnema “Rya teze” gotî ji 4 hezara derbaztir nebe û nava salada ew yek dihate xweykirinê. Qe nizanim bi çi fend-fêla T.Efo sala 1990-î tîraja rojnemê gîhande 5 hezara.

        Cîye bê gotinê, wekî wextê Mîroê Esedda rojnema “Rya teze” diçû wan rêspûblîkaê sovêtîê (Gurcistan, Azirbêcan, Qazaxstan, Rûsîa), li ku kurd diman. Navê rojnema “Rya teze” kiribûne kataloga navnetewî. Bi saya wê yekê abonêntê rojnema me Amêrîkaê, Kanadaê û welatêd Avropaêda jî hebûn.

        Tê bîra min, carekê ez cem Mîroê Esed rûniştibûm. Têla hukumetê xistin. Min xwest ez derêm herim, lê Mîro nehîşt. Bi têlê ermenî hevra xeber didan. Gava Mîro xeberdana bi têlê xilaz kir, minra got: “Tu zanî, kî bû xeberda?” Û got, wekî prêzîdêntê akadêmîa Ermenîstanêye ulma, akadêmîk, astrofîzîkê dinêeyan Vîktor Hambarsûmyan bû. Ewî gotibû, wekî teze ji Holandîaê vegeryaye, wextê civateke wêderê çend xortê kurd nêzîkî wî bûne û ew bimbarek kirine bona wê yekê, wekî obsêrvatorîa Byûrakanê bi ordêna Lênîn hatye rewakirinê. Hambarsûmyan ji wan dipirse: hûn çawa haj ji vê yekê hene? Ewana gotine, wekî “Rya teze”-da xwendine. Lema jî Hambarsûmyan têlêxist û razîbûna xwe da bona wê yekê, wekî “Rya teze” usa baş destanînê Ermenîstana Sovêtîê propaganda dike.