NEMEBIR

 

 

NEMEBIR

 

                  Temo milekî xwe şêrda unda kir, çend cya birîndar bû, bi milekî û wan birîna vegerya gund. Gundda mêr kêm bûn, çûbûn ber şêr, xebat ketibû stûê jina û zara. Dilê wî temûl nekir, xwest deştêda bixebite. Rojekê, duda çû xebatê. Gelekî çerçirî, lê qewata wî negihîştê.

                  — Ez zanim, Temo, xîreta te temûl nake, dixwezî dewsa lawika bixebitî, — sedrê kolxozê gotê. – Lê tu nikarî xebata giran bikî. Gura min dikî, were bibe nemebir. Ew jî xebate û gotî yek wê xebatê bike yanê na?

                  Sivte dudil bû: “Zarek jî dikare wê xebatê bike”, — difikirî. Lê paşî xebata çend roja ewî dît, wekî ne ku komekê nade, lê hela ser stûê hevala dibe bargiranî. Fikirî, fikirî, dît, wekî sedr rast dibêje. Rojekê jî çû cem sedrê kolxozê û qayîlbûna xwe da. Temo bû nemebirê gund. Û muhula xwe bi wê yekê anî, wekî bi wê xebata xweye sadeva wê qulixî merya bike.

         Sibê şebeqê çelte davîte stûê xwe, diçû orta gund, disekinî. Gundya wedê wî zanibûn, nemê êvarê nivîsî dibirin, didanê, wekî bavêje poştê. Temo virda jî neme dibirin, wêda jî danîn. Ew bûbû têla orta gund û pêşenîê. Bi destê wî nemê gundda nivîsî digihîştine pêşenîe, yêd pêşenîêda nivîsî digihîştine gund.

         Poşt merkeza nehîêda bû. Êpêceyî dûr bû. Temo peya diçû, dihat. Wexta digihîşte cî, berê ewlin nemê gundda nivîsî davîtne qutya poştê, paşê diçû poşta rojê distend. Pêşîê nema dinihêrî, çika yêd kê hatine. Destnivîsara ser gişka nas dikir u gava nemeke bi destnivîsara merîê xerîb nivîsî didît, şik dikete dil û timê ew kutasya gişka digîhande xweyê wê. “Dibe “kax’aza reşe”, — Temo difikirî. – Dibe birîndare, nikaribûye binivîse, hevala jêra nivîsye. Ez çira gotî wê bêbextîê zû bigihînim mala wan? Destê min naê nemê şabûnê wanra bînim, lê qe na destê min tê be’sa bêbextîê hevekî dereng bigihînim wana…”

         Û ewî nemê usa bi xwe nedibir, gazî Ûsivê kurê xwe dikir, temî didaê, wekî wan nema lap axirîê bela bike. Bi xwe jî dihate malê, mede-mirûzkirî bû, tê bêjî wê rojê tiştekî xwe unda kirye. Guhê wî ser denga bû, çika wê rojê şin-girîê bikevne kîjan mala gund. Mal dernediket, rûê wî nedigirt merya binihêre, wî tirê bona wê yekê ew gunekare. Û gava pê dihesya, wekî tiştekî xirab tune, paşê ji malê derdiket, diçû nava gund. Diqewimî paşî be’sa nebixêriê ew rastîê nexweş diket, birînêd wî diêşyan, çend roja dikete nava cya. Dewsê Ûsivê kurê wî diçû poşt distend, danî, bela dikir.

         Gundî dûr bû, nava ç’yada bû. Wan çaxa hela radîo têda tunebû. Lema jî hetanî digihîşte gund, rojneme ber ç’evê xwera derbaz dikirin, dixwest pê zanibe, çika pêşenîêda hal çawane. Dikare biqewime derheqa gundîê wanda rojnemada tiştek nivîsîne, û wexta be’sê şabûnê hebûna, dilezand gavekê zû bigihîje gund, şabûnê têke dilê gundya. Lê eger derheqa wanda rojnemêda nivîsîbûna, berê ewlin diçû wê malê û ew hejmara rojnemê dida wan.

         Wexta neme gelek bûna, şabûneke mezin dikete dil. P’er’ê gundî alîê rêva destpê dikir, nema bela dikirin, diçû ber dêrî disekinî û bi dengekî bilind dikire gazî:

         — Malê, mizgînya min, nema filankesê hatye!

         Lê tu wexta ç’evronayî ji wan nedistend.

         — Şikir sax’e, ew jî ç’evronaya mine mezine, — digot û berê xwe dida maleke dinê.

         Û aha mal bi mal digerya, hetanî çeltê wî vala dibû, paşê berbi mala xwe diçû. Eşq bû, laqirdî dikirin, neferê malê pêra-pêra tê derdixistin û digotinê:

         — Nevî îro neme gele bûne, lema kêfa te usa cîye?

         Temo zanibû nemê kê kengê hatine. Gava nemê yekî derengî diketin, xişûşî dikete dilê wî. Û wextê poşt distend, berê ewlin nemê merîê usa digerya. “Vê carê jî nema filankesê tunebû”, — ewî dilê xweda digot û wexta belakirina poştê usa dizîkava ber mala wîra derbaz dibû, tê bêjî ew gunekare, ku neme naên. Wexta şuxulê wî jî hebûya, tu cara bi xwe berbi malê usa nediçû. Ûsivê kurê xwe dişand yanê jî qe nediçû. “Ez nikarim destevala ser wanda herim, — ew difikirî. – Çi gava ç’ev min k’evin, xerîbê wane bikevne bîrê”.

          

* * *

 

         Şamil taê-tenê bû. Bavê wî zûda wefat bûbû û Xezalê canya xweye can dabû ser kur, mezin kiribû. Şamil mekteba orte kuta kiribû, gundda serwêrê klûbê bû. Wexta destbi şêr bû, ewî erza xwe da û bi rezadilî çû pêşenîê.

         Paşî çûyîna Şamil Xezal tenê ma. Zarê cînara dihatin bal radizan, xebateke giran hebûya, Ûsivê kurê Temo dihat komek didaê.

         Tenê ç’êlekeke wê hebû û bi wê ebûra xwe dikir.

         Rema dilê wê gelek bû. Şîr û mastê wê ç’êlekê temam dikete zikê wan zara, ku bavê wan çûbûne ber şêr. Çiqas kesîb bihatana ber dêrî, tu cara destevala verênedikir.

         — Bira bibe teseqida Şamilê min, — ewê digot û tiştek dida destê kesîba. Hebûna wê jî ewqas tunebû, lê her hevtê nanê germ derdixist.

         Mehê carekê, duda nemê Şamil dihatin, Temo ew neme dixwendin û paşî belakirina poştê nediçû mala xwe, dihate mala Xezalê. Xezalê digot, ewî jî caba nema Şamil dinivîsî. Kutasîêda ese alîê xweda çend gilî dinivîsî û silavê şîrin jêra dişandin.

          

* * *

 

         Ew êpêce wext bû nemê Şamil nedihatin.

         Rojekê jî, îdî serpayîz bû, wexta Temo poşt distend, lênihêrî nema Şamil heye û vê carê dewsa nema sêniç’ik pakêteke qalime. Şik kete dil: rind dîna xwe da destnivîsara ser pakêtê. Na, destnivîsara Şamil bû. Wexta gihîşte gund (jêra bûbû xeyset), pêşîê berê xwe da mala Xezalê. Hela dûrva dît, wekî Xezal ser qûntaxa xênî rûniştye. Gava ranêzkayî pêra kir, Xezalê ew dît û berbi wî hat.

         — Xezal, mizgînya min! – Temo gotê.

         — Mizgînya te ser sera, ser ç’eva, — Xezalê cab da.

         Îdî neçûne hundur, tevayî ser selê ber dêrî rûniştin. Temo pakêt vekir. Xênji nemê perç’ekî rojnemeke ermenî jî têda hebû.

         — Pî, eva şiklê Şamile, — Temo perç’ê rojnemê nihêrî û got.

         Xezalê ew perç’e rojnemê ji dêst revand. Dêrî bû, lênihêrî.

         — Rastîê jî şiklê Şamilê mine! – bû kalîna dê. – Min sifte nas nekir.

         Çend cara şikil hilda paç’ kir: zûr bûbû lêdinihêrî. Jê têr nedibû, dixwest bi wî şikilî eaca dilê xwe bişkêne.

         — Ez qurbana kurê xweme, çiqas mezin bûye, hatye guhastinê, — ewê got. – Simêl hîştine. Divînî, simêl çiqasî lê tên.

         Pêşîê Temo neme xwend. Neme kurt bû. Şamil nivîsîbû, wekî şikir sax’-silamete, wedê wî tune hûrgilî binivîse û wî perç’ê rojnema pêşenîê dişîne, li ku derheqa wîda nivîsîne.

         Paşê Temo rojneme xwend. Nivîsî bûn, wekî çawa Şamil tankeke dijmin şewitandye u, wexta qumandar birîndar bûye, dewsê girtye, bi çend hevalava topikek xweyî kirine û nehîştine dijmin pêşda bê. Bona vê mêrxasîê ew bi ordênê hatye rewakirinê.

         — Eva jî ordêne, — Temo nîşana ser pêsîra Şamil, ku şikilda dihate kivşê, nîşanî Xezalê kir.

         — Ez qurbana hordêna kurê xweme, — Xezalê got û careke mayîn jî şiklê Şamil paç’ kir, perç’ê rojnemê temiz qat kir û kire ber pişta xwe.

         Xezalê şabûna nizanibû çi bikira. Dha jîr bûbû, sivik-sivik diçû, dihat. Temo kir-nekir, yaxa xwe jê xilaz nekir. Xezalê pêra-pêra prîmûs dada, şîr danî ser. Temo şelbike şîrê germ vexwar û rabû xatirê xwe jê xwest û çû.

         Paşî belakirina poştê Temo vegerya, wekî caba nema Şamil binivîse. Lê Xezalê neme neda nivîsarê.

         — Cê min qurbana xweke, — Xezalê gotê, — sibê zû were, şuxulekî min te heye.

         — Ne axir sibê zû ezê herim poştê bînim, — Temo gotê.

         — Tişt nake, sibê jî bona xatirê min hevekî dereng here, — Xezalê bi lavayî gotê.

         Temo sibê şebeqê çû mala Xezalê. Ewî tirê wê caba nema Şamil binivîse. Lê Xezalê kêr da dêst û gotê:

         — Ç’êlek qurbana Şamile, bira bê bi destê xwe şerjêke. Lê îro tu gotî vê mozikê şerjêkî. Ezê qurbanê belakim, wekî Şamilê min sax’e.

         Temo nexwest mozikê şerjêke, lê kir-nekir ç’are Xezalê nebû.

         — Ne ku, na, — ewê got. – Min sond xwaribû çawa nema Şamil bê, gotî mozikê şerjêkim, qurbana wî belakim. Cenima mozikê kirî, bira Şamilê min sax’be, darê-dinêda tiştek min ne lazime.

         Temo dî Xezalê nikare, mozik ji tewlê derxist, bire ber dêrî. Ewî û Xezalê ancax mozik avîtine erdê, berê wê roêda kirin. Xezalê lingê wê girtin, Temo kêr da ser stu. Bû fişîna xûnê, avît. Xezalê lingê mozikê berdan, lez çû hundur malê, şiklê kur jorda anî, derxist derva, destê xwe xûnêda kir û enya şiklê Şamil xist.

         Qurbana Şamil hevt mala bela kir, para Temo daê û hîvî kir, wekî paşê bê cabê binivîse.

         Hema wê êvarê jî Temo neme Şamilra nivîsî, hilbet, bîr nekir binivîse, wekî dê qurbana wî daye.

         Nemek, du nemê Şamil hatin, lê dîsa nişkêva hatine birînê. Ç’evê Xezalê li rê qerimî. Temo rind haj vê yekê hebû û çi gava poşt distend, berê ewlin nema Şamil digerya. Lê nemê wî bûbûn qatî û Temo nizanibû, çawa caba Xezalê bide. Çimkî zanibû, wekî hertim ç’evê Xezalê rêye, ser qûntaxa xanîê xwe rûniştye û hîvya Temoye. Çi gava rastî Temo bê yanê wî dûrva bibîne, wê ese bê nêzîkbe û bêje: “Temo, kax’azê Şamilê min nehatye?” Û wê bi zarîneke usa bêje, wekî dil-hinavê Temo jorda bîne xwarê, ruhê wî tevîhevke, êşa birînê wî bide tezekirinê. Çiqasî jî Temo xwe ta dida, wekî rastî Xezalê neê, lê nedibû. Te hew dinihêrî êvarê Xezal xepe-xep dihate malê û Temo dikete halekî giran. Nizanibû çawa bike. Menîk digirt, ber dilda dihat, lê dilê dê rehet nedibû. Roj bi roj belengaz dibû, dha pîr dibû.

         Îdî zivistan bû, lê nemê Şamil nedihatin. Xezal jî nexweş ketibû, nava cyada bû. Temo carekê, duda serda çû. Û gava derda diçû, Xezalê destê wî dinihêrî, hîvya nemê bû. Lê neme tunebû.

         — Temo, tu bê çira kax’az naên? – Xezalê digot, zûr dibû ç’evê Temo dinihêrî. – Dya wî bimre, devê min nagere, dibe Xwedê nekirî tiştek qewimye…

         — Sebra xwe bîne, malava, — Temo digotê. – Tişt jî tune. De şere, dibe mecal nakeve, dibe poşt derengî dikeve…

         Dilê wî temûl nedikir, tiştek dikire menî û zû radibû, diçû.

         Çiqas diçû, hale Xezalê hê giran dibû. Hizreta kur alîkî, nexweşî alîkî lê hatibûne hev.

          

* * *

 

         Rojekê jî Temo nava nemêd stendîda nemek dît. Ser navê Xezalê şandibûn. Destnivîsara ser pakêtê nenas bû. Şikeke mezin kete dilê Temo, sebra xwe neanî û pêra-pêra vekir. Qumandar nivîsî bû, wekî Şamil bi mêrxasî kirye şer û emrê xwe daye rihîna wetenê sovêtîê…

         Xûdaneke sar ser Temora avît, çoke wî sist bûn, cîê xweda rûnişt. Dêmekê nexweş hate ber ç’eva û tex’mîn kir, wexta vî “kax’azê reş” bistîne, halê Xezalê wê çawabe. Lê çawa bike? Çi cûreyî elametîê bide dê? Fikirî, wekî çi cûreyî jî dê pê bide hesandinê, hesab yeke – Xezal wî halîda ber derba haye giran tu cara teyax nake.

         Rabû, bi destekî çeltê poşta rojê têda avîte milê xwe, serê xwe kire berxwe û bi kulzikî berê xwe da gund. Hêdî-hêdî diçû. Dûrva yekî bidîta, wê bigota qey kêfxweşe, usa dişewişî. Hey diçû, hey difikirî, lê tu ç’arek nedidît. Wextekê nihêrî wê ranêzkayî gundra kirye. Ser pira binetara gund rûnişt, bîna xwe stend. Dîsa fikirî, gelekî fikirî. Xulese, hate ser wê fikrê, wekî vê gave kax’azê Şamilî reş nede  Xezalê.

         Wê rojê birînê wî dha gelekî êşyan. Êşa wan û caba kuştina Şamil ruhê wî vejendin.

         Temo ancax xwe malêra gîhand û poşt da destê Ûsivê kurê xwe, wekî belake, lê bi xwe jî kete nava cya.

         Rojtira mayîn çeltê wî milda, serê wî berda hêdî-hêdî diçû, wekî poştê bîne. Xezal qe fikra wî dernediket. Temo dixwest bi tiştekî birîna wê dermanke, halê wê sivikke. Difikirî, çawa bike, çi cûreyî bike… Gelekî fikirî, rokir-pîva… Nişkêva fikrek hate sêrî… Û Temo qirar kir… Leze-lez, tevîhevbûyî pêşda çû, poşt stend û qiç’ê vegerya.

         Hema wê rojê Temo derê Xezalê vekir û ç’evronayî daê, wekî nema Şamil hatye. Reng Xezalêda hat, hizing da xwe rabû, nava cîê xweda rûnişt. Tê bêjî wan çend deqê pêşin xeberdan pê nedibû. Paşê bû zarîna wê:

         — Wey ç’evronaya te ser ç’evê min! Darê dinêda devê te çi bigere, ezê bidim… Ne şikir Şamilê minî sax’e… Ez bextê teme, cê zû veke bixûne, çika çi nivîsye.

         Temo kêlekê rûnişt. Tê bêjî hîvya vê yekê nîbû, sifte xwe xurdilî, paşê deqekê fikirî, nema sêniç’ik vekir. Xwest eşq bixûne, lê tevîhev bû, soro-moro bû, dest lê lerizîn, tê bêjî bê kax’az dixist, dihejand. Hetanî xwend, xûdanê serra avît. Careke mayîn neme qat kir, danî ser cîê Xezalê. Serê wî berda bû, nikaribû ç’evê Xezalê binihêre, xwe çelteva mijûl dikir.

         Tê bêjî şika tiştekî kete dilê Xezalê, ji wê şikê tirsya. Ruhê wêda şerê şikê û şabûnê bû, xwest şik altbe, şabûn altke, lê dilê dê şedetya tiştekî mayîn dida.

         Nişkêva ewî û Xezalê hev nihêrîn. Ji şika ç’evê dê tirsya, tê bêjî sura wî betal bû, serê xwe kire ber xwe, lez rabû, xatirê xwe ji Xezalê xwest û her tenê ser şêmîkê vegerya û gotê:

         — Ezê êvarê bêm cabê binivîsim.

         Lê êvarê nikaribû bihata, Ûsivê kurê xwe şand. Ûsuv cab nivîsî.

         Û Xezalê çend nemê usa stendin, şika wê hê mezin bû, lê tirsê berî wê şikberîê dida.

         Wan nema jî komek nedane Xezalê û çiqas çû, halê wê giran bû. Rojeke derbaharê, gava şilope dibarîn, Xezal çû rehmetê. Der-cînar hatin, mala wêda tijî bûn, meyt danîn ber stêr û şîna wê kirin.

         Jina ser Xezalê dinivatin, kilam davîtin ser rya Şamile dûr, xerîbê xwe û digiryan.

         Temo jî wêderê bû, serê wî berda, qincilî bû ser hev, nava kalada rûniştibû, cix’are ser cix’arê dikişand.

         Tabetî nedikete Temo, hey radibû derdikete derva, careke mayîn dihate hundur, xwe dixurdilî, mînanî merivekî tiştekî xwe unda kiribe.

         Wexta demekê gişka xwe ker’ kir, nişkêva Temo rabû, hat binpya meytê Xezalêda sekinî û got:

         — Cimet, ez îro ber vî meytî şermîme.

         — Xwedê şermê nede, Temo, — kalekî got.

         — Erê, erê, ez îro ber vî cinyazî şermîme, — Temo gilîê xwe ducar kir. Kela girî dabû qirikê, nikaribû xeberdana xwe kuta bike. Dezmal ji cêva xwe derxist, hêsirê ç’evê xwe temiz kirin. – Dayîka Xezal, tê bibaxşînî min. Lê ez ne gunekarim. Min bona te usa kir. Cimet, — Temo vegerya hazirara got, — eva çend mehe kax’aza Şamile reş hatye, lê min … nikaribû bida dayîka Xezal… Wî halîda, wê nexweşîêda min turuş nekir zulmeke usa bikim… Û min ew neme xweyî kir. Min didît, çiqasî ç’evnihêrya nemê kure. Min çawa rabûya “kax’azê reş” bidaê? Ez fikirîm, çawa bikim, wekî derdê wê sivik bikim. Lema jî min çend cara ew xapand, ji navê Şamil neme jêra nivîsîn… Min go belkî hevekî pakbe, paşê…

         Temo destê xweyî ricaf kire cêva berya xwe, pakêteke nava kax’azêda pêç’ayî derxist, çend gava pêşda çû, ser meytda xarbû, danî ser sîngê dê.

         — Malxirab! Tu gelekî motacê nemê Şamil bûyî. Eva jî neme… — nikaribû gilîê xwe kuta bike, bi ç’evê hêsir ji hundur malê derket.

         Xezal birin heq kirin. Temo ji ser mezela vegerya, kete nava cya. Hal ketibû, êşa birîna zêde bûbû.

         Ç’êleka qurbana Şamil bû goştîê xêra Xezalê.

          

* * *

 

         Şer kuta bû. Şabûn kete gund, gelek vegeryanê malê xwe. Lê ç’evê geleka jî li rê ma…

         Temo îdî nemebir nîbû, lap bêsehet bûbû û ketibû nava cya. Şer kuta bûbû, lê Temo mala xweda bû şehîda wî şerî.

         Û gava çend sala pêşda gundda bona bîranîna şehîdê gund heykel çêkirin, gundya qirar kir navê Temo jî ser wî binivîsin. Û pey navê Şamilra navê Temo ser heykel hate nivîsarê.

          

s. 1976-a